Xana A Wu Swi Tiva?

Ha yini Yesu a tirhise xiga lexi nge “Abba, Tatana” loko a khongela eka Yehovha?

Hi Xiaramu rito leri nge ʼab·baʼʹ ri nga ha vula leswaku “tatana” kumbe “Oho Tatana.” Eka tindhawu tinharhu hinkwato laha rito leri ri humelelaka kona eMatsalweni ri tirhisiwe eka xikhongelo naswona ri kombetela eka Yehovha, Tata wa hina loyi a nga ematilweni. Xana rito leri a ri vula yini?

Buku leyi nge The International Standard Bible Encyclopedia yi ri: “Loko hi swi veka hi ririmi leri tolovelekeke, enkarhini wa Yesu xiga lexi nge ʼabbāʼ a xi kombisa xinghana ni xichavo lexi vana va nga na xona eka vatata wa vona.” A ku ri ndlela ya xinghana leyi n’wana a a vulavula ha yona hi ku kongoma ni tata wakwe naswona a ku ri rin’wana ra marito yo sungula lawa xihlangi a xi ma dyondza. Yesu u tirhise xiga lexi loko a khongela eka Tata wakwe hi mbilu yakwe hinkwayo. Loko Yesu a ri karhi a khongela entangeni wa Getsemani ka ha sele tiawara ti nga ri tingani leswaku a fa, u vitane Yehovha hi marito lama nge “Abba, Tatana.”—Marka 14:36.

Buku yoleyo yi tlhela yi ku: “A swi nga tolovelekanga etibukwini ta Vayuda ta hi nkarhi wa mfumo wa Magriki ni Varhoma ku tirhisa rito leri nge ʼAbbāʼ loko munhu a vulavula ni Xikwembu, hikuva a swi ta tikomba onge i ku delela Xikwembu ku xi vitana hi vito rero.” Hambiswiritano, “Ku va Yesu . . . a tirhise xiga lexi loko a khongela swi vula leswaku a a kandziyisa mhaka leyi a yi vuleke ya leswaku a a ri N’wana wa Xikwembu.” Matsalwa laman’wana mambirhi laha rito leri nge “Abba” ri humelelaka eka wona, lawa hamambirhi ka wona ma tsariweke hi muapostola Pawulo, ma kombisa leswaku Vakreste va hi lembe-xidzana ro sungula na vona a va ri tirhisa rito leri loko va khongela.—Varhoma 8:15; Vagalatiya 4:6.

Ha yini tibuku tin’wana ta Bibele ti tsariwe hi Xigriki?

Muapostola Pawulo u vule leswaku “marito lama hlawulekisiweke ya Xikwembu” a ma tamerisiwe Vayuda. (Varhoma 3:1, 2) Hikwalaho ka sweswo, tibuku to tala to sungula ta Bibele ti tsariwe hi Xiheveru, ku nga ririmi ra Vayuda. Kambe tibuku ta Matsalwa ya Vakreste ti tsariwe hi Xigriki. * Ha yini swi ve tano?

Hi lembe-xidzana ra vumune B.C.E., masocha ya Alekzanda Lonkulu a ma vulavula mixaka yo hambana-hambana ya Xigriki xa xintu, leyi a yi ri karhi yi lava ku hlanganisiwa yi va Xikoine kumbe Xigriki lexi tolovelekeke. Ku va Alekzanda a hlule matiko yo tala swi hoxe xandla leswaku Xikoine xi sungula ku tirhisiwa ematikweni yo tala ya hi nkarhi wolowo. Hi nkarhi wa tsima rolero ra Alekzanda, Vayuda a va hangalake ni matiko yo tala lama nga ekule ni tiko ra Palestina. Vayuda a va ri mahlonga etikweni ra Babilona hi 607 B.C.E., kambe loko va ntshunxiwile, vo tala va vona a va tlhelelanga ePalestina. Hikwalaho ka sweswo, hi ku famba ka nkarhi Vayuda vo tala a va nga ha swi tivi ku xi vulavula kahle Xiheveru lexi tengeke kutani va sungule ku vulavula Xigriki. (Mintirho 6:1) Leswaku ku pfuniwa Vayuda volavo, ku hundzuluxeriwe Bibele ya Septuagint ya Matsalwa ya Xiheveru hi Xikoine kumbe hi Xigriki lexi tolovelekeke.

Xihlamusela-marito xin’wana xi vula leswaku “Xigriki a xi ri ni marito yo tala, a xi fambisana ni swiyimo naswona a xi rhandziwa swinene hi vanhu va matiko man’wana.” (Dictionnaire de la Bible) Hikwalaho ka leswi Xigriki a xi ri ni marito lama faneleke ni lama hlamuselaka swilo hi vuenti, milawu yo tala ya ririmi ni maendli lama fanelaka lama hlamuselaka tinhlamuselo ta marito lama dzikeke, xi “tirhisiwe swinene naswona a xi twisisiwa hi vanhu hinkwavo emfun’weni wolowo, ku nga ririmi leri a ri faneleka swinene ku tirhisiwa hi Vakreste.” Kutani swa twisiseka leswaku ha yini ku tirhisiwe ririmi ra Xigriki leswaku ku tsariwa rungula ra Vukreste.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Xifaniso lexi nga eka tluka 13]

Xiphemu Xa Matsalwa Lama Tsariweke Hi Voko Ya Bibele Ya Xigriki Ya Septuagint

[Xihlovo Xa Kona]

Courtesy of Israel Antiquities Authority