1. Hi wahi marito lawa vanhu va toloveleke ku ma vula?

VANHU vo tala va tshame va twa ku vuriwa marito lama nge: ‘Swilo leswi u nga na swona u tala ku swi tlangela loko se u nga ha ri na swona.’ Xana u tshame u titwa hi ndlela yoleyo? Loko munhu a ve ni swilo swo karhi ku sukela loko a ha ri ntsongo, u tala ku nga swi teki swi ri swa nkoka ngopfu. Hi xikombiso, munhu loyi a kuleleke endyangwini lowu fuweke a nga ha swi teka swi nga ri swa nkoka swo tala swa swilo leswi a nga na swona. Ni vantshwa va nga ha va va nga swi twisisi hi ku helela swilo leswi hakunene swi nga swa nkoka evuton’wini hikwalaho ko pfumala ntokoto.

2, 3. (a) I yini leswi vantshwa lava nga Vakreste va faneleke va swi papalata? (b) I yini leswi nga hi pfunaka leswaku hi yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya hina ya moya?

² Loko wa ha ri muntshwa kumbe u ri emalembeni ya va-20, i yini leswi swi nga swa nkoka eka wena? Vanhu vo tala emisaveni va rhangisa swilo leswi vonakaka evuton’wini—ku hola mali yo tala, yindlu yo saseka kumbe switirhisiwa leswi swa ha ku nghenaka swa thekinoloji. Hambiswiritano, loko hi karhateka ngopfu hi swilo sweswo ntsena, hi kayivela nchumu wa nkoka, ku nga rifuwo ra moya. Lexi twisaka ku vava, namuntlha vanhu va timiliyoni a va na mhaka na rona. N’wina  vantshwa lava kurisiweke hi vatswari lava nga Vakreste, mi fanele mi tivonela leswaku mi nga tshuki mi yi teka yi nga ri ya nkoka ndzhaka ya n’wina ya moya. (Mat. 5:3) Loko mi yi teka yi nga ri ya nkoka ku ta va ni vuyelo byo biha lebyi nga ha mi twisaka ku vava vutomi bya n’wina hinkwabyo.

³ Kambe mi nga swi kota ku swi papalata sweswo. I yini leswi nga mi pfunaka leswaku mi yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya n’wina ya moya? A hi kambisiseni swikombiso swin’wana swa le Bibeleni leswi nga hi pfunaka ku vona leswaku ha yini ku ri vutlhari ku teka ndzhaka ya hina ya moya yi ri ya nkoka. Swikombiso leswi hi nga ta swi kambisisa a swi nge pfuni vantshwa ntsena, kambe swi ta pfuna ni Mukreste un’wana ni un’wana leswaku a yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya yena ya moya.

4. Samuwele wo Sungula 8:1-5 yi va hlamusela njhani vana va Samuwele va majaha?

⁴ Ku ni vanhu van’wana lava boxiweke eBibeleni lava kumeke ndzhaka ya moya kambe va nga yi tekangiki yi ri ya nkoka. Sweswo swi humelerile endyangwini wa muprofeta Samuwele, loyi a tirheleke Yehovha ku sukela loko a ha ri ntsongo naswona a a ri ni vuxaka lebyinene ni Xikwembu. (1 Sam. 12:1-5) Samuwele u veke xikombiso lexinene lexi Yuwele na Abiya, vana vakwe va majaha a va fanele va xi tekelerile. Kambe, a va xi tekanga xi ri xa nkoka naswona va endle swilo swo biha. Bibele yi hi byela leswaku ematshan’weni ya leswaku va fana ni tata wa vona, ‘va soholote vuavanyisi.’—Hlaya 1 Samuwele 8:1-5.

5, 6. Ku humelele yini hi vana va majaha va Yosiya ni ntukulu wa yena?

⁵ Ku endleke leswi fanaka ni hi vana va majaha va Hosi Yosiya. Yosiya u veke xikombiso lexinene ngopfu hi ku gandzela Yehovha. Loko buku ya Nawu wa Xikwembu yi kumiwile naswona yi hlayeriwe Yosiya, u endle matshalatshala lamakulu leswaku a landzela swileriso swa Yehovha. U herise vugandzeri bya swifaniso ni vungoma etikweni a tlhela a khutaza vanhu leswaku va yingisa Yehovha. (2 Tih. 22:8; 23:2, 3, 12-15, 24, 25) Vana vakwe va majaha a va kume ndzhaka ya moya. Hi ku famba ka nkarhi vana vakwe vanharhu va majaha ni ntukulu wakwe un’we va ve tihosi, kambe a nga kona ni un’we eka vona loyi a tlangeleke ndzhaka yoleyo.

⁶ Yowohazi n’wana wa Yosiya u n’wi tlhandlamile a va hosi, kambe u ‘endle swo biha ematihlweni ya Yehovha.’ U fume tin’hweti tinharhu ntsena ivi Faro wa le Egipta a n’wi pfalela ekhotsweni naswona Yowohazi u fele evuhlongeni. (2 Tih. 23:31-34) Makwavo wakwe Yoyakimi u fume malembe ya 11 endzhaku ka yena. Na yena a a nga yi teki yi ri ya nkoka ndzhaka leyi a yi kumeke eka tata wa yena. Hikwalaho ka swiendlo swo biha swa Yoyakimi, Yeremiya u profetile malunghana na yena a ku: “U ta lahliwa ku fana niloko ku lahliwa mbhongolo ya xinuna.” (Yer. 22:17-19) Van’wana lava tlhandlameke Yosiya i n’wana wakwe Sedekiyasi ni ntukulu wakwe Yoyakini, lava na vona va endleke swilo swo biha; va hlawule ku ka va nga xi landzeli xikombiso lexinene xa Yosiya.—2 Tih. 24:8, 9, 18, 19.

7, 8. (a) Solomoni u tlange hi ndzhaka ya yena ya moya hi ndlela yihi? (b) Hi nga dyondza yini eka swikombiso swa le Bibeleni swa vanhu lava tlangeke hi ndzhaka ya vona ya moya?

⁷ Solomoni a a ri hosi leyi dyondzeke swo tala eka tata wa yena, Davhida. Hambileswi Solomoni a dyondzeke ntiyiso ku sukela evutsongwanini, hi ku famba ka nkarhi a a nga ha yi tlangeli ndzhaka ya yena ya moya. “Loko Solomoni a dyuhele, vasati vakwe va voyamisa mbilu yakwe leswaku yi landzela swikwembu swin’wana; mbilu yakwe a yi nga ha hetisekanga eka Yehovha Xikwembu xakwe, ku hambana ni mbilu ya Davhida tata wakwe.” (1 Tih. 11:4) Hikwalaho, Solomoni a a nga ha amukeleki emahlweni ka Yehovha.

⁸ Vavanuna lava hinkwavo a va ri ni lunghelo ro tiva Yehovha ni ku endla leswi nga swinene, kambe lexi twisaka ku vava, va tlange hi lunghelo rolero. Hambiswiritano, vantshwa van’wana eminkarhini ya Bibele a va yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya vona ya moya, hilaha swi nga hakona  namuntlha. A hi kambisiseni swikombiso swin’wana leswinene swa vantshwa leswi vantshwa lava nga Vakreste va nga swi tekelelaka.

9. Vana va Nowa va majaha va hi vekele xikombiso lexinene hi ndlela yihi? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.)

⁹ Vana va Nowa va majaha va hi vekele xikombiso lexinene. Tata wa vona u lerisiwe ku aka ngalava ni ku tlhela a nghenisa vandyangu wa yena eka yona. A swi kanakanisi leswaku vana va Nowa va swi teke swi ri swa nkoka ku endla ku rhandza ka Yehovha. Va fanele va tirhisane ni tata wa vona. Hi ku famba ka nkarhi, va n’wi pfune ku aka ngalava naswona loko yi herile va nghene endzeni ka yona. (Gen. 7:1, 7) A va ri ni xikongomelo xihi? Genesa 7:3 yi vula leswaku va nghenise swiharhi endzeni ka ngalava leswaku va “londzovota vana va swona va hanya ehenhla ka vuandlalo bya misava hinkwayo.” Vanhu na vona va ponile. Hikwalaho ka leswi vana va Nowa va tekeke ndzhaka leyi va yi kumeke eka tata wa vona yi ri ya nkoka, va ve ni lunghelo ro pfuneta eku poniseni ka rixaka ra vanhu va tlhela va vuyetela vugandzeri bya ntiyiso emisaveni leyi basisiweke.—Gen. 8:20; 9:18, 19.

10. Majaha ya mune ya Vaheveru ma swi kombise njhani leswaku a ma yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya wona ya moya loko ma ri eBabilona?

¹⁰ Endzhaku ka madzana ya malembe, majaha ya mune ya Vaheveru ma kombise leswaku a ma swi tiva leswi a swi ri swa nkoka hakunene. Hananiya, Mixayele, Azariya na Daniyele va yisiwe eBabilona hi 617 B.C.E. A va ri timpohlo va tlhela va tlhariha, naswona a swi ta va swi va oloverile ku hanya hi ndlela leyi a ku hanyiwa ha yona eBabilona. Kambe a va endlanga tano. Swiendlo swa vona swi kombise leswaku a va nga yi rivalanga ndzhaka ya vona, ku nga swilo leswi a va dyondzisiwe swona. Majaha lawa ya mune ma katekisiwile swinene hileswi ma nga swi rivalangiki leswi ma dyondzisiweke swona loko ma ha ri matsongo.—Hlaya Daniyele 1:8, 11-15, 20.

11. Vanhu van’wana va vuyeriwa njhani eka swilo leswi Yesu a swi dyondzeke?

¹¹ Yesu a a ri xikombiso lexikulu xa vanhu lava kombiseke leswaku va yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya vona ya moya. U dyondze swilo swo tala eka Tata wakwe naswona a a swi teka swi ri swa nkoka swinene. Sweswo swi tikombe eka marito lawa a tshameke a ma vula lama nge: “Ndzi vulavula swilo leswi hilaha Tatana a ndzi dyondziseke hakona.” (Yoh. 8:28) Naswona a a swi tsakela leswaku vanhu van’wana va vuyeriwa eka leswi a swi dyondzeke. U byele mintshungu a ku: “Ni le ka miti yin’wana ndzi fanele ku vula mahungu lamanene ya mfumo wa Xikwembu, hikuva hi swona leswi ndzi rhumeriweke swona.” (Luka 4:18, 43) U pfune vayingiseri va yena leswaku va vona xilaveko xa ku nga “[vi] xiphemu xa misava,” leyi yi nga yi tekiki yi ri ya nkoka ndzhaka ya moya.—Yoh. 15:19.

12. (a) Xana 2 Timotiya 3:14-17 yi tirha njhani eka vantshwa vo tala namuntlha? (b) Hi swihi swivutiso leswi vantshwa lava nga Vakreste va faneleke va tivutisa swona?

¹² Ku fana ni majaha lawa hi buleke ha wona, na wena u nga ha va u kurisiwe hi vatswari lava tinyiketeleke eka Yehovha Xikwembu. Loko swi ri tano, leswi Matsalwa ma swi vulaka malunghana na Timotiya swi nga ha tirha ni le ka wena. (Hlaya 2 Timotiya 3:14-17.) Vatswari va wena hi vona va ku ‘dyondziseke’ hi Xikwembu xa ntiyiso ni ndlela leyi u nga xi tsakisaka ha yona. Va nga ha va va sungule ku ku dyondzisa ku sukela loko wa ha ri ricece. Entiyisweni leswi swi nga ha va swi ku pfunile “ku ku tlharihisa leswaku u ta pona hi ripfumelo mayelana na Kreste Yesu,” swi tlhela swi ku pfuna leswaku u “hlomisiwa hi ku helela” entirhweni wa Xikwembu. Kutani ku tlakuka xivutiso xa nkoka lexi nge, Xana u ta yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya wena? Swi nga ha lava leswaku u tikambela. Tivutise swivutiso leswi nge: ‘Xana ndzi titwa njhani hi ku va xiphemu xa timbhoni to tshembeka ta khale? Xana ndzi titwa njhani hi ku va exikarhi ka vanhu vatsongo lava  nga kona namuntlha lava tiviwaka hi Xikwembu? Xana ndza swi xiya leswaku i lunghelo ro hlawuleka ni lerikulu ku tiva ntiyiso?’

13, 14. Hi wihi ndzingo lowu vantshwa van’wana lava nga Vakreste va langutanaka na wona, kambe ha yini ku nga ri vutlhari ku pfumela ku hluriwa hi wona? Nyika xikombiso.

¹³ Vantshwa van’wana lava kurisiweke hi vatswari lava nga Vakreste va nga ha va va nga swi voni leswaku ku ni ku hambana lokukulu exikarhi ka paradeyisi ya hina ya moya ni misava ya Sathana. Van’wana va kale va ringeka va lava ku twa leswaku swi njhani ku va munhu wa misava. Kambe, xana u nga tihoxa emahlweni ka movha leyi nga eku fambeni leswaku u vona loko u ta vaviseka kumbe ku fa? Sweswo ku ta va ku ri vuphukuphuku! Hilaha ku fanaka, a swi bohi leswaku hi kala hi famba “endleleni leyi yaka exidziveni . . . xa manyala” emisaveni leyi leswaku hi ta tiva leswaku yi nga hi twisa ku vava ku fikela kwihi.—1 Pet. 4:4.

¹⁴ Gener, loyi a tshamaka eAsia u kuriseriwe endyangwini wa Vakreste. U khuvuriwe loko a ri ni malembe ya 12. Hambiswiritano, loko se a ri emalembeni ya kondlo-a-ndzi-dyi u ringekile leswaku a hanya hi tindlela ta misava. U ri: “A ndzi lava ku kuma ‘ntshunxeko’ lowu nga kona emisaveni.” Gener u sungule ku hanya vutomi bya mikoka yimbirhi. Loko a ri ni malembe ya 15, u tekelele mahanyelo man’wana ya vanghana vakwe vo biha. A a nwa a tlhela a rhuketela ku fana na vona. Hakanyingi Gener a a vuya nivusiku ekaya, endzhaku ka loko a tlange mintlango leyi nga ni madzolonga ya le ka khompyuta ni vanghana va yena. Hambiswiritano, loko nkarhi wu ri karhi wu famba u sungule ku swi xiya leswaku swilo leswi a a swi endla a swi nga n’wi tiseli ntsako. A a titwa a nga pfuni nchumu. U vule leswi landzelaka malunghana ni ku tlhelela ka yena evandlheni: “Ndza ha langutana ni miringo yo tala, kambe vuxaka bya mina na Yehovha hi byona bya nkoka eka mina.”

15. I yini leswi hinkwerhu hi faneleke hi anakanya ha swona, ku nga khathariseki leswaku hi kurisiwe hi vatswari lava nga Vakreste kumbe lava nga riki Vakreste?

¹⁵ Ku ni vantshwa van’wana lava hlanganyelaka lava kurisiweke hi vatswari lava nga riki Vakreste. Loko u ri un’wana wa vona, anakanya hi lunghelo lerikulu leri u nga na rona sweswi hikuva u tiva Muvumbi u tlhela u n’wi tirhela. Ku ni vanhu va tibiliyoni emisaveni. Hikwalaho, i nkateko lowukulu ku va exikarhi ka vanhu lava Yehovha hi musa a va kokeleke eka yena ni lava a va endleke va tiva ntiyiso wa Bibele. (Yoh. 6:44, 45) I munhu un’we ntsena eka vanhu van’wana ni van’wana va 1 000 lava hanyaka namuntlha loyi a nga ni vutivi lebyi kongomeke bya ntiyiso, naswona wena u un’wana wa vona. Xana leswi a swi fanelanga swi hi tsakisa, ku nga khathariseki leswaku hi wu dyondze njhani ntiyiso? (Hlaya 1 Vakorinto  2:12.) Gener u ri: “Loko ndzi anakanya hi swona ndzi khomiwa hi ku chava lokukulu. Ndzo va mani mina leswaku ndzi tiviwa hi Yehovha, N’wini wa vuako hinkwabyo?” (Ps. 8:4) Makwerhu un’wana wa xisati loyi a tshamaka endhawini yoleyo u te: “Swichudeni swa tinyungubyisa swinene loko mudyondzisi wa swona a swi tiva. Hakunene i lunghelo lerikulu ku tiviwa hi Yehovha, Muleteri Lonkulu!”

16. Hi xihi xiboho xa vutlhari lexi vantshwa lava nga Vakreste va faneleke va xi endla namuntlha?

¹⁶ Loko u anakanya hi lunghelo lerikulu leri u nga na rona, ha yini u nga tiyimiseli swinene ku va exikarhi ka vanhu va nga ri vangani lava tivekeleke tipakani to tirhela Yehovha? Loko u endla tano, u ta va u landzela xikombiso xa malandza ya Xikwembu yo tshembeka ya le nkarhini lowu hundzeke. Sweswo i vutlhari ku ri ni ku landzela vantshwa vo tala lava tlangaka hi vutomi bya vona naswona va nga riki na vumundzuku lebyinene.—2 Kor. 4:3, 4.

17-19. I yini leswi nga ku pfunaka leswaku u va ni langutelo lerinene hi ku va la hambaneke ni misava?

¹⁷ Entiyisweni, sweswo a swi vuli swona leswaku ku va la hambaneke ni misava swi ta olova minkarhi hinkwayo. Hambiswiritano, loko hi anakanya hi swona, hi ta va hi tlharihile loko hi va lava hambaneke na yona. Hi xikombiso: Anakanya hi mutlangi wa Tiolimpiki. A swi kanakanisi leswaku u fanele a va munhu loyi a hambaneke ni tintangha takwe leswaku a fikelela pakani yakwe. Kumbexana u ta boheka ku papalata swilo swo tala leswi nga ta n’wi dyela nkarhi ni leswi nga n’wi kavanyetaka, leswi nga ta hunguta nkarhi wakwe wa ku tiletela. Hi hala tlhelo, ku va la hambaneke ni tintangha takwe swi ta endla leswaku a va ni nkarhi wo tala wo tiletela ni wo fikelela pakani yakwe.

¹⁸ Vanhu vo tala emisaveni a va anakanyi ngopfu hi vuyelo byo biha lebyi swiendlo swa vona swi nga endlaka leswaku va byi kuma. Loko hi va lava hambaneke ni misava hi tlhela hi papalata mahanyelo yo biha lama nga onhaka vuxaka bya hina na Yehovha, hi ta “khomelela swinene evuton’wini bya xiviri.” (1 Tim. 6:19) Makwerhu wa xisati loyi se ku vulavuriweke ha yena u ri: “Loko u kota ku seketela tidyondzo leti u pfumelaka eka tona, u ta titwa u tsakile. Swi ta kombisa leswaku u ni matimba yo lwisana ni misava ya Sathana. Xa nkoka swinene, u titwa onge hiloko u vona Yehovha Xikwembu a ri karhi a tinyungubyisa hi wena a tlhela a ku n’wayitelela! Hi nkarhi wolowo hi kona u tsakaka hileswi u veke la hambaneke ni misava!”

¹⁹ U nga tlangi hi vutomi bya wena hi ku anakanya ntsena hi swilo leswi u nga swi kumaka sweswi. (Ekl. 9:2, 10) Loko u ri muntshwa naswona u anakanyisisa hi xikongomelo xa vutomi ni leswaku swi nga koteka leswaku u hanya hilaha ku nga heriki, xana ku ta va ku nga ri vutlhari ku papalata ku “[famba] hilaha matiko ma fambaka hakona,” kutani u hanya vutomi lebyi nga ni xikongomelo xa xiviri?—Efe. 4:17; Mal. 3:18.

20, 21. I yini leswi hi nga ta swi kuma loko hi endla swiboho leswinene, kambe i yini leswi languteriweke eka hina?

²⁰ Loko hi endla swiboho leswinene, hi ta hanya vutomi lebyi enerisaka sweswi naswona hi ta “dya ndzhaka ya misava”—hi kuma vutomi lebyi nga heriki. Hi ta kuma mikateko yo tala leyikulu leyi hi nga si tshamaka hi anakanya ha yona. (Mat. 5:5; 19:29; 25:34) I ntiyiso leswaku Xikwembu a xi nyiki munhu un’wana ni un’wana mikateko leyi. Ku na leswi xi swi languteleke eka hina. (Hlaya 1 Yohane 5:3, 4.) Kambe i swa nkoka swinene ku xi tirhela hi ku tshembeka sweswi!

²¹ Mawaku lunghelo lerikulu ra ku va Xikwembu xi hi nyike ndzhaka ya moya! Hi ni vutivi lebyi kongomeke bya Rito ra xona naswona hi wu twisisa kahle ntiyiso malunghana na xona ni swikongomelo swa xona. Hi ni lunghelo ro vitaniwa hi vito ra xona ni ro va Timbhoni ta xona. Xikwembu xa hi tshembisa leswaku xi ta hi pfuna. (Ps. 118:7) Onge hinkwerhu ka hina, lavatsongo ni lavakulu hi nga kombisa leswaku hi yi teka yi ri ya nkoka ndzhaka ya hina hi ku hanya hi ndlela leyi kombisaka leswaku hi navela ku nyika Yehovha “ku vangama . . . hi masiku.”—Rhom. 11:33-36; Ps. 33:12.