Matshalatshala Ya Munhu Yo Kuma Vutomi Lebyi Nga Heriki

KU SUKELA eku sunguleni, vanhu a va ri ni torha ro hanya hi masiku. Kambe sweswo a swi koteki—ku hava munhu la kumeke ndlela yo hlula rifu. Kambe ku nga ri khale, ndzavisiso wa swa vutshunguri wu tlhele wu hlanganyeta ntshembo wa leswaku swi nga koteka hakunene ku lehisa vutomi bya munhu. Xiya leswi mindzavisiso yo hambana-hambana ya sayense yi swi endleke emhakeni leyi.

Vativi va vutomi bya swivumbiwa va ringeta ku endla leswaku tisele ta miri ti kuma matimba ya ku tipfuxeta hi mpimo lowu phindha-phindhiweke ku tlula lowu tolovelekeke. Vativi va sayense va swi tiva leswaku tisele ta khale leti onhakeke ta humesiwa emirini ivi ti siviwa hi letintshwa. Entiyisweni, xiphemu lexikulu xa miri wa munhu xi pfuxetiwa ko hlayanyana evuton’wini byakwe. Valavisisi va anakanya leswaku loko swi koteka ku lehisa nkarhi wa ku pfuxetiwa ka tisele, “miri wa munhu wu nga hanya nkarhi wo leha swinene—kumbe hi masiku.”

Ku ringeta ku endla vanhu hi ndlela leyi nga riki ya ntumbuluko, ku nga mhaka leyi valavisisi va kanetanaka ha yona, ku vuriwa leswaku swi nga pfuna valavisisi ku kuma swivindzi, tinso kumbe timbilu leti nga tirhaka kahle eka vavabyi. Ku nga tlhela ku endliwa swirho sweswo hi ku tirhisa tisele-nkulu ta muvabyi.

Vativi va michini va anakanya leswaku ku ta fika nkarhi lowu madokodela ma nga ta nghenisa swichinani swo ringana ni tisele engatini leswaku swi dlaya tisele leti vangaka vuvabyi bya khensa ni switsongwatsongwana leswi nga ni khombo. Van’wana va anakanya leswaku endlelo leri ra sayense, kun’we ni vutshunguri bya ku tirhisa swiaki swa switekela, eku heteleleni swi ta pfuna miri wa munhu leswaku wu hambeta wu hanya.

Van’wana va gwitsirisa vanhu lava feke. Sweswo va swi endla hi xikongomelo xa ku hlayisa mintsumbu yoleyo ku fikela loko madokodela ma kuma tindlela ta ku herisa vuvabyi ni ku dyuhala ivi ma yi pfuxa yi hanye kahle. American Journal of Geriatric Psychiatry yi vula leswaku sweswo “swi fana ni endlelo ra Vaegipta va khale ra ku omisa mintsumbu.”

Matshalatshala ya munhu yo lava ku hanya hi masiku ma kombisa leswaku swa tika ku amukela mhaka ya ku fa ka yena. Xana swi nga koteka hakunene leswaku vanhu va hanya hi masiku? Bibele yi ri yini hi mhaka leyi? Xihloko lexi landzelaka xi ta nyikela tinhlamulo ta swivutiso leswi.