Ku Endla Swiboho I Nchumu Lowu Nga Papalatekiki

NAPOLEON BONAPARTE, mufumi wa le Furwa wa lembe-xidzana ra vu-19, u tshame a ku: “A ku na nchumu wo tika ku fana ni ku endla swiboho, kambe loko munhu a swi kota ku endla swiboho, hi n’wi bela mandla.” U nga ha pfumelelana ni leswi vuriweke laha henhla, tanihi leswi hi ntolovelo vanhu va rhandzaka ku tiendlela swiboho. Kambe, hi nkarhi lowu fanaka, va dyondze leswaku minkarhi yin’wana ku endla swiboho a hi matlangwana.

Ku nga khathariseki leswaku swa olova kumbe swa tika, ku endla swiboho i nchumu lowu nga papalatekiki. Siku ni siku hi fanele hi endla swiboho. Nimixo loko hi pfuka, hi fanele hi endla xiboho xa leswaku hi ta ambala yini, hi fihlula hi yini ni leswaku hi ta swi endlisa ku yini swilo swo tala leswi hi nga ta langutana na swona siku rero. Swo tala swa swiboho sweswo a hi swa nkoka. A hi kali hi tipfinyinga loko hi swi endla. Hakanyingi a hi lahlekeriwi hi vurhongo hikwalaho ko lava ku tiva leswaku swiboho sweswo a swi ri swa vutlhari kumbe a swi ri swa vuphukuphuku.

Kambe, swiboho swin’wana swi khumba swilo swo tala. Namuntlha vantshwa vo tala va misava va fanele va endla xiboho xa tipakani leti va faneleke va ti fikelela. Swi nga ha lava leswaku va endla xiboho xa leswi va faneleke va dyondzela swona. Hi ku famba ka nkarhi vo tala va vona va fanele va endla xiboho xa loko va ta nghenela vukati kumbe va ta titshamela voxe. Lava va nga ta lava ku nghenela vukati, va fanele va tivutisa: ‘Xana se ndzi kurile kumbe se ndzi wupfile leswaku ndzi nga nghenela vukati? Ndzi lava munghana wa njhani wa vukati, kumbe xa nkoka swinene, ndzi fanele ndzi tekana ni munghana wa njhani wa vukati?’ Xiboho lexi hi xi endlaka loko hi hlawula munghana wa vukati i xin’wana xa swiboho swa nkoka leswi swi byi khumbaka swinene vutomi bya hina.

Etimhakeni ta nkoka swinene, i swa nkoka ku endla swiboho swa vutlhari hikuva hi ku endla tano, hi ta kuma ntsako. Vanhu van’wana va nga vona onge va swi kota ku endla swiboho kutani va ala loko van’wana va lava ku va pfuna. Xana sweswo i vutlhari? A hi voneni.

[Laha Xifaniso Xi Humaka Kona eka tluka 3]

Napoleon: From the book The Pictorial History of the World