MATIKO NI VANHU
Ku Endzela Tiko Ra Uzbekistan
TRANSOXIANA. Tiko Leri Nga Exikarhi Ka Milambu. Tartary. Turkistan. Lawa i man’wana ya mavito yo tala lama ndhawu leyi sweswi yi katsaka Uzbekistan, “Tiko ra Mauzbek” yi thyiweke wona. Madoroba ya le Uzbekistan a ma tirhisiwa ngopfu hi vaxavisi lava a va famba eka magondzo lawa a ma ri kona exikarhi ka Chayina na Mediteraniya naswona a ma tirhisiwa ku sukela hi va 1400. Khotoni hi yona yi xavisiwaka ngopfu masiku lawa etimakete ta le Uzbek. Ku xavisiwa ni timete to saseka leti endliweke hi khotoni, voya kumbe silika.
Ndhavuko wa Mauzbek wu cinca cinciwe hi vanhu vo hambanahambana. Vafumi lava dumeke ni masocha ya vona a va hundza etintshaveni ni le mananga ya Uzbekistan. Vafumi lava a va katsa na Alekzanda Lonkulu loyi a hlanganeke ni murhandziwa wakwe Roxane; Genghis Khan loyi a a huma eMongolia; na Timur (loyi a a tiviwa hi vito ra Tamerlane) naswona a a ri muaki wa kwalaho, loyi a fumeke tiko lerikulu.
Swiambalo swa ndhavuko
Uzbekistan yi ni miako ya mivalavala leyi nga ni swileti swa wasi swa manguva lawa. Eka miako leyi, yo tala ya yona i swikolo.
Gondzo Ra Silika. Gondzo leri i khale ri tirhisiwa ku fikela loko ku pfuriwa leri yaka eIndia eku heleni ka va 1400 C.E, naswona xiphemu xin’wana xa rona a xi tsemakanya laha sweswi ku vitaniwaka Uzbekistan, laha a ku dume hi swa mabindzu.
Ku endliwa tikhapete ta silika
Lwandle Ra Aral. Leswi mati ya kona ma tirhisiwaka etindhawini to tala leswaku ma cheleta masimu, mati ya rona ma ya ma hunguteka. Lwandle ra Aral ri tshame ri va Tiva ra vumune hi vukulu emisaveni hinkwayo. Uzbekistan yi ringeta ku lulamisa xiphiqo lexi hi ku pfuniwa hi matiko ya le Central Asia.
Ku cinca ka maletere ya le Uzbekistan. A ku vulavuriwa tindzimi to tala etikweni leri kambe endzhaku ka loko Malslam ma hlasele ni ku teka tiko emalembeni ya va 700, vanhu va kwalaho va sungule ku vulavula Xiarabu. Endzhaku ka loko tiko ri ve hansi ka mfumo wa Soviet Union, a ku tirhisiwa maletere ya Xilatini, kambe eku heleni ka va 1930, ku sunguriwe ku tirhisiwa maletere ya Xicyrillic. Hi 1993, ku tivisiwe maletere lamantshwa lama sekeriweke eka matsalelo ya Xilatini.
Mihandzu leyi omisiweke leyi nga emakete
U Nga Ha Tsakela
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra New Zealand
Hambileswi tiko ra New Zealand ri nga ekule ni matiko man’wana kambe ri endzeriwa hi vapfhumba vo tlula 3 wa timiliyoni lembe na lembe hikwalaho ka leswi ri nga ni tindhawu to hambanahambana to saseka i yini lexi va kokaka rinoko?
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra Kazakhstan
Vanhu va le Kazakhstan a va hanya tanihi vatsendzeleki naswona a va tshama eka tiyindlu ta xirhendzevutana. Xana ndlela leyi va hanyaka ha yona sweswi yi yi kombisa njhani ndlela leyi a va hanya ha yona khale?
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra Spain
Tiko ra Spain ri ni tindhawu ni vanhu vo hambanahambana. Tiko ra Spain hi rona ri endlaka mafurha yo tala ya mitlhwari emisaveni hinkwayo.
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra Kyrgyzstan
Vanhu va tiko leri va tiveka hi malwandla. Hi ntolovelo mindyangu ya vona yi hanya njhani?
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra Liechtenstein
I yini leswi endlaka leswaku vaendzi va lava ku endzela xitikwana lexi lembe ni lembe?
XALAMUKA!
Ku Endzela Tiko Ra Nicaragua
Hi le kaya ka tiva leri nga ni mati yo kala munyi lama ku tshamaka swiharhi leswi talaka ku kumeka elwandle swo kota nyankwave, xipfondzo, na tarpon.
