Mukandziyisi Wa Khale Wa Bibele

MATIMU ma kombisa leswaku ku tsariwa ka tibuku ni tibuku-nsongwa hi voko swi sungule eka malembe ya magidi lama hundzeke. Hambiswiritano, tibuku leti nga kona namuntlha a hi khale tikandziyisiwile. Tibuku to sungula leti tiviwaka swinene ti kandziyisiwe eChayina hi 868 C.E. hi ku tirhisa mapulanga lama vatliweke leswaku ti koka vanhu rinoko. Kwalomu ka 1455 eJarimani, Johannes Gutenberg u endle muchini wo kandziyisa ha wona lowu khomekaka naswona u kandziyise Bibele yo sungula hi Xilatini.

 Nilokoswiritano, ku hangalasiwa ka Tibibele ni tibuku tin’wana swi sungule endzhaku ka malembe loko ku kandziyisiwa ka tibuku se ku ri mhaka leyi tolovelekeke. Doroba ra Nuremberg ri ve ntsindza wa Jarimani wo kandziyisela eka wona naswona Anton Koberger, muaki wa le dorobeni rero, swi nga ha endleka leswaku hi yena wo sungula ku kandziyisa Bibele ni ku yi rhumela ematikweni man’wana.

Vanhu va mindhavuko hinkwayo va wu tlangela swinene ntirho lowu nga endliwa hi vakandziyisi va khale va Bibele, ku katsa ni lowu nga endliwa hi Anton Koberger. Kutani a hi kambisiseni ntirho wa Koberger hi vuenti.

“Nchumu Lowu A Wu Kandziyisa Ngopfu A Ku Ri Bibele”

Hi 1470, Koberger u simeke ndhawu yo sungula yo kandziyisela eka yona eNuremberg. Loko feme leyi yi sungula a yi tirhisa michini ya 24 yo kandziyisa ha yona leyi tirhaka hi nkarhi wun’we, yi thole vakandziyisi va 100, vavatli ni vatirhi van’wana va le Basel, Strasbourg, Lyon ni le madorobeni man’wana ya le Yuropa. Koberger u kandziyise matsalwa ya khale ya Xilatini swin’we ni tibuku ta sayense leta ha riki kona ninamuntlha. Hi nkarhi wolowo, u kandziyise tibuku ni Tibibele ta 236. Tin’wana ta tona a ti ri ni matluka ya madzana naswona hinkwato ka tona ti kandziyisiwe hi nkarhi wun’we hi michini leyi tirhisiwaka hi mavoko.

Leswi muchini wakwe a wu kandziyisa kahle, swi endle leswaku tibuku takwe ti tiveka swinene naswona ti hlayeka hi ku olova. N’wamatimu Alfred Börckel u te: “Minkarhi hinkwayo Koberger a a lava leswaku ku tirhisiwa inki leyintshwa leyi nga ta tsala swi vonaka kahle. A a nga pfumeli leswaku ku tirhisiwa maletere lama nga ha vonakiki kahle.” Ku engetela kwalaho, tibuku ni Tibibele takwe a ti ri ni swifaniso leswi dirowiweke.

Mutsari wa matimu yakwe ku nga Oscar Hase, u vule leswaku ku sukela loko Koberger a sungule ntirho wakwe kukondza a wu heta, “nchumu lowu a wu kandziyisa ngopfu a ku ri Bibele naswona a a yi teka yi ri ya nkoka.” Koberger ni vatirhi-kulobye va we va pfuka leswaku va kuma tindzimana ta Bibele leti faneleke. Ntirho lowu a wu nga olovi hikuva matsalwa yo tala lawa a ma tsariwe hi voko ehenhla ka dzovo ro tsindziyela a ma hlayisiwe etindlwini leti ku tshamaka vafundhisi lava nga tekangiki naswona a va ma lombisa swa xinkarhana leswaku vanhu va ta ma kopa.

Bibele Ya Xilatini Ni Ya Xijarimani

Koberger u kandziyise Tibibele ta 15 ta Xilatini leti vuriwaka Biblia Latina naswona nkandziyiso wa tona wo sungula wu ve hi 1475. Tin’wana ta tona a ti ri ni swifaniso swa ngalava ya Nowa, Milawu ya Khume ni tempele ya Solomoni. Hi 1483, Koberger u kandziyise Bibele ya Xijarimani leyi vuriwaka Biblia Germanica naswona ku kandziyisiwe kwalomu ka 1 500 wa tona, ku nga nhlayo leyikulu ya tibuku leti kandziyisiweke hi nkarhi wolowo. Bibele leyi a yi ri ni swifaniso swo tlula 100 leswi nga lo dirowiwa, a yi koka rinoko ra vahlayi naswona tindzimana ta yona leti vonakaka kahle a ti endleriwe ku pfuna vanhu lava nga swi kotiki ku hlaya leswaku va tiva timhaka leti ku vulavuriwaka ha tona eBibeleni. Swifaniso leswi a swi ri eBibeleni yoleyo swi va tsakise ngopfu vanhu va manguva-lawa lava na vona va dirowaka swifaniso, naswona leswi a va swi rhandza ngopfu hileswi a swi ri eBibeleni ya Xijarimani.

Bibele ya Xijarimani leyi Koberger a nga yi kandziyisa hi 1483 a yi dumile swinene naswona hi yona yo sungula ni yo hetelela leyi a nga yi kandziyisa. Hambileswi minkandziyiso yakwe a yi antswisiwilenyana leswaku yi fambisana ni Vulgate ya Xilatini leyi a yi tirhisiwa hi tikereke, a yi sekeriwe ngopfu eka vuhundzuluxeri bya Vawalden lebyi nga yirisiwa hi lembe-xidzana ra vu-14. * Haxawa xa kona, Mupapa Innocent wa Vunhungu u ye a ya dlayetela Vawalden. Leswi swi endle leswaku tikereke leti lwisanaka ni ku kandziyisiwa ka Tibibele hi tindzimi leti tolovelekeke ti ya ti andza. Hi March 22, 1485, Bixopo-nkulu Berthold wa le Mainz eJarimani, u humese nawu lowu vulaka leswaku ku yimisiwa ntirho wo hundzuluxela Bibele hi Xijarimani. Hi January 4, wa lembe leri landzeleke, u tlhele a vula leswaku nawu wolowo wu fanele wu ya emahlweni. Hikwalaho ka sweswo, Koberger, a nga ha tlhelanga a va ni xivindzi xo kandziyisa Bibele hi Xijarimani.

Nilokoswiritano, ntirho wa Anton Koberger a wu nga ri wa hava. Hi yena loyi a a rhangela entirhweni lowuntshwa wo kandziyisa tibuku to hambana-hambana leti a ti hangalasiwa etikweni hinkwaro ra Yuropa. Ntirho wakwe wu endle leswaku vanhu va va ni Tibibele.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

All Bible photos: Courtesy American Bible Society Library; Koberger: Mit freundlicher Genehmigung der Linotype GmbH

[Xifaniso lexi nga eka tluka 26]

Koberger

[Swifaniso leswi nga eka tluka 26]

Vuxokoxoko bya Koberger bya Bibele ya Xilatini ni ya Xijarimani, lebyi kombisaka swifaniso leswi nga khavisa ni lebyi hlamuselaka Genesa 1:1

[Laha Swifaniso Swi Humaka Kona eka tluka 26]

Ku suka eximatsini ku ya exineneni: Swifaniso leswi Dirowiweke swa Daniyele ekheleni ra Tinghala; Ntsindza lowu vuriwaka Gold-Leaf; Maletere lama vonakaka kahle