Rito Ra Yehovha Ra Hanya

Tinhla-nkulu Ta Buku Ya Swivuriso

HOSI SOLOMONI wa le Israyele wa khale “a a kota ku vulavula swivuriso leswi ringanaka 3 000.” (1 Tihosi 4:32) Xana yi kona ndlela yo kuma marito ya yena ya vutlhari? Ina yi kona. Buku ya Bibele ya Swivuriso, leyi hetiweke ku tsariwa kwalomu ka 717 B.C.E., yi ni swivuriso swo tala swa Solomoni. I tindzima timbirhi ntsena to hetelela leti tsariweke hi vanhu van’wana—Aguri n’wana wa Yake na Lemuwele lowa hosi. Hambiswiritano, van’wana va pfumela leswaku Lemuwele a ku ri vito rin’wana ra Solomoni.

Marito lama huhuteriweke lama hlengeletiweke ebukwini ya Swivuriso ma ni swikongomelo swimbirhi—“leswaku munhu a tiva vutlhari ni ndzayo.” (Swivuriso 1:2) Swivuriso leswi swi hi pfuna leswaku hi kuma vutlhari, ku nga vuswikoti bya ku vona swilo kahle kutani hi tirhisa vutivi leswaku hi tlhantlha swiphiqo. Hikwalaho ka swona, hi tlhela hi kuma ndzayo kumbe ku leteriwa hi tlhelo ra mahanyelo. Ku nyikela nyingiso eka swivuriso leswi ni ku yingisa switsundzuxo swa swona swi nga khumba timbilu ta hina, swi hi tisela ntsako naswona swi endla leswaku swilo swi hi fambela kahle.—Vaheveru 4:12.

‘KUMA VUTLHARI U TLHELA U NAMARHELA NDZAYO’

(Swivuriso 1:1–9:18)

Solomoni u ri: “Vutlhari bya ntiyiso byi hambeta byi huwelela hi matimba exitarateni.” (Swivuriso 1:20) Ha yini hi fanele hi yingisa rito ra byona leri huwelelaka hi ndlela leyi twakalaka kahle? Ndzima ya Vumbirhi yi longoloxa swilo swo tala leswi hi nga ta vuyeriwa hi swona loko hi kuma vutlhari. Ndzima ya Vunharhu yi vulavula hi ndlela leyi hi nga lavaka ku va ni vuxaka na Yehovha ha yona. Kutani Solomoni u ri: “Vutlhari i nchumu wa risima. Kuma vutlhari; naswona eka hinkwaswo leswi u swi kumaka, kuma ku twisisa. Namarhela ndzayo; u nga yi tshiki yi famba.”—Swivuriso 4:7, 13.

I yini leswi nga ta hi pfuna ku lwisana ni tindlela to biha ta misava? Ndzima ya Vuntlhanu ya Swivuriso ya hlamula: Tirhisa vuswikoti byo anakanya, kutani u xiya tindlela leti kanganyisaka ta misava. Nakambe xiya vuyelo lebyi vavisaka bya ku tikhoma ko biha. Ndzima leyi landzelaka yi hi lemukisa hi mikhuva ni langutelo leri nga vekaka vuxaka bya hina na Yehovha ekhombyeni. Ndzima ya Vunkombo yi hlamusela hi vuenti ndlela leyi munhu wa mahanyelo yo biha a tikhomaka ha yona. Eka ndzima ya Vunhungu ntikelo ni xikombelo xa vutlhari swi hlamuseriwa hi ndlela leyi tsakisaka. Ndzima ya Vukaye leyi swi  gimetaka hi ndlela leyi khutazaka swivuriso leswi se ku buriweke ha swona ku ta fikela sweswi, yi hlamuseriwa tanihi xifaniso lexi nyanyulaka lexi hi khutazaka leswaku hi hisekela ku kuma vutlhari.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

1:7; 9:10—Ku chava Yehovha “i masungulo ya vutivi” ni “masungulo ya vutlhari” hi ndlela yihi? Handle ko chava Yehovha, a ku nge vi ni vutivi hikuva yena i Muvumbi wa swilo hinkwaswo ni Mutsari wa Matsalwa. (Varhoma 1:20; 2 Timotiya 3:16, 17) Hi yena Xihlovo xa vutivi hinkwabyo bya ntiyiso. Hikwalaho, vutivi byi sungula hi ku chava Yehovha. Nakambe ku chava Xikwembu i masungulo ya vutlhari hikuva a ku nge vi ni vutlhari handle ko va ni vutivi. Ku tlula kwalaho, munhu la nga n’wi chaviki Yehovha a nge swi koti ku tirhisa vutivi byihi na byihi lebyi a nga na byona leswaku a dzunisa Muvumbi.

5:3—Ha yini nghwavava yi vuriwa “wansati la nga tiviwiki”? Swivuriso 2:16, 17 yi hlamusela “wansati la nga tiviwiki” tanihi munhu la “rivaleke ntwanano wa Xikwembu xakwe.” Munhu wihi na wihi loyi a a gandzela swikwembu swa mavunwa kumbe loyi a hlawuleke ku honisa Nawu wa Muxe ku katsa ni nghwavava, a a vuriwa munhu la nga tiviwiki.—Yeremiya 2:25; 3:13.

7:1,2—I yini leswi katsiweke eka “marito ya mina” ni le ka “swileriso swa mina”? Ku engetela eka tidyondzo ta le Bibeleni, marito ni swileriso swi nga ha katsa milawu kumbe swileriso swa le ndyangwini leswi vekiweke hi vatswari leswaku swirho swa ndyangu swi vuyeriwa. Vana va fanele va amukela milawu leyi swin’we ni tidyondzo ta le Matsalweni leti va ti kumaka eka vatswari va vona.

8:30—I mani “mutirhi la nga ni vuswikoti”? Vutlhari lebyi munhuhatiweke byi tivula mutirhi la nga ni vuswikoti. Hambileswi xiga lexi xi tirhisiwaka hi ku kongoma ku hlamusela leswi vutlhari byi nga swona, kahle-kahle xi vulavula hi N’wana wa Xikwembu wa mativula, Yesu Kreste, loko a nga si va munhu wa nyama. Ka ha sele malembe yo tala leswaku a velekiwa tanihi munhu wa nyama emisaveni, u ‘humesiwe tanihi masungulo ya ndlela ya Xikwembu.’ (Swivuriso 8:22) Tanihi “mutirhi la nga ni vuswikoti,” u tirhe hi ku hiseka ni Tata wa yena hi nkarhi wa ku tumbuluxiwa ka swilo hinkwaswo.—Vakolosa 1:15-17.

9:17—“Mati lama yiviweke” i yini naswona ha yini ma “tsokombela”? Leswi Bibele yi fanisaka ku tiphina hi vuxaka bya rimbewu evukatini ni ku nwa mati lama phyuphyisaka lama humaka exihlobyeni, mati lama yiviweke ma fanekisela ku tikhoma loko biha hi tlhelo ra rimbewu exihundleni. (Swivuriso 5:15-17) Mhaka ya ku va munhu a nga kumiwi yi endla leswaku mati wolawo ma vonaka ma tsokombela.

Leswi Hi Swi Dyondzaka:

1:10-14. Hi fanele hi tivonela leswaku hi nga yengiwi hi nghena etindleleni to biha ta vadyohi hikwalaho ka switshembiso swa vona swa rifuwo.

3:3. Hi fanele hi teka musa wa rirhandzu ni ntiyiso swi ri swa nkoka swinene naswona hi swi kombisa hilaha a hi ta ri kombisa hakona sindza ra le nhan’wini leri durhaka ngopfu. Nakambe hi fanele hi tsala timfanelo leti etimbilwini ta hina hi ku ti endla xiphemu xa vumunhu bya hina.

4:18. Vutivi bya moya byi andza hakatsongo-tsongo. Leswaku hi tshama hi ri eku vonakaleni, hi fanele hi hambeta hi kombisa ku titsongahata.

5:8. Hi fanele hi fambela ekule swinene ni minkucetelo hinkwayo yo biha, hambi yi kumeka eka vuyimbeleri, vuhungasi, Internet, kumbe tibuku ni timagazini.

5:21. Xana munhu la rhandzaka Yehovha a nga onha vuxaka bya yena lebyinene ni Xikwembu xa ntiyiso hikwalaho ka ku titsakisa swa xinkarhana? Doo! Nsusumeto lowukulu wa ku hlayisa ku tikhoma ka hina ku ri loku tengeke i ku tiva leswaku Yehovha wa ti vona tindlela ta hina naswona u ta lava leswaku hi tihlamulela eka yena.

6:1-5. Eka tindzimana leti, hi kuma ndzayo leyinene swonghasi malunghana ni ku endla “xitiyisekiso,” kumbe ku endlela van’wana ntwanano wa bindzu lowu nga wa vuphukuphuku! Loko hi kambisise hi vukheta xiendlo lexi hi xi tekeke kutani hi kuma leswaku i xa vuphukuphuku, hi ku hatlisa hi fanele hi ‘ya kombela munhu-kulorhi’ hi ku phikelela naswona hi endla hinkwaswo leswi hi nga swi kotaka leswaku hi lunghisa timhaka.

6:16-19. Laha ku longoloxiwe swilo swa nkombo swa xisekelo leswi katsaka muxaka wun’wana ni wun’wana wa xidyoho. Hi fanele hi swi venga.

 6:20-24. Ku leteriwa hi milawu ya le Bibeleni ku sukela evutsongwaneni swi nga sirhelela munhu leswaku a nga weli entlhan’wini wa ku tikhoma loko biha ka rimbewu. Vatswari a va fanelanga va honisa ku nyikela ndzetelo wo tano.

7:4. Hi fanele hi tikarhatela ku rhandza vutlhari ni ku twisisa.

SWIVURISO LESWI HI KONGOMISAKA

(Swivuriso 10:1–29:27)

Swivuriso swa Solomoni leswi seleke i swivulavulelo leswi baka nhloko ya mhaka. Leswi swivuriso swo tala swi tirhaka ku kombisa ku hambana, ku yelana ni ku pimanisa, swi hlamusela tidyondzo ta nkoka malunghana ni mahanyelo, mavulavulelo ni langutelo.

Tindzima 10 ku ya eka 24 ti kandziyisa ntikelo wa ku chava Yehovha. Swivuriso leswi nga eka ndzima 25 ku ya eka 29 swi kopiwe hi “vanhu va Hezekiya hosi ya Yuda.” (Swivuriso 25:1) Swivuriso leswi swi dyondzisa ku titshega hi Yehovha ni tidyondzo tin’wana ta nkoka.

Tinhlamulo Ta Swivutiso Swa Matsalwa:

10:6—“Nomu wa lavo homboloka, wu funengeta madzolonga” hi ndlela yihi? Leswi swi nga ha va tano hileswi lavo homboloka va funengetaka swikongomelo swa vona swo biha hi ku tirhisa marito yo tsakisa. Kumbe leswi lavo homboloka hi ntolovelo va vengiwaka, ku vengiwa koloko ku va endla va miyela.

10:10—“Loyi a tsopetaka tihlo [ra yena]” u ku vanga njhani ku vaviseka? “Munhu la nga pfuniki nchumu” a nge hlawuli “rito ro homboloka” ntsena, kambe u tlhela a ringeta ku fihla swikongomelo swa yena hi ku tshukatshukisa miri ko tanihi ku “tsopeta tihlo.” (Swivuriso 6:12, 13) Muxaka lowu wa vuxisi wu nga va tshikilela swinene emianakanyweni lava a va kanganyisaka.

10:29—“Ndlela ya Yehovha” i yini? Laha ku vulavuriwa hi ndlela leyi Yehovha a khomaka vanhu ha yona ku nga ri ndlela ya vutomi leyi hi faneleke hi yi landzela. Ndlela leyi Xikwembu xi khomaka vanhu ha yona yi vula nsirhelelo eka lava pfumalaka xisandzu, kambe yi vula ku lova eka lavo homboloka.

11:31—Ha yini lowo homboloka a fanele a kuma hakelo leyikulu ku tlula lowo lulama? Hakelo leyi ku vulavuriwaka ha yona laha i mpimo wa nxupulo lowu un’wana ni un’wana a wu kumaka. Loko munhu wo lulama a dyoha, hakelo leyi a yi kumaka hikwalaho ka swidyoho swa yena i ndzayo. Lowo homboloka u dyoha hi vomu naswona u ala ku hundzuka a endla leswo lulama. Hikokwalaho u faneriwa hi nxupulo lowukulu a tlhela a wu kuma.

12:23—Munhu u byi “funengeta [njhani] vutivi”? Ku funengeta vutivi a swi vuli leswaku munhu a nga byi kombisi nikatsongo. Kambe swi vula leswaku u kombisa vutivi hi ndlela ya vutlhari, ku nga ri ku byi bombisa hi ku tinyungubyisa.

14:17—‘Munhu la nga ni vuswikoti byo ehleketa u vengiwa’ hi ndlela yihi? Xiga xa Xiheveru lexi hundzuluxeriweke va ku “vuswikoti byo ehleketa” xi nga vula ku ehleketa hi ndlela leyi nga ni ku twisisa kumbe ku ehleketa swo biha. Ina, munhu la nga ni mianakanyo yo biha wa vengiwa. Kambe ni munhu loyi a nga ni ku twisisa la tirhisaka vuswikoti bya yena byo ehleketa naswona a hlawulaka ku nga vi “xiphemu xa misava” wa vengiwa.—Yohane 15:19.

18:19—‘Makwavo la dyoheriwaka u wu tlula njhani muti lowu tiyeke’? Ku fana ni muti lowu tiyeke lowu rhendzeriweke, munhu wo tano a nga ha ala ku rivalela hi ku helela. Timholovo ta yena ni munhu la n’wi dyoheleke ti nga tiya hi ku olova ti fana ni xihinga xa “xigogo xa xihondzo xo tshama eka xona.”

 Leswi Hi Swi Dyondzaka:

10:11-14. Leswaku marito ya hina ma va lama akaka, mianakanyo ya hina yi fanele yi tala hi vutivi lebyi kongomeke, timbilu ta hina ti fanele ti susumetiwa hi rirhandzu naswona vutlhari byi fanele byi lawula leswi hi swi vulaka.

10:19; 12:18; 13:3; 15:28; 17:28. Hi fanele hi ehleketa hi nga si vulavula naswona hi nga vulavuli ngopfu.

11:1; 16:11; 20:10, 23. Yehovha u lava leswaku hi tshembeka etimhakeni ta hina ta mabindzu.

11:4. A hi vutlhari ku hlongorisa rifuwo hi ri karhi hi honisa dyondzo ya Bibele ya munhu hi yexe, ku va kona eminhlanganweni, ku khongela ni ku ya ensin’wini.

13:4. Ku “navela” xikhundlha xa ku va ni vutihlamuleri evandlheni kumbe ku ya hanya emisaveni leyintshwa a swi ringananga. Hi fanele hi tlhela hi hiseka naswona hi endla matshalatshala lamakulu leswaku hi fikelela swilaveko swa kona.

13:24; 29:15, 21. Mutswari la nga ni rirhandzu a nga n’wi lemi n’wana wa yena kumbe a honisa swihoxo swa yena. Kambe tatana kumbe manana u teka goza leswaku a lulamisa swihoxo swoleswo kumbe ku swi susa swi nga si dzima timitsu.

14:10. Leswi hi nga swi kotiki ku phofula mintlhaveko ya hina hi ku helela minkarhi hinkwayo ni leswi vanhu lava languteke va nga ta ka va nga yi twisisi mintlhaveko ya hina, nchavelelo lowu hi nga wu kumaka eka van’wana wu ringaniseriwile. Hi nga ha boheka ku tiyiselela swiphiqo swin’wana hi ku titshega hi ku helela hi Yehovha.

15:7. A hi fanelanga hi byela munhu hinkwaswo leswi hi swi tivaka hi nkarhi wun’we, tanihi leswi ni murimi a nga byaliki mbewu ya yena hinkwayo endhawini yin’we. Munhu wo tlhariha u hangalasa vutivi bya yena hakatsongo-tsongo hi ku ya hi xilaveko.

15:15; 18:14. Ku va ni langutelo lerinene swi nga hi pfuna ku kuma ntsako hambiloko hi ri eswiyin’weni leswi karhataka.

17:24. Ku hambana ni “xihunguki” lexi mahlo ni mianakanyo ya xona yi nga dzikiki etimhakeni ta nkoka, hina hi fanele hi lava ku twisisa leswaku hi endla swilo hi vutlhari.

23:6-8. Hi fanele hi papalata ku kombisa malwandla lama nga ni vukanganyisi.

27:21. Ku dzunisa ka hina ku nga paluxa leswi hi nga swona. Ku titsongahata ku vonaka loko ku dzunisa ka hina ku hi susumetela ku tsundzuka leswaku hi ni xikweleti eka Yehovha naswona ku hi khutaza leswaku hi hambeta hi n’wi tirhela. Loko hi nga titsongahati swi ta vonaka loko ku dzunisa ka hina ku hi susumetela ku titwa hi ri lava tlakukeke.

27:23-27. Hi ku tirhisa madyelo ya swifuwo, swivuriso leswi swi kandziyisa nkoka wa ku va munhu a eneriseka hi ku hanya vutomi byo olova loko a tikarhatile entirhweni wa yena. Swi fanele swi kandziyisa ngopfu xilaveko xa leswaku hi titshega hi Xikwembu. *

28:5. Loko hi ‘lava Yehovha’ hi xikhongelo ni hi ku hlaya Rito rakwe, hi “nga swi twisisa hinkwaswo” leswi lavekaka leswaku hi n’wi tirhela hi ndlela leyi amukelekaka.

‘MARUNGULA YA NTIKELO’

(Swivuriso 30:1–31:31)

Buku ya Bibele ya Swivuriso yi gimeta hi ‘marungula mambirhi ya ntikelo.’ (Swivuriso 30:1; 31:1) Hi ku pimanisa timhaka hi ndlela leyi tlhontlhaka mianakanyo, rungula ra Aguri ri kombisa ndlela leyi swi nga kotekiki ha yona ku enerisa ku navela ka makwanga ri tlhela ri kombisa ni ndlela leyi swi tikaka ha yona ku xiya tindlela ta wanuna to kanganyisa nhwana. * Yi tlhela yi hi tsundzuxa malunghana ni ku tikukumuxa swin’we ni ku vulavula u hlundzukile.

Rungula ra ntikelo leri humaka eka mana wa Lemuwele ri ni ndzayo leyi twalaka malunghana ni ku nwa vhinyo ni swakunwa swa xihoko swin’we ni ku avanyisa hi vululami. Ndlela leyi wansati lonene a hlamuseriwaka ha yona yi gimetiwa hi marito lama nge: “N’wi nyikeni mihandzu ya mavoko yakwe, naswona mintirho yakwe a yi n’wi dzunise.”—Swivuriso 31:31.

Kuma vutlhari, amukela ndzayo, hlakulela ku chava Yehovha ni ku titshega hi Yena. Hakunene swivuriso leswi huhuteriweke swi dyondzisa tidyondzo ta nkoka! A hi ringeteni hi tindlela hinkwato ku tirhisa ndzayo ya swona kutani hi kuma ntsako lowu “munhu la chavaka Yehovha” a nga na wona.—Pisalema 112:1.

[Tinhlamuselo ta le hansi]

[Swifaniso leswi nga eka tluka 16]

Yehovha i Xihlovo xa vutivi hinkwabyo bya ntiyiso

[Xifaniso lexi nga eka tluka 18]

Swi vula yini ku ‘hangalasa vutivi’?