1, 2. (a) Hi byihi vutihlamuleri byin’wana lebyi murisi la nga Muisrayele a a ri na byona? (b) Vatswari va fana njhani ni varisi?

VARISI a va hanya vutomi byo tika le Israyele wa khale. A va fanele va tiyisela mumu ni xirhami loko va ri eku riseni va tlhela va sirhelela tinyimpfu ta vona eka swiharhi swa nhova ni le ka makhamba. Varisi a va kambela tinyimpfu ta vona nkarhi na nkarhi va tlhela va tshungula leti vabyaka kumbe leti vavisekeke. A va khathalela ngopfu swinyimpfana hikuva a swi tsanile naswona a swi nga ri na wona matimba lawa tinyimpfu leti kuleke a ti ri na wona.—Gen. 33:13.

² Vatswari lava nga Vakreste va fana ni varisi hi ndlela yo karhi, va kombisa timfanelo leti varisi va xiviri va faneleke va va na tona. Va ni vutihlamuleri bya ku kurisa vana va vona “hi ku tshinya ni nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” (Efe. 6:4) Xana ntirho wolowo wa olova? Nikatsongo! Vana va tshamela ku twa rungula leri nga mavunwa ra Sathana naswona a va hetisekanga. (2 Tim. 2:22; 1 Yoh. 2:16) Loko u ri ni vana, xana u nga va pfuna njhani? A hi kambisiseni swilo swinharhu leswi u nga swi endlaka leswaku u sirhelela vana va wena, ku nga ku va tiva, ku va wundla ni ku va kongomisa.

3. Swi vula yini ku va vatswari va ‘tiva xivumbeko’ xa vana va vona?

³ Murisi lonene u kambela nyimpfu yin’wana ni yin’wana hi vukheta  ku tiyiseka leswaku yi hanye kahle. Na n’wina mi nga endla leswi fanaka hi ndlela yo fanekisela eka vana va n’wina. Bibele yi ri: ‘Xi tive kahle xivumbeko xa ntlhambi wa wena.’ (Swiv. 27:23) Leswaku mi kota ku endla tano mi fanele mi xiya swiendlo swa vana va n’wina mi tlhela mi tiva leswi va swi anakanyaka ni ndlela leyi va titwaka ha yona. Mi nga swi endlisa ku yini sweswo? Ndlela yin’wana leyinene i ku vulavurisana ni vana va n’wina nkarhi na nkarhi.

4, 5. (a) Hi swihi swiringanyeto leswi nga pfunaka vana leswaku va vulavula ni vatswari va vona va ntshunxekile? (Vona xifaniso lexi nga eku sunguleni ka xihloko lexi.) (b) U endle yini leswaku vana va wena swi va olovela ku vulavula na wena?

⁴ Vatswari van’wana va kume leswaku swi tika swinene ku vulavurisana ni vana va vona loko se va ri emalembeni ya vuntshwa—va nga ha va va nga swi lavi ku bula hi leswi va swi anakanyaka ni ndlela leyi va titwaka ha yona. Loko vana va n’wina va endla tano, xana mi nga endla yini? Ematshan’weni yo sindzisa n’wana wa n’wina wa jaha kumbe wa nhwanyana leswaku mi va ni bulo ro leha leri a titwaka a nga ntshunxekanga, ringetani ku vulavula na yena mi ntshunxekile. (Det. 6:6, 7) Swi nga ha lava mi tinyika nkarhi wo endla swilo na vona. Mi nga ha famba hi milenge mi tiolola kumbe mi famba swin’we hi movha, mi tlanga swin’we kumbe mi endla mintirho yo karhi ya le ndlwini swin’we. Loko mi endla swilo sweswo swin’we swi nga ha pfuna vana lava nga vantshwa leswaku va titwa va ntshunxekile naswona va swi tsakela ku tiphofula.

⁵ Ku vuriwa yini loko n’wana wa n’wina a ha kanakana ku tiphofula? Swi nga ha lava mi ringeta ndlela yin’wana. Hi xikombiso, ematshan’weni yo vutisa n’wana wa wena wa nhwanyana leswaku siku ra yena a ri ri njhani, u nga ha n’wi byela ndlela leyi siku ra wena ri fambeke ha yona. Swi nga ha endleka na yena a ku byela ndlela leyi siku ra yena ri fambeke ha yona. Kumbe leswaku u tiva ndlela leyi a titwaka ha yona hi mhaka yo karhi, n’wi vutise swivutiso leswi vulavulaka hi mhaka yoleyo ku nga ri hi yena. U nga ha n’wi vutisa ndlela leyi un’wana wa vanghana va yena a titwaka ha yona hi mhaka yoleyo. Kutani u nga ha n’wi vutisa leswaku hi xihi xitsundzuxo lexi a nga xi nyikaka munghana yoloye.

6. Swi vula yini ku va ni nkarhi ni ku ngheneka?

⁶ Leswaku vana va n’wina va ta vulavula na n’wina va ntshunxekile, va fanele va swi xiya leswaku mi ni nkarhi wa vona naswona ma ngheneka. Loko minkarhi hinkwayo vatswari va tikomba va nga ri na nkarhi wo wu heta ni vana va vona, vantshwa va ta timiyelela ni swiphiqo swa vona. Ku vuriwa yini hi ku ngheneka? Ku katseka swo tala ku tlula ku vula ntsena u ku, “U nga vulavula na mina nkarhi wun’wana ni wun’wana.” Vana va n’wina va fanele va swi xiya leswaku a mi nge swi tekeli ehansi swiphiqo swa vona naswona a mi nge anguli hi ndlela yo biha. Vatswari vo tala va veka xikombiso lexinene emhakeni leyi. Kayla la nga ni malembe ya 19 u ri: “Ndzi vulavula ni tata wa mina hi timhaka tin’wana ni tin’wana. A nga ndzi ngheni enon’wini, naswona a nga ndzi avanyisi; wo ndzi yingisela ntsena. Minkarhi hinkwayo endzhaku ka sweswo u ndzi nyika xitsundzuxo lexinene.”

7. (a) Hi rihi langutelo leri ringaniseriweke leri mutswari a nga vaka na rona etimhakeni to tanihi ku gangisana? (b) Vatswari va nga ha dyisa vana va vona mbitsi va nga swi xiyi hi ndlela yihi?

⁷ Hambiloko mi vulavula hi timhaka leti swi tikaka ku vulavula ha tona—to tanihi ku gangisana—tivoneleni leswaku a mi tshameli ku va nyika switsundzuxo lerova mi tshika ku va dyondzisa ndlela leyinene yo langutana ni mhaka yoleyo. Hi xikombiso: A hi nge u ye exitolo lexi xavisaka swakudya leswi swekiweke ivi u kuma leswaku laha ku xaxametiweke swakudya ko va ni swilemukiso ntsena malunghana ni swakudya leswi vabyisanaka leswi nga ni switsongwatsongwana. A swi kanakanisi leswaku u ta huma exitolo xexo u ya eka xin’wana. Ni vana va n’wina va ta endla leswi fanaka loko va ta eka n’wina leswaku mi ta va nyika xitsundzuxo ivi n’wina mi va nyika swilemukiso ntsena. (Hlaya Vakolosa 3:21.) Ku ri na sweswo, ringaniselani. Makwerhu wa xisati la ha riki muntshwa la vuriwaka Emily u ri: “Loko vatswari va mina va vulavula na mina hi mhaka ya ku rhandzana ni munhu wo karhi, a va vulavuli  hi mhaka yoleyo hi ndlela yo biha. Va hlamusela ndlela leyi swi tsakisaka ha yona ku tiva munhu wo karhi ni ku kuma munhu loyi u nga ta tekana na yena. Leswi swi ndzi pfunile leswaku ndzi titwa ndzi ntshunxekile ku vulavula na vona hi mhaka yoleyo. Entiyisweni, ndza va byela loko ku ri ni munhu loyi ndzi rhandzanaka na yena ematshan’weni yo va tumbetela.”

8, 9. (a) Hi byihi vuyelo lebyi vaka kona loko u yingisela vana va wena, u nga va ngheni enon’wini? (b) Swi ku pfune njhani ku yingisela vana va wena?

⁸ Ku pfumelelana ni leswi Kayla a swi vuleke, u nga kombisa leswaku wa ngheneka hi ku yingiserisisa vana va wena. (Hlaya Yakobo 1:19.) Manana un’wana la nga yexe la vuriwaka Katia u ri: “Enkarhini lowu hundzeke, a ndzi n’wi helela mbilu n’wana wa mina wa nhwanyana. A ndzi nga n’wi nyiki nkarhi wa ku heta leswi a swi vulaka. A ndzi va ndzi karhele ngopfu lerova ndzi nga koti ku n’wi yingisela kumbe a ndzi nga lavi ku karhatiwa. Leswi se ndzi cinceke langutelo ra mina ni n’wana wa mina u cince langutelo ra yena. Wa tiphofula malunghana ni ndlela leyi a titwaka ha yona.”

⁹ Tatana la vuriwaka Ronald na yena u humeleriwe hi leswi fanaka eka n’wana wa yena wa nhwanyana la nga muntshwa. U ri: “Loko a ndzi byele leswaku u rhandzana ni jaha rin’wana ra le xikolweni, eku sunguleni a ndzi hlundzukile swinene. Kambe loko ndzi anakanyisise hi ndlela leyi Yehovha a ma lehiselaka mbilu ha yona malandza yakwe, ndzi vone swi antswa leswaku ndzi nyika n’wana wa mina nkarhi wo phofula ndlela leyi a titwaka ha yona, ndzi nga si n’wi nyika ndzayo. Ndza tsaka hi leswi ndzi endleke sweswo! A ku ri ro sungula ndzi twisisa ndlela leyi n’wana wa mina a a titwa ha yona. Loko a hetile ku tiphofula, swi ndzi oloverile ku vulavula na yena hi ndlela ya rirhandzu. Lexi hlamarisaka, swi n’wi oloverile ku amukela ndzayo ya mina. U vule swi huma embilwini leswaku a a tiyimiserile ku cinca mahanyelo yakwe.” Ku vulavurisana ni vana va wena nkarhi na nkarhi swi ku pfuna leswaku u tiva leswi va swi anakanyaka ni ndlela leyi va titwaka ha yona. Sweswo swi ta endla leswaku u katseka swinene eka swiboho leswi va swi endlaka evuton’wini. *

10, 11. U nga va pfuna njhani vana va wena leswaku va nga hambuki?

¹⁰ Murisi lonene wa swi tiva leswaku nyimpfu yin’wana ni yin’wana ya yena yi nga ha hambuka entlhambini. Kumbexana yi nga ha vona byanyi lahaya ko taniya ivi yi tlhela yi vona byin’wana le kulenyana, xisweswo yi hambana ni ntlhambi. Hilaha  ku fanaka, n’wana a nga ha hambuka hakatsongo-tsongo entiyisweni, a ringiwa hi vanghana vo biha kumbe vuhungasi lebyi nga ni khombo. (Swiv. 13:20) U nga pfuneta njhani ku sivela xiyimo xolexo leswaku xi nga vi kona?

¹¹ Loko u dyondzisa vana va wena, hatla u teka goza loko u vona ku ri ni laha va faneleke va antswisa kona. Pfuna vana va wena leswaku va tiyisa timfanelo letinene ta Vukreste leti va nga na tona. (2 Pet. 1:5-8) Vugandzeri bya ndyangu lebyi endliwaka nkarhi na nkarhi byi nga ku pfuna leswaku u endla sweswo. Loko Vutirheli Bya Mfumo bya October 2008 byi hlamusela lunghiselelo leri byi te: “Tinhloko ta mindyangu ti khutaziwa ku hetisisa vutihlamuleri bya tona hi ku va ti fambisa dyondzo ya ndyangu nkarhi na nkarhi.” Xana u ri tirhisa hi vutlhari lunghiselelo leri ra rirhandzu leswaku u kongomisa vana va wena? Tiyiseka leswaku vana va wena va ma tlangela swinene matshalatshala lawa u ma endlaka yo khathalela xilaveko xa vona xa moya.—Mat. 5:3; Filp. 1:10.

12. (a) Vantshwa va vuyeriwe njhani eka vugandzeri bya ndyangu lebyi endliwaka nkarhi na nkarhi? (Katsa ni bokisi leri nge “ Va Byi Tlangela Swinene.”) (b) Wena u vuyeriwe njhani eka vugandzeri bya ndyangu?

¹² Xiya leswi muntshwa la vuriwaka Carissa a swi vuleke malunghana ni ndlela leyi Vugandzeri bya Ndyangu byi wu pfuneke ha yona ndyangu wa ka vona. “Ndzi tsakisiwa hi leswaku hinkwerhu hi tshama swin’we ivi hi vulavurisana. Loko hi ri karhi hi endla tano, vuxaka bya hina bya kula naswona swi endla leswaku hi va ni swilo leswinene swo swi tsundzuka. Tatana u byi endla nkarhi na nkarhi Vugandzeri bya hina bya Ndyangu. Swa khutaza ku vona leswaku u byi teka byi ri bya nkoka—kutani na mina swi ndzi endla ndzi byi teka byi ri bya nkoka. Swi tlhela swi ndzi nyika xivangelo xin’wana xo n’wi xixima swinene tanihi tata wa mina tlhelo nhloko ya ndyangu etimhakeni ta vugandzeri.” Makwerhu wa xisati la vuriwaka Brittney u te: “Vugandzeri bya ndyangu byi kurise vuxaka bya mina ni vatswari va mina. Byi ndzi endle ndzi swi xiya leswaku va lava ku twa hi swiphiqo swa mina ni leswaku va khathala hi mina hakunene. Bya hi pfuna leswaku hi va ndyangu lowu tiyeke lowu nga ni vun’we.” Swi le rivaleni leswaku ku wundla vana va wena hi tlhelo ra moya—ngopfu-ngopfu hi ku va ni vugandzeri bya ndyangu—i ndlela ya nkoka yo va murisi lonene. *

13. N’wana a nga khutaziwa njhani ku tirhela Yehovha?

¹³ Murisi lonene u tirhisa nhonga leswaku a kongomisa a tlhela a sirhelela ntlhambi wa yena. Xin’wana xa swikongomelo swa yena i ku kongomisa tinyimpfu ta yena “emadyelweni lamanene.” (Ezek. 34:13, 14) Tanihi mutswari, xana na wena a wu na xikongomelo lexi fanaka hi tlhelo ra moya? U lava ku kongomisa vana va wena leswaku va tirhela Yehovha. U lava leswaku vana va wena va titwa ku fana ni mupisalema loyi a tsaleke a ku: “Oho Xikwembu xanga, ndzi tsakisiwe hi ku endla ku rhandza ka wena, ni nawu wa wena wu le ndzeni ka swirho swa mina swa le ndzeni.” (Ps. 40:8) Vantshwa lava vaka ni ku tlangela ko tano va ta nyiketela vutomi bya vona eka Yehovha kutani va khuvuriwa. Va fanele va teka goza rolero loko se va kurile ku ringanela leswaku va nga endla xiboho lexi xa nkoka, naswona va fanele va swi navela hi mbilu hinkwayo ku tirhela Yehovha.

14, 15. (a) Yi fanele yi va yihi pakani ya vatswari lava nga Vakreste? (b) Ha yini muntshwa a nga ha kanakanaka vugandzeri bya ntiyiso?

¹⁴ Kambe, ku vuriwa yini loko vana va wena va nga wu endli nhluvuko hi tlhelo ra moya—kumbexana va kanakana ni tidyondzo leti va pfumelaka eka tona? Tikarhatele ku va dyondzisa ku rhandza Yehovha Xikwembu ni ku tlangela hinkwaswo leswi a swi endleke. (Nhlav. 4:11) Kutani loko se va lunghekile, va ta swi kota ku tiendlela xiboho xo gandzela Xikwembu.

¹⁵ Kambe ku vuriwa yini loko vana va wena va sungula ku kanakana ntiyiso? U nga va kongomisa njhani ni ku va pfuna ku vona leswaku ku tirhela Yehovha i ndlela leyinene yo hanya naswona yi ta va vuyerisa swinene? Ringeta ku twisisa leswi  va endlaka va kanakana. Hi xikombiso, xana n’wana wa wena wa jaha a nga pfumelelani na swona hakunene leswi vuriwaka eBibeleni kumbe wo chava ku chumayela vana van’wana? Xana n’wana wa wena wa nhwanyana wa swi kanakana hakunene loko swileriso swa Xikwembu swi ri swa vutlhari kumbe wo titwa a ri ni xivundza naswona a nga tsakeriwi hi vanhu van’wana?

16, 17. Vatswari va nga va pfuna njhani vana va vona leswaku va va ni vuxaka na Yehovha?

¹⁶ Ku nga khathariseki xivangelo xa kona, u nga pfuna n’wana wa wena leswaku a hlula ku kanakana ka yena ntiyiso. Njhani? Xiringanyeto xin’wana lexi vatswari vo tala va kumeke xi tirha naswona xi pfuna i ku vutisa n’wana wa vona wa jaha kumbe wa nhwanyana swivutiso leswi: “U titwa njhani hi ku va Mukreste? U anakanya leswaku hi byihi vuyelo bya kona? Hi swihi swilo leswi u faneleke u titsona swona? Xana leswi u faneleke u titsona swona swi tluriwa hi vuyelo byo tala lebyi u byi kumaka sweswi ni lebyi u nga ta byi kuma enkarhini lowu taka? Njhani?” Swivutiso leswi u fanele u swi vula hi marito ya wena hi ndlela ya musa, leyi kombisaka leswaku wa khathala, u nga swi vutisi onge wa n’wi konanisa. Loko mi ri karhi mi vulavula, mi nga ha bula hi Marka 10:29, 30. Vantshwa van’wana va nga ha tsala leswi va swi anakanyaka eka tikholumo timbirhi—yin’wana yi va ya leswi va faneleke va titsona swona kasi leyin’wana yi va ya vuyelo bya kona. Leswi swi nga ha pfuna wena ni vana va wena leswaku mi vona swiphiqo leswi va langutanaka na swona ni ku kuma ndlela yo swi tlhantlha. Leswi hi faneleke hi dyondza buku leyi nge Leswi Bibele Yi Swi Dyondzisaka ni leyi nge ‘Rirhandzu Ra Xikwembu’ ni vanhu lava tsakelaka, i swa nkoka leswaku hi dyondza tibuku leti ni vana va hina! Xana wa swi endla sweswo?

¹⁷ Loko vana va wena va ri karhi va kula va fanele va hetelela va endle xiboho xa leswaku va ta tirhela mani. U nga anakanyi leswaku va ta va ni ripfumelo leri fanaka ni ra wena hileswi wena u hlawuleke ku tirhela Yehovha. Va fanele va va ni vuxaka bya vona na Yehovha. (Swiv. 3:1, 2) Loko n’wana wa wena swi n’wi tikela ku endla sweswo, ha yini u nga n’wi khutazi ku kambisisa leswi a pfumelaka eka swona? N’wi pfune leswaku a anakanyisisa hi swivutiso swo tanihi leswi nge: “Ndzi swi tivisa ku yini leswaku Xikwembu xi kona? I yini lexi ndzi khorwisaka leswaku Yehovha Xikwembu u ndzi teka ndzi ri wa nkoka hakunene? Ha yini ndzi tshemba leswaku milawu ya Yehovha ya ndzi vuyerisa hakunene?” Tikombise u ri murisi lonene hi ku kongomisa vana va wena u nga va heleli mbilu, u va kombisa leswaku ku tirhela Yehovha i ndlela leyinene yo hanya. *—Rhom. 12:2.

18. Vatswari va nga n’wi tekelela njhani Yehovha, Murisi Lonkulu?

¹⁸ Vakreste hinkwavo va ntiyiso va lava ku tekelela Murisi Lonkulu. (Efe. 5:1; 1 Pet. 2:25) Vatswari va fanele va tiva xivumbeko xa ntlhambi wa vona—vana va vona va risima—kutani va endla leswi va nga swi kotaka leswaku va va kongomisa leswaku va kuma mikateko leyi Yehovha a va tshembisaka yona. Kutani, ringeta hilaha u nga kotaka hakona ku kongomisa vana va wena hi ku ya emahlweni u va kurisa endleleni ya ntiyiso.