Ku Andza eXikarhi Ka Vanhu Va Tinxaka-xaka Va Le Uganda

TIKO ra Uganda, leri kumekaka ematlhelo hamambirhi ya Great Rift Valley ya le Vuxa Afrika naswona ri tshameke ku lavana na equator, ri saseke hi ndlela yo hlamarisa. Ri ni swilo swo hambana-hambana, swimila swo tala swa rihlaza ni swiharhi swo tsakisa. Leswi tiko leri ri nga le rivaleni lerikulu leri tlakukeke ra le Afrika, ri ni maxelo lamanene ni ndhawu yo saseka leyi nga ni tintshava leti leheke madzana ya tikhilomitara.

A ma talanga matiko lama nga ni maxelo yo titimela ngopfu ni lama hisaka endhawini leyitsongo, kambe tiko ra Uganda ri tano. Ri sukela eTintshaveni ta N’weti leti funengetiweke hi gamboko, Tintshava ta Ruwenzori, evupela-dyambu ku ya endhawini leyi nga kumiki mpfula yo tala evuxeni. Etimbaleni ta rona u nga kuma tindlopfu, tinyarhi ni tinghala. Etintshaveni ni le makhwatini lama tlhumeke ku ni tigorila, tichimpanzi ni mixaka yo tlula 1 000 ya swinyenyana. Matiko yo tala ya le Afrika ma ni xiphiqo xa dyandza ni ndlala, kambe tiko ra Uganda ri ni milambu ni mativa yo tala, yo tanihi Tiva ra Victoria, leri nga ra vumbirhi emisaveni hinkwayo leri nga ni mati yo tenga. Nomu wa le n’walungwini wa Tiva ra Victoria wu chela eNambyeni wa Nayili. A swi hlamarisi leswi Winston Churchill a vitaneke tiko leri leswaku i “perela ya Afrika”!

“Perela” Ya Hatima Namuntlha

Hambiswiritano, nchumu lowu tsakisaka swinene eUganda i vanhu va kona—va ni xinghana, va ni malwandla naswona va hambana-hambanile. Tiko leri, leri talaka ku vitaniwa ra “Vukreste” ri nga hlamuseriwa tanihi ndhawu leyi nga ni vanhu va tinxaka-xaka ni va mindhavuko yo hambana-hambana. Ni namuntlha, u nga kota ku hambanisa vanhu lava va tinxaka-xaka hi mikhuva ni maambalelo ya vona.

Masiku lawa, vanhu vo tala va le Uganda va amukela mahungu lamanene ya le Bibeleni ya malunghana ni nkarhi lowu laha misaveni ku nga ta va ni ku rhula loku nga heriki. (Pisalema 37:11; Nhlavutelo 21:4) Swa tika ku byela vanhu lava hinkwavo rungula leri, hikuva tiko leri ri lave ku ringana na Great Britain.

 Va sungule va ri ntlawa lowutsongo loko muaka-tiko wo sungula a khuvuriwa a va Mbhoni ya Yehovha leyi tinyiketeleke eTiveni ra Victoria hi 1955, kambe “lontsongo” hakunene u hetelele a ve gidi hi 1992. Ku sukela loko ku khuvuriwe munhu yoloye, vanhu a va tshamela ku andza. Leswi swi pfumelelana ni marito lama khutazaka ya Xikwembu, lama nge: “Mina Yehovha, ndzi ta swi hatlisisa hi nkarhi wa swona.”—Esaya 60:22.

Ku Hlula Swihinga Swa Ririmi

Xinghezi hi rona ririmi ra ximfumo naswona xi tirhisiwa swinene, ngopfu-ngopfu eka dyondzo, kambe vanhu vo tala va le Uganda a hi ririmi ra vona. Hikwalaho, Timbhoni ta Yehovha ti tlhela ti khathala hi tindzimi tin’wana leti tirhisiwaka ngopfu leswaku ti ringeta ku fikelela vanhu hi mahungu lamanene. Leswi a swi boha hikuva tiko leri ri ni vaaki lava endlaka 25 wa timiliyoni, laha vanhu lava tlulaka 80 wa tiphesente va tshamaka etindhawini ta le makaya kumbe eswidorobanini leswitsongo, laha vanhu va kona va titshegeke swinene hi ririmi ra ka vona loko va vulavurisana siku ni siku. Ku fikelela vanhu lava vulavulaka tindzimi leti ni ku enerisa xilaveko xa vona xa moya swi lava matshalatshala lamakulu.

Nilokoswiritano, Timbhoni ta Yehovha ti tikarhatele ku fikelela swilaveko leswi hi ku chumayela vanhu hi ririmi ra vona na hi ku lunghiselela tibuku leti sekeriweke eBibeleni hi tindzimi to hambana-hambana. Ehofisini ya rhavi le ntsindza, eKampala, mintlawa ya vahundzuluxeri yi hundzuluxela tindzimi ta mune: Xiacholi, Xilhukonzo, Xiluganda ni Xirunyankore. Ku tlula kwalaho, etinhlengeletanweni ta Vukreste leti khomiwaka hi tindzimi to hambana-hambana etikweni hinkwaro ku te vanhu vo tala swinene, lava tlulaka nhlayo ya Timbhoni ta Yehovha ta le Uganda kambirhi. Leswi swi kombisa leswaku matshalatshala yo fikelela vanhu va tindzimi to hambana-hambana ma endla leswaku ku va ni ku andza ka xihatla hi tlhelo ra moya. Kambe a swi vangiwi hi sweswo ntsena.

Maphayona Ma Rhangela eNtirhweni

Mavandlha ma ya seketela hi ntsako matsima ya lembe na lembe ya kwalomu ka tin’hweti tinharhu, laha ku tirhiwaka nsimu leyi nga aviwangiki. (Mintirho 16:9) Vantshwa lava andzaka lava nga maphayona lama hisekaka, kumbe vavuri va evhangheli va nkarhi hinkwawo, va rhangela entirhweni lowu. Va ya etindhawini ta le kule swinene, laha  minkarhi yin’wana vanhu va kona va nga si tshamaka va ma twa mahungu lamanene.

Timbhoni timbirhi ti averiwe ku ya va maphayona yo hlawuleka tin’hweti tinharhu eBushenyi, ku nga xidorobana lexi nga evupela-dyambu bya Uganda. Ti fike ti joyina Mbhoni ya Yehovha leyi a yo va yoxe endhawini yoleyo, kutani ti chumayela swin’we ni ku hlela minhlangano ya Vukreste. Ku nga si hela n’hweti, maphayona lamambirhi a ma fambisa tidyondzo ta Bibele ta nkarhi na nkarhi ni vanhu va 40, laha 17 wa vona a va sungule ku va kona eminhlanganweni ya Timbhoni ta Yehovha. Maphayona lawa ma ri: “Van’wana lava hi va siyeleke broxara leyi nge I Yini Leswi Xikwembu Xi Swi Languteleke Eka Hina? * va te laha a hi tshama kona endzhaku ka masikunyana va khome maphepha laha a va tsale tinhlamulo ta swivutiso leswi kumekaka eka broxara leyi. A va lava ku tiva loko tinhlamulo ta vona ti ri tona.” Namuntlha, ku ni vandlha leri nga ni Holo ya rona ya Mfumo edorobeni rolero.

Maphayona mambirhi ma ye ensin’wini ya le vupela-dyambu bya Uganda laha mahungu lamanene a ma nga si tshama ma chumayeriwa. Ma tsarile: “Vanhu va ni torha ra ntiyiso wa le Bibeleni hakunene. Eka tin’hweti tinharhu leti hi ti heteke hi ri laha, hi kote ku sungula ni ku fambisa tidyondzo ta Bibele ta 86.” Ku nga ri kungani ku vumbiwe ntlawa wa Timbhoni endhawini yoleyo ximfumo.

Vatirhi Van’wana Lava Hisekaka eNsin’wini

Exikarhi ka maphayona lama hisekaka ku ni van’wana lava se va nga ni malembe yo hlayanyana va ri karhi va phayona. Loko a nga si va Mbhoni ya Yehovha, Patrick a a ri muchayi wa nanga eka vuthu ra le moyeni ra Idi Amin, mufumi wa le Uganda. Endzhaku ka tin’hweti ta tsevu a khuvuriwile hi 1983, Patrick u ve mutirheli wa nkarhi hinkwawo. Namuntlha i mulanguteri la famba-fambaka, u endzela a tlhela a khutaza mavandlha.

Margaret u khuvuriwe hi 1962. Hambileswi se a nga le kusuhi ni ku hlanganisa malembe ya 80 naswona a nga ni xiphiqo xa nyonga lexi endlaka leswaku a nga koti ku famba kahle, u heta kwalomu ka tiawara ta 70 hi n’hweti a ri karhi a byela vaakelani va yena hi ntshembo lowu sekeriweke eBibeleni. U veka tibuku ta yena ebencini ehandle ka muti wa yena kutani a sungula mabulo ni munhu wihi na wihi la hundzaka loyi a swi tsakelaka ku yingisela mahungu lamanene ya misava leyintshwa ya ku rhula.

Simon, n’wamapurasi wa le vuxeni bya Uganda, se a a ri ni malembe ya 16 a ri karhi a lavisisa ntiyiso, hiloko hi 1995 a kuma tibuku leti kandziyisiweke hi Timbhoni ta Yehovha. Leswi a swi hlayeke swi n’wi endle a navela ku tiva leswi engetelekeke malunghana ni Mfumo wa Xikwembu ni hi xikongomelo lexi hlamarisaka xa Yehovha hi misava. A ku nga ri na Timbhoni le Kamuli, laha a a tshama kona, hikwalaho Simon u fambe  kwalomu ka 140 wa tikhilomitara a ya eKampala a ya ti lava. Namuntlha, ku ni vandlha endhawini leyi a tshamaka eka yona.

“Hi Ta Tshama Hi Ri Kona”

Ku fana ni le tindhawini tin’wana ta le Afrika, vanhu vo tala va langutele leswaku ntlawa wa vukhongeri wu va ni ndhawu leyi faneleke yo gandzela eka yona. Leswi a swi tikomba swi vanga xiphiqo lexikulu ngopfu eka mavandlha man’wana ya Timbhoni ta Yehovha, hikuva a ma nga ri na mali yo aka Holo ya Mfumo leyi fanelekaka. Swa tika ku hlamusela ndlela leyi vamakwerhu va tsakeke ha yona loko eku heleni ka 1999, ku simekiwa nongonoko wa xihatla wa ku aka Tiholo ta Mfumo emisaveni hinkwayo. Emalembeni ya ntlhanu lama landzeleke, ku akiwe Tiholo ta Mfumo letintshwa ta 40 le Uganda. Namuntlha, mavandlha yo tala ngopfu ma ni Holo ya Mfumo ya wona ya xiyimo xa le hansi kambe leyi faneleke. Rungula leri twarisiweke eka vanhu lava tshamaka emigangeni yoleyo loko ku akiwa miako leyi hi leri nge, “Hi ta tshama hi ri kona.” Leswi swi hoxe xandla eku andzeni loku.

Vandlha leritsongo en’walungwini wa Uganda a ri tolovele ku khomela minhlangano ehansi ka nsinya wa mango lowu nga ni ndzhuti wa kahle. Loko ku kumiwe ndhawu yo aka eka yona, ntirho wu ye emahlweni hi xihatla. Vamakwerhu lava tirhaka ku aka, lava a va tirha ni Timbhoni ta kwalaho, va sungule ku aka Holo ya Mfumo. Khale ka n’watipolitiki la dumeke wa le ndhawini yoleyo u tsakisiwe hi ntirho lowu. U va pfumelele leswaku va khomela minhlangano egaraji ya yena kukondza Holo ya Mfumo yi hela. U tlhele a pfumela ku dyondzeriwa Bibele hi makwerhu un’wana loyi a a ri kona entlaweni lowu akaka. Sweswi i muhuweleri la hisekaka la khuvuriweke, u tsakela ku gandzela Yehovha eHolweni yoleyo ya Mfumo leyintshwa yo saseka!

Loko ku akiwa Holo ya Mfumo yin’wana edzonga-vuxa bya tiko leri, munhu un’wana la tshamaka kwalaho la tirhaka ku aka u khumbiwe hi moya wa xinghana, rirhandzu ni ntirhisano leswi a swi voneke exikarhi ka vamakwerhu lerova u kale a ta a ta pfuneta. Loko ntirho wu ri kusuhi ni ku hela, u kale a tirha vusiku hinkwabyo leswaku Holo ya Mfumo yi ta va yi lunghekele ku nyiketeriwa hi mixo lowu landzelaka. U te: “Hi n’wina ntsena mi rhandzanaka hakunene—a mo vula hi nomu ntsena.”

Ku Nga Khathariseki Swiphiqo, Ku Nga Ha Va Ni Ku Andza Loku Engetelekeke

Leswi ntirho wo chumayela wu endliwaka ni le masin’wini lamantshwa eUganda, nhlayo ya Timbhoni ya andza naswona vanhu vo tala lava tsakelaka va tihlanganisa ni mavandlha. Hambiswiritano, mhaka leyi lavaka ku khathaleriwa hi xihatla i ya vahlapfa vo tala lava khitikanelaka eUganda. Nyimpi ya xin’wana-manana ya le matikweni lama akelaneke na yona yi khumbe ni vanhu va Yehovha. Timbhoni leti nga le tikampeni ta vahlapfa ti kombise leswaku ta n’wi tshemba swinene Yehovha. Khale ka ndhuna leyi tlakukeke ya le tikweni ra le kusuhi, leyi tshameke yi xanisa Timbhoni loko ti yirisiwile etikweni rero, yi vula leswaku a yi hanya emafurheni. Endzhaku ko dyondza Bibele eka yin’wana ya tikampa ta vahlapfa kutani yi va Mbhoni, yi te: “Ku va ni swilo leswi vonakaka ni xikhundlha lexi tlakukeke emisaveni leyi a hi swa nkoka. Hambileswi sweswi se ndzi nga xisiwana naswona ndzi vabyaka, vutomi bya mina byi antswa swinene ku tlula ndlela leyi byi tshameke byi va ha yona. Ndza n’wi tiva Yehovha, naswona ndza ri tlangela lunghelo ra xikhongelo. Hambileswi se ndzi nga ni ntshembo lowu tiyeke hi vumundzuku, ndza swi tiva leswaku ha yini hi fanele hi tiyisela swiphiqo namuntlha. Hikwalaho ndzi ni ku rhula ka mianakanyo loku ndzi nga si tshamaka ndzi va na kona.”

Ku vuriwa leswaku loko u celela nhonga emisaveni leyi noneke ya le Uganda nimadyambu, yi ta va yi ri ni timitsu nimixo. Ku andza hi tlhelo ra moya loku endlekaka etikweni rero ku ringanyeta leswaku misava ya moya na yona yi none ngopfu. Hi nkhensa Yehovha Xikwembu hileswi a pfumeleleke leswaku vanhu va le Uganda va tinxaka-xaka va dyondza hi Mfumo wa yena. Yesu u fanise risima ra wona ni “perela . . . ya risima lerikulu.” Vanhu lava engetelekeke va le Uganda va ya va swi twisisa sweswo.—Matewu 13:45, 46.

[Nhlamuselo ya le hansi]

[Mimepe leyi nga eka tluka 8]

(Leswaku u vona rungula leri hleriweke hi ku helela, vona nkandziyiso wa kona)

SUDAN

UGANDA

Nambu wa Nayili

Kamuli

Tororo

Kampala

Bushenyi

Tiva ra Victoria

KENYA

TANZANIA

RWANDA

[Swifaniso leswi nga eka tluka 9]

Maphayona manharhu exikarhi ka lama hisekaka swinene

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Patrick

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Margaret

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Simon

[Xifaniso lexi nga eka tluka 10]

Ntsombano wa muganga eTororo

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 8]

Background: © Uganda Tourist Board