Xana A Wu Swi Tiva?

Ha yini buku ya Bibele ya Vakorinto vo Sungula yi vulavula hi nyama leyi nyikeriweke eka swifaniso swa hava?

▪ Muapostola Pawulo u te: “Dyanani hinkwaswo leswi xavisiwaka evuxaviselweni bya nyama, mi nga vutisisi nchumu hikwalaho ka ripfalo ra n’wina.” (1 Vakorinto 10:25) Xana nyama yoleyo a yi huma kwihi?

Ku endla gandzelo hi xifuwo a ku ri mukhuva etitempeleni ta Magriki ni Marhoma, kambe nyama yoleyo a yi nga dyiwi hinkwayo. Nyama leyi a yi sala etitempeleni teto ta vuhedeni a yi xavisiwa etimakete. Buku leyi nge Idol Meat in Corinth yi ri: “Vanhu van’wana lava a va dlaya swifuwo . . . a va vitaniwa vasweki kumbe vaxavisi va nyama. Kutani nyama yin’wana leyi a va nyikiwa yona endzhaku ka loko va dlaye xifuwo lexi ku nga ta endliwa gandzelo ha xona, a va yi xavisa etimakete.”

Kambe leswi a swi vuli swona leswaku nyama hinkwayo leyi a yi xavisiwa etimakete hi leyi a yi sale loko ku endliwa magandzelo. Etimakete leti xavisaka nyama ta le Pompeii (Hi Xilatini, macellum), ku yimburiwe marhambu ya tinyimpfu. Henry J. Cadbury u vule leswaku leswi swi kombisa leswaku “swifuwo leswi vo tala a va swi xavisa swi hanya kumbe swi dlayiwile ePompeii, nyama ya swona a yi tsemeleriwa etempeleni leyi ku endleriwaka eka yona magandzelo.”

Pawulo a a vula leswaku hambileswi Vakreste va nga fanelangiki va hlanganyela evugandzerini bya vuhedeni, nyama leyi nyikeriweke etempeleni a yi nga nyamanga hinkwayo.

Ha yini Vayuda ni Vasamariya a va nga tirhisani enkarhini wa Yesu?

▪ Yohane 4:9 yi vula leswaku “Vayuda a va [nga] tirhisani ni Vasamariya.” Swi nga ha endleka leswaku leswi swi sungule endzhaku ka loko Yerobuwamu a simeke vugandzeri bya swikwembu swa hava emfun’weni wa le n’walungwini wa Israyele wa tinyimba ta khume. (1 Tihosi 12:26-30) Vasamariya a va huma eSamariya, laha ku nga ntsindza wa mfumo wa le n’walungwini. Loko tinyimba ta khume ti wela emavokweni ya Vaasiriya hi 740 B.C.E., Vaasiriya va endle leswaku vanhu vambe lava nga vahedeni va tshama eSamariya. Vanhu volavo va sungule ku tekana ni Vasamariya naswona leswi swi endle leswaku ku va ni hasahasa evukhongerini bya vona.

Endzhaku ka malembe-xidzana yo hlayanyana, Vasamariya va lwisane ni matshalatshala ya Vayuda lava vuyeke hi le vuhlongeni eBabilona yo pfuxeta tempele ya Yehovha ni marhangu ya muti wa Yerusalema. (Ezra 4:1-23; Nehemiya 4:1-8) Nkwetlembetano wa vukhongeri wu tinyike matimba loko Vasamariya va aka tempele ya vona eNtshaveni ya Gerizimu, kumbexana hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E.

Hi nkarhi wa Yesu rito leri nge “Musamariya” a ri kombetela ngopfu eka vukhongeri ku tlula eka muaka-tiko naswona a ri kombetela eka mpambukwa lowu sunguleke eSamariya. Vasamariya va hambete va gandzela eNtshaveni ya Gerizimu naswona Vayuda a va nga va xiximi.—Yohane 4:20-22; 8:48.

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Vumba lebyi kombisaka gandzelo ra xifuwo hi lembe-xidzana ra vutsevu B.C.E.

[Xihlovo Xa Kona]

Musée du Louvre, Paris

[Xifaniso lexi nga eka tluka 12]

Yerobuwamu u simeke vugandzeri bya swifaniso swa hava