XANA u na yena n’wana loyi a ha riki muntshwa? Loko swi ri tano, u le ku tokoteni ka yin’wana ya minkarhi leyi tsakisaka swinene ya ku kula ka n’wana wa wena. Kambe nkarhi wolowo wu nga tlhela wu va lowu pfilunganyaka swinene. Xana u tshame u humeleriwa hi mhaka leyi landzelaka?

• Loko mufana wa wena a ha ri ntsongo a a fana ni xikepe lexi boheleriweke ehlalukweni, leri ku nga wena. Leswi sweswi a nga muntshwa, swi fana ni loko a chucha ntambhu leswaku a ta tluta xikepe, kambe u ehleketa leswaku a nge ku rhambi leswaku mi famba swin’we.

• Loko nhwanyana wa wena a ha ri ntsongo, a a ku byela xin’wana ni xin’wana. Leswi sweswi a nga muntshwa u tihlawulele ntlawa wa vanghana kambe wena a wu kona eka ntlawa wolowo.

Loko n’wana wa wena a endla tano, u nga hatliseli ku gimeta hileswaku u sungula ku va muxandzuki loyi a nga hundzukiki. Kutani ku va ku humelela yini? Leswaku hi hlamula xivutiso lexi, a hi kambisiseni nchumu wa nkoka lowu vuntshwa byi wu endlaka eka n’wana wa wena loko a ri karhi a kula.

Ku sukela loko n’wana a velekiwa, swilo hinkwaswo leswi a nga ta swi endla u ta va a swi endla ro sungula—magoza yo sungula loko a deya, rito ro sungula leri a ri vulaka loko a sungula ku vulavula, siku ro sungula ku ya exikolweni ni swin’wana swo tala. Vatswari va tsaka loko va vona n’wana wa vona a endla swilo sweswo hikuva swi kombisa leswaku wa kula, ku nga nchumu lowu va wu languteleke hi mahlo-ngati.

Vuntshwa na byona i nkarhi wa nkoka eku kuleni ka n’wana hambileswi vatswari va nga ha wu vonaka wu ri nkarhi lowu tikaka swinene. Phela swa va tikela vatswari ku vona n’wana wa vona loyi a yingisaka a cinca hi xitshuketa a va ni swipfukela. Nilokoswiritano, vuntshwa i nkarhi wa nkoka eku kuleni ka n’wana. Hi ndlela yihi?

Bibele yi vula leswaku hi ku famba ka nkarhi “wanuna u ta siya tata wakwe ni mana wakwe.” (Genesa 2:24) Ntirho lowukulu lowu vatswari va nga na wona loko vana va vona va ha ri vantshwa i ku va pfuna leswaku va lunghekela siku rolero leri tsakisaka tlhelo leri tisaka gome. Hi nkarhi wolowo,  n’wana wa wena u fanele a vula marito lama vuriweke hi muapostola Pawulo loko a ku: “Loko ndza ha ri xihlangi, a ndzi vulavula tanihi xihlangi, ndzi ehleketa tanihi xihlangi, ndzi anakanya tanihi xihlangi; kambe leswi sweswi ndzi nga wanuna, ndzi tshike mikhuva ya xihlangi.”—1 Vakorinto 13:11.

Entiyisweni, sweswo hi leswi n’wana wa n’wina wa jaha kumbe wa nhwanyana a swi endlaka loko a ha ri muntshwa—ku tshika mikhuva ya vuhlangi kutani a dyondza ku va munhu lonkulu loyi a nga ni vutihlamuleri loyi a nga kotaka ku tiyimela loko se a titshamela yexe. Kahle-kahle, buku yin’wana yi vula leswaku vuntshwa i “nkarhi lowu vantshwa va lunghekelaka ku siya vatswari va vona.”

I ntiyiso leswaku u nga ha karhateka loko u ehleketa leswaku siku rin’wana vana va wena va ta suka ekaya va ya titshamela voxe. U nga ha tivutisa:

• “Loko mufana wa mina a nga swi koti ku basisa kamara rakwe, u ta swi kotisa ku yini ku hlayisa yindlu leyi a nga ta tshama eka yona?”

• “Loko nhwanyana wa mina a nga swi koti ku vuya ekaya hi nkarhi lowu hi n’wi vekelaka wona, u ta swi kotisa ku yini ku fika hi nkarhi entirhweni loko se a kurile?”

Loko u tshamela ku karhateka hi mhaka yoleyo, tsundzuka leswaku ku va n’wana a tiyimela a swo na swi pfuketana swi tiendlekela; i nchumu lowu faneleke wu dyondziwa ku ringana nkarhi wo karhi. Sweswi se u tivonele hi ya wena leswaku “vuphukuphuku byi tsimbiwe embilwini ya mufana” kumbe ya nhwanyana.—Swivuriso 22:15.

Hambiswiritano, loko u n’wi letela kahle n’wana wa wena kumbexana a nga va ni vutihlamuleri loko se a kurile, naswona a kota ku tirhisa ‘matimba ya yena ya ku twisisa leswaku a hambanisa leswi lulameke ni leswi hoxeke.’—Vaheveru 5:14.

Leswaku u hlomisela n’wana wa wena loyi a nga muntshwa leswaku a va ni vutihlamuleri loko se a kurile, u fanele u n’wi pfuna a hlakulela ‘matimba ya ku anakanya’ leswaku a ta kota ku tiendlela swiboho swa vutlhari. * (Varhoma 12:1, 2) Milawu ya Bibele leyi landzelaka yi ta ku pfuna leswaku u endla tano.

Vafilipiya 4:5: “Ku anakanyela ka n’wina a ku tiviwe.” Jaha ra wena ri ku kombela nchumu wo karhi, kumbexana ku ka ri nga vuyi ekaya hi nkarhi lowu u ri vekeleke wona. U namba u ala. Kutani ri ku, “U ndzi khoma ku fana ni n’wana!” Emahlweni ko va u ri hlamula u ku, “Ina u endla swilo ku fana ni n’wana,” kambisisa mhaka leyi landzelaka: Hakanyingi vantshwa va lava ntshunxeko lowu engetelekeke lowu va nga ta tsandzeka ku wu tirhisa kahle, kambe vatswari va nga ha va va tolovele ku nyika vana va vona ntshunxeko wutsongo hambileswi a va ta swi kota ku va nyika lowu engetelekeke. Xana nkarhi na nkarhi u nga ri pfumelela jaha ra wena loko ri ku kombela swo karhi? Ha yini u nga ringeti ku languta swilo hilaha ri swi langutaka hakona?

Vakolosa 3:21: “N’wina vatatana, mi nga dyisi vana va n’wina mbitsi, leswaku va nga heli mbilu.” Vatswari van’wana va ringeta ku lawula xin’wana ni xin’wana lexi n’wana wa vona a xi endlaka. Leswaku a va ni mahanyelo lamanene, a va n’wi pfumeleli ku huma ekaya. Va n’wi hlawulela vanghana naswona va yingisela exihundleni loko a ri karhi a vulavula hi riqingho. Kambe sweswo a swi pfuni nchumu. Ku n’wi pfalela ekaya swi ta endla leswaku a lava ku baleka; ku tshamela ku xopaxopa swihoxo swa vanghana vakwe swi nga ha endla leswaku a va rhandza swinene; ku yingisela exihundleni loko a ri karhi a vulavula hi riqingho swi nga n’wi susumetela ku lava tindlela to vulavula ni vanghana vakwe loko u nga ri kona. Loko u endla tano u ta tikuma u khome tinsiva xinyenyana xi hahile. Hakunene loko n’wana wa wena a nga dyondzi ku tiendlela swiboho loko a ha ri ekaya, xana u ta swi kotisa ku yini ku swi endla loko se a titshamela yexe?

Vaefesa 6:4: “Na n’wina, vatatana, mi nga karhati vana va n’wina, kambe hambetani mi va kurisa hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” Xiga lexi nge “nkongomiso wa mianakanyo” a xi vuli ku dyondzisa n’wana timhaka leti nga ta nkoka ntsena. Xi vula ku pfuna n’wana ku twisisa leswaku ha yini a fanele a tiyimisela ku endla leswinene. Mhaka leyi i ya nkoka ngopfu-ngopfu loko n’wana wa wena a ri muntshwa. Tatana loyi a vuriwaka Andre u te: “Loko vana va wena va ri karhi va kula, swi lava leswaku u antswisa ndlela leyi u vulavulaka na vona ha yona kutani u kombisana na vona.”—2 Timotiya 3:14.

Vagalatiya 6:7: “Xin’wana ni xin’wana lexi munhu a xi byalaka, u ta tlhela a tshovela xona.” N’wana a nga xupuriwa tanihi ndlela yo n’wi dyondzisa kumbexana hi ku n’wi nyika ntirho lowu a nga wu rhandziki kumbe ku n’wi alela ku endla nchumu lowu a wu rhandzaka. Kambe loko u dyondzisa muntshwa u nga ha kombisana na yena hi vuyelo bya swiendlo swakwe.—Swivuriso 6:27.

Leswi u nga mutswari a swi kanakanisi leswaku u navela onge n’wana wa wena a nga hundza hi ku olova emalembeni ya vuntshwa kutani a va munhu lonkulu. Kambe a swi nge vi tano. Hambiswiritano, malembe ya vuntshwa ma ku nyika nkarhi lowunene wo “letela mufana hi ndlela leyi nga yakwe.” (Swivuriso 22:6) Milawu ya Bibele yi nga va masungulo lama tiyeke laha vutomi bya ndyangu lebyi tsakisaka byi nga akiwaka kona.