1. Ku vulavurisana lokunene ku va pfune njhani vatekani van’wana?

MAKWERHU un’wana wa le Canada u te: “Swa antswa ndzi heta nkarhi ni nsati wa mina ku ri ni ku va ni munhu un’wana. Ntsako wihi ni wihi evuton’wini wa engeteleka naswona xiyimo xihi ni xihi xo tika xa tiyiseleleka loko ndzi ri na yena.” Wanuna un’wana wa le Australia u tsale a ku: “Eka malembe ya 11 lawa hi ma heteke swin’we, a ku hundzanga ni siku ni rin’we ndzi nga vulavulanga ni nsati wa mina. Mina na yena ha tshembana swinene naswona vukati bya hina byi tiyile. Ku vulavurisana hi ndlela leyinene nkarhi na nkarhi hi swona swi hi pfuneke.” Makwerhu un’wana wa xisati wa le Costa Rica u te: “Ku vulavurisana hi ndlela leyinene swi endle leswaku hi va ni vukati lebyinene; swi endle leswaku hi tshinela ekusuhi swinene na Yehovha, swi hi sirhelele eka miringo, swi endle leswaku hi va ni vun’we tanihi mpatswa ni ku endla leswaku rirhandzu ra hina ri kula.”

2. Ha yini swi nga ha yi tikelaka mimpatswa ku vulavurisana kahle?

² Xana wena ni munghana wa wena wa vukati mi vulavurisana kahle kumbe swa mi tikela ku vulavurisana hi ndlela leyinene? Minkarhi yin’wana ku ta va ni swiphiqo swa ku vulavurisana hikuva havambirhi ka n’wina a mi hetisekanga, mi ni vumunhu lebyi nga faniki naswona mi huma eka mindhavuko leyi nga faniki kumbe a mi kurisiwanga hi ndlela leyi fanaka. (Rhom. 3:23) Ku engetela kwalaho, mpatswa wu nga ha va wu ri ni tindlela to hambana to vulavurisana. Hi yona mhaka John M. Gottman na Nan Silver lava endlaka ndzavisiso etimhakeni ta vukati va nge: “Swi lava xivindzi, ku tiyimisela ni ku tiyisela leswaku vukati byi tshama nkarhi wo leha.”

3. I yini leswi pfuneke mimpatswa ku tiyisa vukati bya yona?

³ Leswaku vatekani va va ni vukati lebyi tiyeke va fanele va tirha hi matimba. Kambe sweswo swi ta endla leswaku va tsaka swinene. Vatekani lava rhandzanaka va nga tiphina swin’we hi vutomi. (Ekl. 9:9) Anakanya hi vukati bya Isaka na Raveka lava a va rhandzana. (Gen. 24:67) Hambiloko se va ri ni nkarhi wo  leha va tshama swin’we tanihi nuna ni nsati, a ku na lexi kombisaka leswaku rirhandzu ra vona ri hungutekile. Ku nga vuriwa leswi fanaka eka mimpatswa yo tala namuntlha. Xihundla xa vona i yini? Va dyondze ku phofulelana leswi va swi anakanyaka ni leswi va titwisaka xiswona hi ku tshembeka, kambe va swi endla hi musa, hi ku hlakulela ni ku kombisa ku twisisa, rirhandzu, xichavo lexi enteke ni ku titsongahata. Hilaha hi nga ta swi vona hakona sweswi, loko vatekani va ri ni timfanelo leti ta nkoka, swa olova ku va va vulavurisana minkarhi hinkwayo.

4, 5. Ku twisisa ku nga wu pfuna njhani mpatswa lowu tekaneke leswaku wu twisisana? Nyika swikombiso.

⁴ Swivuriso 16:20 yi ri: “Loyi a nga ni ku twisisa emhakeni u ta kuma leswinene.” Mhaka leyi i ntiyiso evukatini ni le vuton’wini bya ndyangu. (Hlaya Swivuriso 24:3.) Laha hi nga kumaka kona ku twisisa ni vutlhari hi le Ritweni ra Xikwembu. Genesa 2:18 yi hi byela leswaku Xikwembu xi endle wansati leswaku a va muhetisisi wa wanuna, ku nga ri xifaniso xa yena. Ntirho wa yena wu vonaka eka ndlela leyi a vulavulaka ha yona. I ntiyiso leswaku vanhu a va fani, kambe hi ntolovelo vavasati va rhandza ku vulavula hi ndlela leyi va titwaka ha yona, hi vanhu van’wana ni hi vuxaka bya vona. Va tsakela mavulavulelo lama kombisaka rirhandzu ni lama tshembekaka hikuva ma va endla va titwa va rhandziwa. Kasi hi hala tlhelo, vavanuna vo tala a va swi rhandzi ku vulavula hi ndlela leyi va titwaka ha yona kambe va nga ha tsakela ku vulavula hi mintirho, swiphiqo ni ndlela yo swi tlhantlha. Kambe, vavanuna va lava ku xiximiwa.

⁵ Makwerhu un’wana wa le Britain u te: “Nuna wa mina u lava ku hatlisela ku lulamisa swiphiqo ematshan’weni yo ndzi yingisela ndzi heta ku vulavula. Leswi swi nga ha heta matimba hakunene, hikuva leswi ndzi swi lavaka i ku va ‘a ndzi yingisela ni ku ringeta ku twisisa ndlela leyi ndzi titwaka ha yona.’” Wanuna un’wana u tsale a ku: “Loko mina ni nsati wa mina ha ha ku tekana, a ndzi tolovele ku hatla ndzi tlhantlha xiphiqo xin’wana ni xin’wana lexi a nga na xona. Kambe, ndzi hatle ndzi xiya leswaku leswi a a swi lava swinene a ku ri ku yingiseriwa.” (Swiv. 18:13; Yak. 1:19) Wanuna la twisisaka wa yi xiya ndlela leyi nsati wa yena a titwaka ha yona naswona u n’wi khoma hi ndlela leyi nga ta n’wi endla a titwa a rhandziwa. Hi nkarhi lowu fanaka, u tiyisekisa nsati wa yena leswaku leswi a swi anakanyaka ni ndlela leyi a titwaka ha yona i swa nkoka eka yena. (1 Pet. 3:7) Hilaha ku fanaka, wansati na yena u ringeta ku twisisa vonelo ra nuna wa yena. Loko nuna ni nsati va twisisana, va xiximana naswona va endla leswi Matsalwa ma nge va swi endla, vukati bya vona byi ta tsakisa. Ku engetela kwalaho, va kota ku tirhisana loko va endla swiboho swa vutlhari ni ku swi hetisisa.

6, 7. (a) Eklesiasta 3:7 yi nga wu pfuna njhani mpatswa ku kombisa ku twisisa? (b) Wansati a nga ku kombisa njhani ku twisisa loko a vulavula ni nuna wa yena naswona i matshalatshala wahi lawa wanuna a faneleke a ma endla?

⁶ Mpatswa lowu twisisaka wa swi tiva leswaku ku ni “nkarhi wa ku miyela ni nkarhi wa ku vulavula.” (Ekl. 3:1, 7) Makwerhu un’wana wa xisati la nga ni malembe ya khume a tekiwile u ri: “Sweswi se ndza swi xiya leswaku ku ni minkarhi leyi swi nga fanelangiki ku vulavula hi mhaka yo karhi. Loko nuna wa mina a khomekile hi ntirho kumbe hi vutihlamuleri byin’wana, ndzi rindzela nkarhi lowunene wa leswaku ndzi vulavula na yena. Sweswo swi endla leswaku mabulo ya hina ma va lamanene.” Vavasati lava twisisaka va vulavula hi musa, hikuva va swi tiva leswaku marito lama hlawuriweke kahle lama “vuriweke hi nkarhi wa kona” ma tsakisa naswona ma tlangeriwa.—Hlaya Swivuriso 25:11.

⁷ Wanuna wa Mukreste u fanele a hetisisa xiphemu xa yena ku nga ri ntsena hi ku yingisela leswi nsati wa yena a swi vulaka kambe ni hi ku tlhela a tikarhatela ku yi phofula kahle ndlela leyi a titwaka ha yona. Nkulu un’wana loyi a nga ni malembe ya 27 a tekile u te: “Ndzi fanele ndzi tikarhata leswaku ndzi byela nsati wa mina leswi nga embilwini ya mina.” Makwerhu un’wana la nga ni malembe ya 24 a tekile u te: “Ndzi nga miyela ni swilo, ndzi ku, ‘Loko ndzi nga vulavuli hi mhaka leyi, yi ta hundza.’ Kambe, ndzi swi xiyile leswaku loko ndzi phofula ndlela leyi ndzi titwaka ha yona a swi kombisi leswaku ndzi tsanile. Loko swi ndzi tikela ku tiphofula, ndza khongela leswaku ndzi ta vula marito lama  faneleke hi ndlela leyinene. Ndzi hefemulela ehenhla ivi ndzi sungula ku vulavula.” Nakambe swa pfuna ku hlawula nkarhi lowunene, kumbexana hi nkarhi lowu mpatswa wu nga eku kambisiseni ka tsalwa ra siku kumbe wu hlayaka Bibele swin’we.

8. I yini lexi nga pfunaka mimpatswa leyi nga Vakreste leswaku yi navela ku antswisa ndlela leyi yi vulavurisanaka ha yona?

⁸ Lexi nga xa nkoka eka nuna ni nsati wa yena i xikhongelo ni ku navela lokukulu ko antswisa ndlela leyi va vulavurisanaka ha yona. Ku vula ntiyiso, swi nga tika ku cinca tindlela ta khale. Kambe loko mpatswa wu rhandza Yehovha, wu kombela moya wa yena naswona wu teka vukati bya wona tanihi lebyi kwetsimaka, wu ta va ni ku navela koloko. Wansati un’wana la nga ni malembe ya 26 a tekiwile u tsale a ku: “Mina ni nuna wa mina hi ri teka ri ri ra nkoka langutelo ra Yehovha hi vukati, hikwalaho a hi anakanyi hi ku hambana. Leswi swi hi endla hi tirha hi matimba leswaku hi lulamisa swiphiqo hi ku bula ha swona.” Ku tshembeka ni ku tinyiketela ko tano ku tsakisa Xikwembu naswona ku endla leswaku xi katekisa vatekani.—Ps. 127:1.

9, 10. Mpatswa wu nga tiyisa rirhandzu ra wona hi tindlela tihi?

⁹ Rirhandzu, ku nga “xiboho lexi hetisekeke xa vun’we,” i mfanelo ya nkoka swinene evukatini. (Kol. 3:14) Rirhandzu ra ntiyiso ra kula loko mpatswa lowu tshembekaka wu hanya swin’we loko swilo swi famba kahle ni loko swi nga fambi kahle. Wu va vanghana lavakulu wu tlhela wu tsakela ku va swin’we. Wu endla leswaku vukati bya wona byi tiya, ku nga ri hi ku endlelana swilo swi nga ri swingani leswitsongo, hilaha hi swi vonaka hakona eka tifilimi kumbe eka thelevhixini, kambe hi ku endlelana swilo swo tala leswitsongo—ku vukarhana, ku vula marito lamanene, xiendlo lexinene, ku n’wayitelelana swi huma embilwini kumbe ku vutisa hi mbilu hinkwayo leswaku “a ri ri njhani siku ra wena?” Swilo leswi leswitsongo swi nga pfuna swinene evukatini. Nuna un’wana loyi a nga ni malembe ya 19 a tekile naswona a tsakeke u vula leswaku va belana riqingho kumbe va tsalelana marungula ninhlikanhi “leswaku va tiva leswaku swilo swi famba njhani.”

¹⁰ Loko nuna ni nsati va rhandzana, va ringeta ku tshama va ri karhi va dyondza swo karhi hi lowun’wana. (Filp. 2:4) Hikwalaho, vutivi byebyo byi endla leswaku rirhandzu ra vona ri tiya swinene ku nga khathariseki ku nga hetiseki ka vona. Vukati lebyi humelelaka bya tiya hi ku famba ka nkarhi. Hikwalaho loko u nghenele vukati, tivutise: ‘Xana ndzi n’wi tiva ku fikela kwihi munghana wa mina wa vukati? Xana ndza yi twisisa ndlela leyi a titwaka ha yona ni ndlela leyi a anakanyaka ha yona hi timhaka to karhi? Ndzi n’wi tsundzuka kangani, kumbexana  ndzi anakanyisisa hi timfanelo leti ndzi kokeleke eka yena?’

11. Ha yini ku xiximana ku ri ka nkoka swinene evukatini? Kombisa.

¹¹ Hambi ku ri vatekani lava tsakeke swinene a va hetisekanga, naswona mpatswa lowu rhandzanaka minkarhi yin’wana a wu voni swilo hi tihlo rin’we. Abrahama na Sara a va pfa va nga pfumelelani. (Gen. 21:9-11) Kambe, sweswo a swi byi tsanisanga vukati bya vona. Ha yini? A va khomana hi xichavo. Hi xikombiso, Abrahama u te “[ndza] kombela” eka Sara. (Gen. 12:11, 13) Sara na yena a a titsongahata eka Abrahama naswona a a n’wi teka a ri “hosi” ya yena. (Gen. 18:12) Loko mpatswa wu nga xiximani, hakanyingi leswi swi vonaka eka ndlela leyi wu vulavurisanaka ha yona kumbe hi rito ra wona. (Swiv. 12:18) Loko wu nga xiximani, vukati bya wona byi le khombyeni.—Hlaya Yakobo 3:7-10, 17, 18.

12. Ha yini mpatswa lowu wa ha ku tekanaka wu fanele wu tirha hi matimba leswaku wu vulavurisana hi xichavo?

¹² Loko mpatswa wa ha ku tekana, wu fanele wu tirha hi matimba leswaku wu vulavurisana hi ndlela leyinene ni hi xichavo, hikwalaho wu ta kota ku vulavurisana hi ku ntshunxeka ni hi ku tshembeka. Nuna un’wana u ri: “Malembe yo sungula ya vukati, hambileswi ma tsakisaka, minkarhi yin’wana ma nga ha ku heta matimba. Loko u ri karhi u ringeta ku twisisa ndlela leyi nsati wa wena a titwaka ha yona, mikhuva ya yena ni swilaveko swa yena—ni nsati wa wena a ringeta ku ku twisisa—u nga ha hela matimba! Kambe, mi ta swi kota ku va ni vuxaka lebyinene loko mi anakanyelana, mi va ni misavu, minkarhi hinkwayo mi titsongahata, mi lehisa mbilu ni ku tshemba Yehovha.” Lexi i xitsundzuxo lexinene eka hina hinkwerhu!

13. Ha yini ku titsongahata ku ri ka nkoka swinene eka vatekani lava tsakeke?

¹³ Ku vulavurisana lokunene evukatini ku fana ni xinambyana lexi khulukaka kahle hi ku rhula entangeni. Ku “titsongahata emianakanyweni” i ka nkoka leswaku xinambyana xexo xi tshama xi ri eku khulukeni. (1 Pet. 3:8) Makwerhu un’wana la nga ni malembe ya 11 a tekile u te: “Ku titsongahata i ndlela leyi hatlisaka yo lulamisa swiphiqo hikuva ku ku susumetela ku vula leswaku, ‘ndzi khomele.’” Nkulu la nga ni malembe ya 20 a tekile naswona a tsakeke u te: “Minkarhi yin’wana marito lama nge, ‘ndzi khomele’ i ya nkoka swinene ku tlula lama nge, ‘ndza ku rhandza.’” U tlhele a ku: “Ndlela ya xihatla leyi nga ku pfunaka ku titsongahata  i xikhongelo. Loko mina ni nsati wa mina hi khongela eka Yehovha swin’we, swi hi tsundzuxa hi ku nga hetiseki ka hina ni musa lowukulu wa Xikwembu. Sweswo swi ndzi pfuna leswaku ndzi va ni langutelo lerinene hi mina ni hi xiphiqo xa kona.”

14. Ku tikukumuxa ku nga byi khumba njhani vukati?

¹⁴ Kambe, ku tikukumuxa ku endla leswaku ku nga vi na ku rhula. Ku endla leswaku vatekani swi va tikela ku vulavurisana ni ku tlhantlha swiphiqo naswona ku endla leswaku va nga vi na xivindzi xo kombela ku rivaleriwa. Ematshan’weni yo va munhu hi ku titsongahata a ku, “ndzi khomele; ndzi kombela u ndzi rivalela,” munhu la tikukumuxaka wa tiyimelela. Ematshan’weni yo va hi xivindzi a pfumela xihoxo xa yena, u vona munghana wa yena wa vukati nandzu. Loko a twisiwe ku vava, ematshan’weni yo kondletela ku rhula, wa hlundzuka, kumbexana a rihisela hi ku vula marito yo tlhava kumbe a tsuvela munghana wa yena wa vukati. (Ekl. 7:9) Hakunene, ku tikukumuxa ku nga dlaya vukati. I swinene ku tsundzuka leswaku “Xikwembu xi kaneta lava titlakusaka, kambe xi nyika lava titsongahataka musa lowu nga faneriwiki.”—Yak. 4:6.

15. Hlamusela ndlela leyi ku tirhisa Vaefesa 4:26, 27 swi nga wu pfunaka ha yona mpatswa ku tlhantlha swiphiqo swa wona.

¹⁵ I ntiyiso leswaku ku ta va ku nga ri vutlhari ku anakanya leswaku ku tikukumuxa a ku nge vi kona. Hi fanele hi tikarhatela ku tlhantlha xiphiqo hi ku hatlisa ematshan’weni yo tikukumuxa. Pawulo u byele Vakreste-kulobye a ku: “Dyambu ri nga peli ma ha ri eka xiyimo xa ku kariha, mi nga nyiki Diyavulosi ndhawu.” (Efe. 4:26, 27) Ku tsandzeka ku yingisa Rito ra Xikwembu swi nga vanga gome swi nga fanelanga. Makwerhu un’wana wa xisati u te: “Minkarhi yin’wana mina ni nuna wa mina a hi nga yi tirhisi Vaefesa 4:26, 27. Sweswo swi endle leswaku byi nga phahi vurhongo nikatsongo!” Hakunene swa antswa ku ringeta ku tlhantlha xiphiqo handle ko dya nkarhi naswona hi ndlela yo rhula! I ntiyiso leswaku swi nga ha lava vanghana va vukati va nyikana nkarhi wo rhurisa timbilu. Nakambe i swa nkoka ku khongelela mpfuno wa Yehovha leswaku va va ni langutelo lerinene. Leswi swi katsa ku va ni moya wo titsongahata, lowu nga ta ku pfuna ku dzikisa mianakanyo ya wena eku tlhantlheni ka xiphiqo, ku nga ri eka ndlela leyi u titwaka ha yona, leswaku u nga nyanyisi xiyimo.—Hlaya Vakolosa 3:12, 13.

16. Ku titsongahata ku nga wu pfuna njhani mpatswa ku teka timfanelo letinene ni vuswikoti bya munghana lowun’wana wa vukati swi ri swa nkoka?

¹⁶ Ku titsongahata swi nga pfuna mpatswa leswaku wu teka timfanelo letinene ni vuswikoti bya munghana lowun’wana wa vukati swi ri swa nkoka. Hi xikombiso: Wansati a nga ha va a ri ni vuswikoti byo hlawuleka lebyi a byi tirhisaka ku vuyerisa ndyangu wa yena. Loko wanuna a titsongahata, a nge anakanyi leswaku swin’wana ni swin’wana leswi a swi endlaka swi fanele swi tlula leswi endliwaka hi nsati wa yena kambe u ta n’wi khutaza ku ya emahlweni a tirhisa vuswikoti bya yena. (Swiv. 31:10, 28; Efe. 5:28, 29) Hi hala tlhelo, wansati la titsongahataka a nge tinyungubyisi hi vuswikoti bya yena kumbe a endla xihlekiso hi nuna wa yena hileswi a nga riki na byona vuswikoti lebyi fanaka. Phela, havambirhi ka vona i “nyama yin’we,” naswona leswi twisaka un’we ku vava swi twisa ni lowun’wana ku vava.—Mat. 19:4, 5.

17. I yini leswi nga pfunaka vatekani va namuntlha leswaku va tsaka naswona va yisa ku dzuneka eka Xikwembu?

¹⁷ A swi kanakanisi leswaku u lava leswaku vukati bya wena byi fana ni bya Abrahama na Sara kumbe bya Isaka na Raveka—byi va lebyi tsakisaka naswona byi tshama hi masiku byi tlhela byi yisa ku dzuneka eka Yehovha. Hikwalaho teka vukati hilaha Xikwembu xi byi tekaka hakona. Dyondza Rito ra xona leswaku u kuma ku twisisa ni vutlhari. Hlakulela rirhandzu ra ntiyiso—“langavi ra Yah”—hi ku anakanyisisa hi ndlela yo tlangela hi munghana wa wena wa vukati. (Risim. 8:6) Tikarhatele ku hlakulela ku titsongahata. Xixima munghana wa wena wa vukati. Loko u endla swilo leswi, vukati bya wena byi ta ku endla u tsaka naswona byi ta tsakisa Tata wa wena wa le tilweni. (Swiv. 27:11) Hakunene, u ta titwa hilaha wanuna la nga ni malembe ya 27 a tekile a titweke hakona, loyi a tsaleke a ku: “A ndzi nge tiphini hi vutomi loko nsati wa mina a nga ri kona. Vukati bya hina byi ya byi tiya siku ni siku. Leswi swi vangiwa hileswi hi rhandzaka Yehovha nileswi hi vulavurisanaka minkarhi hinkwayo.”