Xana Pulanete Ya Misava Yi Le Ku Loveni?

U ehleketa leswaku hi yihi nhlamulo leyi kongomeke ya xivutiso lexi landzelaka?

Xana enkarhini lowu taka swiyimo swa misava

(a) swi ta antswa?

(b) a swi nge cinci?

(c) swi ta nyanya ku biha?

XANA u ringeta ku tshama u ri ni ntshembo wa leswaku swilo swi ta lulama enkarhini lowu taka? Swa vuyerisa swinene ku va ni ntshembo wo tano. Minkambisiso leyi endliweke yi kombisa leswaku vanhu lava tshembaka leswaku swilo swi ta lulama enkarhini lowu taka, va pasa etidyondzweni ta vona naswona va ni rihanyo lerinene. Dyondzo yin’wana leyi tekeke nkarhi wo leha yi tlhele yi kuma leswaku vanhu lava tshembaka leswaku swilo swi ta lulama enkarhini lowu taka, a va tali ku khomiwa hi vuvabyi bya mbilu ku fana ni lava pfumelaka leswaku swilo swi ta nyanya ku biha enkarhini lowu taka. Leswi kumiweke eka nkambisiso lowu swi fambisana ni marito lama vuriweke eBibeleni eka madzana ya malembe lama hundzeke: “Mbilu leyi tsakeke i muhanyisi lonene, kambe moya lowu tshovekeke wu omisa marhambu.”—Swivuriso 17:22.

Hambiswiritano, hi ku ya hi leswi vativi va sayense va vulaka leswaku swi ta endleka eka pulanete ya Misava enkarhini lowu taka, vanhu vo tala swa va tikela ku tshama va tsakile naswona va ri ni ntshembo wa leswaku swilo swi ta lulama. Kambisisa swilo swin’wana leswi chavisaka leswi ku vulavuriwaka ha swona emahungwini, leswi ku vuriwaka leswaku swi ta humelela.

Pulanete Leyi Nga eKhombyeni

Hi 2002 nhlangano wun’wana wu lemukise leswaku ku tsandzeka ka vanhu ku hunguta ku onhiwa ka mbango hikwalaho ka leswi va lavaka ku hambeta va hluvuka etimhakeni ta ikhonomi, swi  nga endla leswaku “ku va ni ku hisa loku nga lawulekiki kumbe ku titimela ngopfu lerova swiharhi ni swimilana swi fa.” (Stockholm Environment Institute) Xiviko lexi xi hambete xi vula leswaku vusweti lebyi nga kona emisaveni hinkwayo, ku kala ka vululami ni ku onhiwa ka swilo leswi nga emisaveni loku tinyikaka matimba, swi nga endla leswaku vanhu va kayakayisiwa “hi swiphiqo swin’wana ni swin’wana leswikulu swa mbango, swa ntshamisano ni swa nsirhelelo.”

Hi 2005 Nhlangano wa Matiko wu humese xiviko lexi nge Millennium Ecosystem Assessment Synthesis Report. Xiviko lexi a ku ri nkambisiso lowu vulavulaka hi pulanete ya Misava lowu tekeke malembe ya mune, lowu endliweke emisaveni hinkwayo hi swidyondzeki leswi tlulaka 1 360 leswi humaka ematikweni ya 95. Xiviko lexi a xi ri ni xilemukiso lexi lexi chavisaka: “Mintirho leyi endliwaka hi vanhu yi tikisela matirhelo ya ntumbuluko ya pulanete ya Misava lerova swiharhi a swi nge he swi koti ku tswalana naswona swimilana a swi nge he swi koti ku mila enkarhini lowu taka.” (Millennium Ecosystem Assessment) Xiviko lexi xi vula leswaku loko ku ta siveriwa khombo leri ku nga laveka “matshalatshala lamakulu ya ku cinca maendlelo ya swilo, mafambiselo ya timhaka ni mikhuva yo karhi, kambe matshalatshala wolawo a ma si sunguriwa.”

Loko Anna Tibaijuka, mulanguteri wa Vandla ra Nhlangano wa Matiko ra Timhaka ta Vutshamo bya Vanhu, a vula leswi vaendli vo tala va ndzavisiso va pfumelaka eka swona, u ri: “Loko hi ya emahlweni hi endla swilo hilaha hi endlaka hakona sweswi, hi nga endli nchumu leswaku hi antswisa swilo, hi ta weriwa hi khombo lerikulu enkarhini lowu taka.”

Xivangelo Xo Tshemba Leswaku Swilo Swi Ta Lulama eNkarhini Lowu Taka

Timbhoni ta Yehovha, leti kandziyisaka magazini lowu, na tona ti pfumela leswaku ku nga ri khale ku ta humelela swiendlakalo leswikulu leswi nga ta cinca misava. Hambiswiritano, ta tiyiseka leswaku swiendlakalo leswi a swi nge endli leswaku ku va ni khombo enkarhini lowu taka, kambe swi ta endla leswaku ku va ni swiyimo leswinene leswi nga si tshamaka swi va kona emisaveni. Ha yini ti ri ni ntshembo wo tano hi vumundzuku? Hikuva ti tshemba switshembiso leswi nga eRitweni ra Xikwembu, ku nga Bibele. Xiya xin’wana xa switshembiso sweswo: “Hi nkarhinyana, lowo homboloka a nge he vi kona; kunene u ta languta endhawini yakwe, u ta va a nga ri kona. Kambe lavo rhula va ta dya ndzhaka ya misava, hakunene va ta kuma ntsako lowu heleleke eku rhuleni lokukulu.”—Pisalema 37:10, 11.

Xana ntshembo wolowo wo va norho ntsena? Loko u nga si hlamula xivutiso lexi, anakanyisisa hi mhaka leyi: Kwalomu ka magidi ya malembe lama hundzeke, Bibele yi profete hi ndlela leyi pakanisaka hi swiphiqo swo tala leswikulu leswi nga kona emisaveni sweswi ni leswi yingayingisaka vanhu. Hi kombela leswaku u hlaya matsalwa lama kombisiweke eka xihloko lexi landzelaka, kutani u vona loko leswi ma swi vulaka swi nga fani ni leswi u swi vonaka swi endleka emisaveni. Loko u ri karhi u endla tano, ntshembo lowu u nga na wona wa leswaku Bibele yi profeta hi ndlela leyi pakanisaka hi ta swiendlakalo swa nkarhi lowu taka wu ta tiya.