1, 2. I yini leswi hi nga ta swi kambisisa malunghana ni mintsombano exihlokweni lexi?

TIMBHONI TA YEHOVHA ti ni malembe yo tala ti hlengeletana eka mintsombano ya matiko ni ya muganga. Vo tala va hina hi ye eka mintsombano leyi, kumbexana eka yo tala ya yona emalembeni lama hundzeke.

² Emalembeni ya magidi lama hundzeke, vanhu va Xikwembu a va khoma mintsombano yo kwetsima. Sweswi hi ta kambisisa mintsombano ya vanhu va Xikwembu leyi ku vulavuriweke ha yona eBibeleni ni ndlela leyi yi yelanaka ha yona ni mintsombano ya hina namuntlha, hi tlhela hi kambisisa leswaku ha yini hi fanele hi va kona eka yona.—Ps. 44:1; Rhom. 15:4.

3. (a) Ku endleke yini entsombanweni wo sungula wa vanhu va Yehovha lowu ku vulavuriweke ha wona eBibeleni? (b) Vaisrayele a va swi tivisa ku yini loko va fanele va hlengeletana?

³ Ntsombano wo sungula lowukulu lowu ku vulavuriweke ha wona eBibeleni hi lowu khomiweke loko Vaisrayele hinkwavo va ye ehansi ka Ntshava ya Sinayi leswaku va ya kuma swiletelo leswi humaka eka Yehovha. A ku ri xiendlakalo xo hlawuleka ematin’wini ya vugandzeri lebyi tengeke. Hi nkarhi wolowo lowu tsakisaka, lowu vanhu lava a va ri kona va nga wu rivalangiki, Yehovha u kombise Vaisrayele matimba ya yena kutani a va nyika Nawu wa yena. (Eks. 19:2-9, 16-19; hlaya Eksoda 20:18; Deteronoma 4:9, 10.) Hi siku rolero vuxaka bya Vaisrayele na Xikwembu byi cincile. Endzhakunyana ka kwalaho, Yehovha u simeke ndlela leyi vanhu va yena a va ta hlengeletiwa ha yona. U lerise Muxe ku endla timhalamhala timbirhi ta silivhere, leti a ti ta tirhisiwa ku vitana “ntshungu hinkwawo” leswaku wu hlengeletana “enyangweni ya ntsonga wa nhlangano.” (Tinhl. 10:1-4) Ringeta ku anakanya ndlela leyi vanhu a va va va tsake ha yona emintsombanweni yoleyo!

4, 5. Ha yini mintsombano leyi hleriweke hi Muxe na Yoxuwa a yi ri ya nkoka?

 ⁴ Loko Vaisrayele va ri ni malembe ya kwalomu ka 40 va ri emananga, Muxe u hlengelete tiko rolero hinkwaro hi nkarhi lowu a wu ri wa nkoka swinene ematin’wini ya tiko ra Israyele leri a ra ha ri rintshwa. A va ri kusuhi ni ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Lowu a wu ri nkarhi lowunene wa leswaku Muxe a tsundzuxa vamakwavo hi swilo hinkwaswo leswi Yehovha a va endleleke swona ni leswi a a ha ta va endlela swona.—Det. 29:1-15; 30:15-20; 31:30.

⁵ Swi nga ha endleka leswaku hi nkarhi wolowo Muxe u byele vanhu va Xikwembu leswaku a ku ta va ni ntsombano wo hlawuleka. Hi malembe ya Savata hi nkarhi wa Nkhuvo wa Mintsonga, vavanuna, vavasati, vana ni valuveri eIsrayele a va fanele va hlengeletana endhawini leyi Yehovha a yi hlawuleke ‘leswaku va yingisa nileswaku va dyondza ku chava Yehovha, va khathalela ku hetisisa marito hinkwawo ya nawu.’ (Hlaya Deteronoma 31:1, 10-12.) A swi ri erivaleni leswaku Yehovha a a lava leswaku vanhu va yena va hlengeletana leswaku va dyondza hi swileriso swa yena ni hi ku rhandza ka yena. Endzhaku ka loko Vaisrayele va hete ku hlula Tiko leri Tshembisiweke kambe va ha rhendzeriwe hi matiko ya vahedeni, Yoxuwa u hlengelete Vaisrayele hinkwavo leswaku a va khutaza leswaku va tshama va tshembekile eka Yehovha. Hi siku rolero, vanhu va endle xitshembiso xa nkoka xa leswaku va ta tirhela Xikwembu.—Yox. 23:1, 2; 24:1, 15, 21-24.

6, 7. Hi yihi mintsombano ya nkoka leyi veke kona emalembeni ya sweswinyana?

⁶ Ni le ka matimu ya manguva lawa ya vanhu va Yehovha, ku ve ni mintsombano ya nkoka swinene—laha eka yona ku tivisiweke ndlela leyi swilo swi endliwaka ha yona enhlengeletanweni swin’we ni ndlela leyi hi ma twisisaka ha yona Matsalwa yo karhi. (Swiv. 4:18) Ntsombano wo sungula lowukulu lowu Swichudeni swa Bibele swi wu khomeke endzhaku ka Nyimpi yo Sungula ya Misava wu khomiwe hi 1919 le Cedar Point, eOhio, le U.S.A. Eka ntsombano wolowo laha ku veke ni vanhu va 7 000, ku tivisiwe leswaku vanhu va Xikwembu va ta endla matshalatshala yo hlawuleka leswaku va chumayela emisaveni hinkwayo. Hi 1922, endhawini yoleyo, entsombanweni lowu tekeke masiku ya kaye, Joseph F. Rutherford u nyikele nkulumo ya matimba a tlhela a khutaza vayingiseri va yena a ku: “Vanani timbhoni to tshembeka ni ta ntiyiso ta Hosi. Hambetani mi lwa kukondza vuthala hinkwabyo bya Babilona byi nga ha ri kona. Twarisani mahungu lawa hinkwako-nkwako. Misava yi fanele yi swi tiva leswaku Yehovha i Xikwembu ni leswaku Yesu Kreste i Hosi ya tihosi ni Mufumi wa vafumi. Leri i siku exikarhi ka masiku. Vonani, Hosi ya fuma! N’wina mi vayimeri va yona. Hikwalaho, twarisani, twarisani, twarisani Hosi ni mfumo wa yona.” Vanhu lava a va ri kona entsombanweni wolowo, swin’we ni vanhu va Xikwembu emisaveni hinkwayo va sungule ku chumayela hi ku hiseka.

⁷ Hi 1931, entsombanweni wa le Columbus, eOhio, Swichudeni swa Bibele a swi tsake swinene loko swi amukela vito ra Timbhoni ta Yehovha. Kutani hi 1935, le Washington, D.C., Makwerhu Rutherford u hlamusele leswaku i vamani “ntshungu lowukulu” lowu ku vulavuriweke ha wona eka Nhlavutelo tanihi lowu “[yimeke] emahlweni ka xiluvelo ni le mahlweni ka Xinyimpfana.” (Nhlav. 7:9-17) Hi 1942, hi nkarhi wa Nyimpi ya Vumbirhi ya Misava, Nathan H. Knorr u nyikele nkulumo leyi tsakisaka leyi nge, “Ku Rhula—Xana Ku Ta Tshama Hi Masiku?” Eka yona, u hlamusele “xivandzana xa muvala wa ribungu” lexi ku vulavuriweke ha xona eka Nhlavutelo 17 kutani a vula leswaku endzhaku ka nyimpi ku ta chumayeriwa swinene.

8, 9. Ha yini mintsombano yin’wana yi va khumbe mbilu swinene vanhu va Xikwembu?

⁸ Entsombanweni lowu a wu ri ni nhloko-mhaka leyi nge, “Matiko Lama Tsakeke” hi 1946 le Cleveland, eOhio, Makwerhu Knorr u nyikele nkulumo leyi tsakisaka leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge, “Swiphiqo Swa Ku Tlhela Ku Akiwa Ni Ku Kurisa Miako.” Makwerhu un’wana loyi a a  ri exitejini loko ku nyikeriwa nkulumo yoleyo u tsarile a ku: “A ndzi ri endzhaku ka xiteji madyambu wolawo, naswona loko a vulavula hi ntirho ivi a boxa makungu yo kurisa kaya ra Bethele ra le Brooklyn ni fektri ya kona, vayingiseri va phokotele mavoko hi ku phindha-phindha. A swi olova ku vona ndlela leyi vanhu hinkwavo a va tsake ha yona hambi u ri exitejini.” Hi 1950, entsombanweni wa matiko le Dorobeni ra New York, vayingiseri a va tsakile ku kuma Vuhundzuluxeri Bya Misava Leyintshwa Bya Matsalwa Ya Vukreste Ya Xigriki, lebyi endzhakunyana byi veke xiphemu xa Bibele leyi tlheriseleke vito ra Xikwembu etindhawini leti faneleke eRitweni ra xona.—Yer. 16:21.

⁹ Mintsombano leyi Yehovha a hlengeleteke Timbhoni ta yena to tshembeka endzhaku ko xanisiwa kumbe ku yirisiwa a yi khumba mbilu swinene. Adolf Hitler a a vule leswaku u ta herisa Timbhoni ta Yehovha eJarimani, kambe hi 1955 le Nuremberg, Timbhoni ta 107 000 ti ve ni ntsombano endhawini leyi Hitler ni vaseketeri va yena a va tolovele ku hlengeletana eka yona. Vo tala va vanhu lava a va ri kona va ririle hikwalaho ka leswi a va tsakile swinene. Hi 1989, vamakwerhu va xinuna ni va xisati va 166 518 va ye ePoland leswaku va va kona emintsombanweni yinharhu leyi a yi ri ni nhloko-mhaka leyi nge, “Ku Chava Xikwembu,” lava vo tala va vona a va huma eSoviet Union ni le Czechoslovakia ni le matikweni man’wana ya le Yuropa Vuxa. Van’wana a vo sungula ku hlengeletana ni vanhu va Xikwembu vo tlula 15 kumbe 20. Naswona anakanya ntsako lowu veke kona eNtsombanweni wa Matiko hi 1993 le Kiev, eUkraine lowu a wu ri ni nhloko-mhaka leyi nge, “Dyondzo Ya Xikwembu,” laha ku khuvuriweke vanhu va 7 402—leyi ku nga ha vaka nhlayo leyikulu swinene ya Timbhoni ta Yehovha leti khuvuriweke hi siku rin’we.—Esa. 60:22; Hag. 2:7.

10. Hi yihi mintsombano leyi a yi ri yo hlawuleka eka wena naswona ha yini?

¹⁰ Kumbexana ku ni mintsombano ya muganga kumbe mintsombano ya matiko leyi a yi ri yo hlawuleka eka wena. Xana wa ha wu tsundzuka ntsombano wo sungula lowu u yeke eka wona kumbexana lowu u khuvuriweke eka wona? A yi ri swiendlakalo swa nkoka swinene evugandzerini bya wena eka Yehovha. A wu fanelanga u yi rivala.—Ps. 42:4.

11. Hi yihi minkhuvo leyi Xikwembu a xi lava leswaku Vaisrayele va ya eka yona lembe ni lembe?

¹¹ Yehovha a a lava leswaku Vaisrayele va hlengeletana eYerusalema eka minkhuvo yinharhu lembe ni lembe—Nkhuvo wa Swinkwa swo Kala Comela, Nkhuvo wa Mavhiki (lowu endzhaku wu vitaniweke Pentekosta) ni Nkhuvo wa Mintsonga. Malunghana ni minkhuvo leyi, Xikwembu xi lerisile xi ku: “Kanharhu hi lembe, waxinuna un’wana ni un’wana wa n’wina u ta humelela emahlweni ka xikandza xa Hosi ya ntiyiso, Yehovha.” (Eks. 23:14-17) Leswi tinhloko to tala ta mindyangu a ti swi tiva leswaku minkhuvo leyi i ya nkoka evugandzerini bya tona eka Yehovha, a ti famba ni mindyangu ya tona hinkwayo.—1 Sam. 1:1-7; Luka 2:41, 42.

12, 13. I yini leswi Vaisrayele vo tala a va fanele va swi endla leswaku va ya eminkhubyeni lembe na lembe?

¹² Anakanya leswi a swi vula swona eka ndyangu wa Muisrayele ku teka riendzo rolero. Hi xikombiso,  Yosefa na Mariya a va fanele va famba kwalomu ka 100 wa tikhilomitara va suka eNazareta va ya eYerusalema. U anakanya leswaku a swi ta ku teka nkarhi wo tanihi kwihi ku famba mpfhuka wolowo loko u famba ni vana lavatsongo? Loko hi hlaya hi maendzo ya Yesu yo ya eYerusalema loko a ha ri mufana, hi twa leswaku maxaka ni vanghana minkarhi yin’wana a va famba swin’we. Anakanya leswaku a swi ri njhani eka vona ku teka riendzo rolero ni ku lunghiselela swakudya swin’we va tlhela va pfuna vanhu hinkwavo leswaku va kuma ndhawu yo etlela etindhawini leti a va nga ti tivi kahle. Ha swi tiva leswaku riendzo rolero a ri sirhelelekile hikuva vatswari va Yesu va n’wi nyike ntshunxeko wo karhi hambileswi a a ri ni malembe ya 12 ntsena. Anakanya ndlela leyi minkhuvo yoleyo yi nga rivariwangiki ha yona, ngopfu-ngopfu hi vana!—Luka 2:44-46.

¹³ Loko Vaisrayele va ta va va hangalakele eswiphen’wini swin’wana swa misava, lava a va ya eminkhubyeni leyi a va huma ematikweni yo tala. Hi Pentekosta ya lembe ra 33 C.E., Vayuda ni vagandzeri van’wana va Yehovha lava a va teka minkhuvo leyi yi ri ya nkoka a va ya eYerusalema va sukela etindhawini to tanihi Italy, Libiya, Kreta, Asia Minor ni le Mesopotamiya.—Mint. 2:5-11; 20:16.

14. Vaisrayele a va titwa njhani loko va ya eminkhubyeni lembe na lembe?

¹⁴ Eka Vaisrayele lava tshembekaka, nchumu wa nkoka swinene ni lowu a wu tsakisa hi maendzo lawa, a ku ri ku gandzela Yehovha swin’we ni magidi ya vanhu van’wana lava na vona a va n’wi rhandza. Lava a va ya eminkhubyeni leyi a va titwa njhani? Nhlamulo yi nga kumeka eka marito lawa Yehovha a ma byeleke vanhu va yena malunghana ni Nkhuvo wa Mintsonga, u te: “U fanele u tsaka hi nkarhi wa nkhuvo wa wena, wena ni n’wana wa wena wa jaha ni wa nhwanyana, ni hlonga ra wena ra xinuna ni ra xisati ni Mulevhi ni muluveri ni n’wana la nga riki na tatana ni noni, lava va nga endzeni ka tinyangwa ta wena. U ta tlangela nkhuvo eka Yehovha Xikwembu xa wena ku ringana masiku ya nkombo, endhawini leyi Yehovha a nga ta yi hlawula, hikuva Yehovha Xikwembu xa wena u ta ku katekisa entshovelweni wa wena hinkwawo ni le ntirhweni wun’wana ni wun’wana wa voko ra wena, u fanele u tsaka hilaha ku heleleke.”—Det. 16:14, 15; hlaya Matewu 5:3.

15, 16. U boheke ku titsona yini leswaku u ta va kona emintsombanweni? Ha yini u tsakile hileswi u titsoneke swilo swoleswo?

¹⁵ Minkhuvo yoleyo ya khale i xikombiso lexinene ngopfu eka vanhu va Xikwembu namuntlha. Mintsombano ya hina ya fana ni ya le nkarhini lowu hundzeke hi tindlela to tala. Eminkarhini ya ku tsariwa ka Bibele, vanhu lava lavaka ku ya emintsombanweni a va fanele va titsona swo karhi leswaku va va kona. Ninamuntlha vo tala va endla tano. Kambe va tsaka leswi va endlaka tano hikuva va swi tiva leswaku va ta vuyeriwa swinene. Swiendlakalo leswi swa ha ri swa nkoka swinene evugandzerini bya hina. Swi hi nyika rungula ni ku twisisa loku hi pfunaka ku hlayisa vuxaka bya hina na Xikwembu byi tiyile. Mintsombano yi hi susumetela ku tirhisa leswi hi swi dyondzaka naswona yi hi pfuna ku papalata swiphiqo, yi tlhela yi hi khutaza ku papalata swilo leswi nga hi endlaka hi vilela naswona yi hi khutaza ku rhangisa swilo leswi nga ta endla leswaku hi tsaka evuton’wini.—Ps. 122:1-4.

¹⁶ Minkarhi hinkwayo mintsombano yi endla leswaku lava va teke eka yona va tsaka. Xiviko lexi vulavulaka hi ntsombano lowukulu lowu veke kona hi 1946 xi te: “A swi tsakisa ku vona timbhoni leti tsakeke ta magidi yo tala ti tshama swin’we endhawini yin’we naswona a swi tsakisa swinene ku twa okhestra leyikulu yi ri karhi yi chayiwa ivi vayingiseri va yimbelela tinsimu to tsakisa ta Mfumo va dzunisa Yehovha.” Xiviko lexi xi tlhele xi ku: “Eka Ndzawulo ya Ntirho wa ku Tirhandzela ku tsarise vanhu vo tala lava tirheke eka tindzawulo to hambana-hambana naswona a swi va tsakisa ku tirhela timbhoni-kulobye.” Xana na wena u tshame u titwa u tsake hi ndlela yoleyo  emintsombanweni ya muganga kumbe emintsombanweni ya matiko?—Ps. 110:3; Esa. 42:10-12.

17. I yini lexi cinceke eka ndlela leyi mintsombano yi hleriwaka ha yona?

¹⁷ Ndlela leyi mintsombano a yi hleriwa ha yona yi cincile. Hi xikombiso, van’wana va ha yi tsundzuka leyi a yi teka masiku ya nhungu! A ku ri ni nongonoko wa nimixo, wa nindzhenga ni wa nimadyambu. Eka minongonoko yoleyo a ku tlhela ku yiwa ensin’wini. Minkarhi yin’wana nongonoko a wu sungula hi awara ya kaye nimixo kutani wu hela hi awara ya kaye nivusiku. Vatirhi vo tirhandzela a va tirha hi matimba ku ringana tiawara to tala leswaku va lunghiselela vanhu hinkwavo swakudya swo fihlula, swa ninhlikanhi ni swa nimadyambu. Sweswi mintsombano a ya ha lehanga ku fana ni khale naswona vamakwerhu vo tala va xinuna ni va xisati va yingiserisisa nongonoko hikuva un’wana ni un’wana u ta ni swakudya swa yena entsombanweni.

18, 19. Hi swihi swiyenge leswi ku tsakisaka swinene entsombanweni naswona ha yini?

¹⁸ Ku ni swilo swin’wana eka nongonoko leswi hi swi langutelaka hi mahlo-ngati minkarhi hinkwayo leswi swi nga ni nkarhi wo leha swi ri kona eka mintsombano ya hina. Hi kuma ‘swakudya swa moya hi nkarhi lowu faneleke’ eka tinkulumo ni minkandziyiso leyintshwa leyi humesiwaka emintsombanweni leyi endlaka hi byi twisisa ku antswa vuprofeta ni tidyondzo ta le Bibeleni. (Mat. 24:45) Yo tala ya minkandziyiso yoleyo hi nga yi tirhisa ku pfuna vanhu leswaku va twisisa ntiyiso wa le Matsalweni. Tidrama leti sekeriweke eBibeleni ti pfuna lavatsongo ni lavakulu leswaku va tiyiseka leswaku va tirhela Yehovha hikwalaho ka xivangelo lexinene ni leswaku va tisirhelela eka mianakanyo ya misava. Nkulumo ya nkhuvulo yi hi pfuna hinkwerhu leswaku hi anakanya hi leswi nga swa nkoka swinene evuton’wini bya hina naswona ha tsaka loko hi vona van’wana va kombisa ku tinyiketela ka vona eka Yehovha hi ku khuvuriwa.

¹⁹ Mintsombano yi ni magidi ya malembe yi ri xiphemu xa vugandzeri lebyi tengeke naswona ya hi pfuna leswaku hi tsaka hi tlhela hi tshama hi tshembekile eka Yehovha loko swi tika, yi tlhela yi hi khutaza ku endla leswi engetelekeke entirhweni wa yena. Yi hi nyika nkarhi wa ku kuma vanghana lavantshwa yi tlhela yi hi pfuna ku tiva leswi swi vulaka swona ku va xiphemu xa ndyangu lowu nga kona emisaveni hinkwayo, naswona i ndlela ya nkoka swinene leyi Yehovha a katekisaka a tlhela a khathalela vanhu va yena ha yona. Handle ko kanakana, un’wana ni un’wana wa hina u ta tiyiseka leswaku a nga lahlekeriwi hi nongonoko ni wun’we eka ntsombano wun’wana ni wun’wana.—Swiv. 10:22.