1. I yini leswi siveleke ndyangu wa Adamu na Evha leswaku wu nga ngheni entangeni wa Edeni naswona i yini swin’wana leswi Avele a a swi lava handle ka sweswo?

AVELE u langute ntlhambi wakwe wu ri karhi wu vundza exintshabyanini. Kumbexana a a langute emahlweni ka laha tinyimpfu takwe a ti ri kona ku fikela laha a a kota ku vona vuketiketi. A a swi tiva leswaku laha a langute kona a ku ri ni banga leri pfurhaka malangavi, leri a ri tshama ri ri karhi ri ndziwika, leri a ri pfale ndlela yo ya entangeni wa le Edeni. Vatswari vakwe a va tshama kwalaho, kambe sweswi vona ni vana va vona a va nga ha swi koti ku nghena. Hi mahlo ya mianakanyo, vona Avele hi nkarhi wa nimadyambu a ri karhi a biwa hi rimoyana leri hungisaka misisi yakwe, a langute etilweni a ri karhi a anakanya hi Muvumbi wakwe. Xana vuxaka lebyi onhakeke exikarhi ka munhu ni Xikwembu a byi ta lulamisiwa? Avele a a nga lavi swin’wana handle ka sweswo.

2-4. Xana Avele u vulavula na hina hi ndlela yihi namuntlha?

² Avele u vulavula na wena namuntlha. Xana wa n’wi twa? U nga ha vula leswaku nchumu wo tano a wu nge koteki. Phela n’wana loyi wa vumbirhi wa Adamu u fe khale swinene. Masalela yakwe a ma nge he kumeki, ma hlangane ni misava ku ringana malembe-xidzana ya 60. Malunghana ni lava feke, Bibele yi hi dyondzisa leswi: “A va tivi nchumu nikatsongo.” (Ekl. 9:5, 10) Ku tlula kwalaho, eBibeleni a ku kona laha hi twaka leswi Avele a swi vuleke. Kutani, xana a nga vulavurisa ku yini na hina?

³ Muapostola Pawulo u huhuteriwe ku vula leswi malunghana na Avele: “Ha rona, hambiloko a file, wa vulavula.” (Hlaya Vaheveru 11:4.) Xana Avele u vulavula hi yini? Hi ripfumelo. Avele a ri munhu wo sungula loyi a veke ni mfanelo leyi xiyekaka. Kutani u kombise ripfumelo swinene lerova xikombiso xakwe xi ve lexi xiyekaka, ku nga mfanelo leyi na hina hi nga yi tekelelaka namuntlha. Loko hi dyondza eka ripfumelo rakwe naswona hi ringeta ku ri tekelela, swi ta fana ni loko Avele a vulavula na hina hi ndlela ya xiviri.

⁴ Xana hi nga dyondza yini hi Avele ni ripfumelo rakwe loko ku nga vuriwi swo tala hi yena eBibeleni? A hi voneni.

5. Hi yihi nhlamuselo ya Yesu leyi fambisanaka na Avele hi “mpfhuka misava yi va kona”? (Nakambe vona nhlamuselo ya le hansi.)

⁵ Avele u velekiwe endzhakunyana ka loko vanhu vo sungula va  vumbiwile. Hi ku famba ka nkarhi, Yesu u vulavule hi Avele tanihi loyi a hanyeke “mpfhuka misava yi va kona.” (Hlaya Luka 11:50, 51.) Swi le rivaleni leswaku Yesu a vula misava ya vanhu lava nga ni ntshembo wo rivaleriwa xidyoho. Leswi Avele a ri munhu wa vumune ku va kona, swi vonaka onge a ku ri yena munhu wo sungula ku va Xikwembu xi vona a fanelekela ku rivaleriwa xidyoho. * A swi kanakanisi leswaku Avele u kulele exikarhi ka vanhu lava nga riki swikombiso leswinene.

6. Xana Avele a a ri na vatswari va njhani?

⁶ Hambileswi a ku nga si hundza nkarhi wo leha vanhu va ri kona emisaveni, se a va fanele va hlangavetana ni swihinga swo tika. Swi le rivaleni leswaku vatswari va Avele, ku nga Adamu na Evha, a va ri vanhu vo saseka va tlhela va tlhariha. Kambe va endle xihoxo lexikulu evuton’wini bya vona naswona a va swi tiva. Eku sunguleni a va ri vanhu lava hetisekeke lava nga ni ntshembo wa ku hanya hilaha ku nga heriki. Kutani va xandzukele Yehovha Xikwembu kutani va hlongoriwa ekaya ra vona leri nga Paradeyisi entangeni wa Edeni. Hi ku rhangisa ku navela ka vona ku tlula hinkwaswo—hambi ku ri swilaveko swa vana va vona—swi endle leswaku va va lava nga hetisekangiki ni ku lahlekeriwa hi vutomi lebyi nga heriki.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Xana Evha u te yini loko Kayini a velekiwa naswona a a anakanya hi yini?

⁷ Leswi a va hanya ehandle ka ntanga, Adamu na Evha a va koka exilogweni. Nilokoswiritano, loko n’wana wa vona wo sungula a velekiwa, va n’wi thye vito ra Kayini, kumbe “Nchumu lowu Tswariweke” kutani Evha u te: “Ndzi tswale munhu hi ku pfuniwa hi Yehovha.” Marito yakwe ma nga ha kombisa leswaku kumbexana a anakanya hi xitshembiso lexi Yehovha  a xi endleke entangeni, lexi vuleke ka ha ri emahlweni leswaku ku ta va ni wansati loyi a nga ta humesa “mbewu” leyi a yi ta lovisa lowo biha loyi a kanganyiseke Adamu na Evha. (Gen. 3:15; 4:1) Xana Evha a a anakanya leswaku a ku ri yena wansati loyi a boxiweke eka vuprofeta nileswaku Kayini a ku ri yena “mbewu” leyi tshembisiweke?

⁸ Loko swi ri tano, a hoxisile. Ku tlula kwalaho, loko ku ri hileswaku yena na Adamu a va byela Kayini mhaka yoleyo loko a ri karhi a kula, swi le rivaleni leswaku va endle leswaku a tikukumuxa. Hi ku famba ka nkarhi, Evha u tswale n’wana wa vumbirhi, kambe a ku kona laha hi twaka marito yo n’wi fundzha. Va n’wi thye vito ra Avele, leswi nga ha vulaka “Moya” kumbe “Vuhava.” (Gen. 4:2) Xana ku va va n’wi thye vito rero a swi kombisa leswaku a va nga langutelanga swo tala eka yena kambe a va langutele swo tala eka Kayini? Kumbexana a swi ri tano, kambe a hi tiyiseki.

9. Xana vatswari namuntlha va nga dyondza yini eka vatswari vo sungula?

⁹ Namuntlha vatswari va nga dyondza swo tala eka vatswari lava vo sungula. Xana mavulavulelo ni swilo leswi u swi endlaka swi ta endla leswaku vana va wena va tikukumuxa, va lava swa le henhla kumbe va va ni vutianakanyi? Kumbe, xana u ta va dyondzisa ku rhandza Yehovha Xikwembu ni ku tikarhatela ku va ni vuxaka na yena? Lexi twisaka ku vava, vatswari vo sungula va tsandze hi vutihlamuleri bya vona. Kambe a ku ri ni ntshembo eka vana va vona.

10, 11. Xana Avele na Kayini a va tirha mintirho ya njhani naswona hi yihi mfanelo leyi Avele a yi hlakuleleke?

¹⁰ Loko swifanyetana leswimbirhi swi ri karhi swi kula, swi nga ha endleka leswaku Adamu u sungule ku swi letela ntirho lowu a wu fanele wu endliwa leswaku ku wundliwa ndyangu. Kayini u ve murimi; Avele u ve murisi.

¹¹ Hambiswiritano, Avele u endle nchumu wun’wana wa nkoka swinene. Loko malembe ma ri karhi ma famba, u ve ni ripfumelo—ku nga mfanelo leyinene leyi Pawulo endzhakunyana a tsaleke ha yona. Anakanya hi mhaka leyi! Avele a ri hava vanhu lava a a ta tekelela xikombiso xa vona. Kutani xana u swi kotise ku yini ku va ni ripfumelo eka Yehovha Xikwembu? Xiya swilo swinharhu leswi nga ha vaka swi pfune Avele leswaku a va ni ripfumelo leri tiyeke.

12, 13. Xana ku xiyisisa ntumbuluko wa Yehovha swi nga ha va swi n’wi pfune njhani Avele leswaku ripfumelo rakwe ri ya ri tiya?

¹² Ntumbuluko wa Yehovha. I ntiyiso leswaku Yehovha u rhukane misava, a yi endla leswaku yi humesa mitwa ni swigatlu leswi a swi kavanyeta swimilana leswaku swi nga kuli kahle. Hambiswiritano, misava a yi humesa swakudya leswi a swi dyiwa hi ndyangu wa ka va Avele. Nakambe swiharhi a swi nga rhukaniwanga, ku katsa ni swinyenyana ni tinhlampfi; hambi ku ri tintshava, mativa, milambu ni malwandle; hambi ku ri xibakabaka, mapapa, dyambu, n’weti ni tinyeleti. Kun’wana ni kun’wana laha  Avele a a languta kona, a a vona vumbhoni bya rirhandzu, vutlhari ni vunene bya Yehovha Xikwembu, loyi a vumbeke swilo hinkwaswo. (Hlaya Varhoma 1:20.) Ku anakanyisisa hi ntumbuluko ni timfanelo ta Xikwembu swi endle leswaku ripfumelo ra Avele ri tiya.

¹³ Hakunene Avele u tinyike nkarhi wa ku anakanyisisa hi Yehovha. Hi mahlo ya mianakanyo, n’wi vone a ri karhi a khathalela ntlhambi wakwe. Murisi a a boheka ku famba mimpfhuka yo leha. A a risa swivumbiwa leswo rhula swi hundza eswintshabyanini, eminkoveni, emilambyeni—a ri karhi a swi yisa emadyelweni ya rihlaza, ematini lamanene ni le tindhawini leti hlayisekeke leswaku swi wisa eka tona. Eka swivumbiwa hinkwaswo swa Xikwembu, tinyimpfu hi tona ti tsaneke, onge hiloko ti vumberiwe leswaku ti kongomisiwa ni ku sirheleriwa hi vanhu. Xana Avele na yena a a swi vona leswaku u lava nkongomiso, nsirhelelo ni nkhathalelo lowu humaka eka Xikwembu lexi tlhariheke ni ku va ni matimba ku tlula munhu un’wana ni un’wana? A swi kanakanisi leswaku u phofule leswi a swi anakanya hi xikhongelo naswona sweswo swi endle leswaku ripfumelo rakwe ri ya ri tiya.

14, 15. Switshembiso swa Yehovha swi endle leswaku Avele a va ni swilo swo tala swo anakanyisisa ha swona hi ndlela yihi?

¹⁴ Switshembiso swa Yehovha. Swi nga ha endleka leswaku Adamu na Evha va byele majaha ya vona leswi humeleleke entangeni wa Edeni leswi endleke leswaku va hlongoriwa. Xisweswo, Avele a a ri ni swilo swo tala swo anakanyisisa ha swona.

¹⁵ Yehovha u vule leswaku misava a yi ta rhukaniwa. Avele a a yi vona kahle mitwa ni swigatlu leswi a swi hetisisa marito wolawo. Yehovha u tlhele a vula ka ha ri emahlweni leswaku Evha a a ta va ni switlhavi swa ku tika ni ku veleka. Loko vamakwavo va Avele va ri karhi va velekiwa, swi le rivaleni leswaku u vone ntiyiso wa marito wolawo. Yehovha u swi vone ka ha ri emahlweni leswaku Evha a a ta lava ku rhandziwa swinene hi nuna wakwe naswona Adamu a a ta n’wi fuma. Avele u swi vonile swi ri karhi swi humelela eka tata wakwe ni mana wakwe. Eka swilo leswi hinkwaswo, Avele u swi vonile leswaku rito ra Yehovha ra tshembeka hilaha ku heleleke. Xisweswo, Avele a ri ni swivangelo leswi twalaka swa ku va ni ripfumelo eka xitshembiso xa Xikwembu xa “mbewu” leyi siku rin’wana a yi ta lulamisa leswi onhakeke aEdeni.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Xana Avele a nga ha va a dyondze yini eka makerubu ya Yehovha?

¹⁶ Malandza ya Yehovha. Hambileswi a ku nga ri na vanhu lava Avele a ta tekelela xikombiso xa vona xa ripfumelo, a ku ri ni tintsumi laha  misaveni leti a a ta tekelela ripfumelo ra tona. Loko Adamu na Evha va hlongoriwe entangeni, Yehovha u tiyisekise leswaku a ku nga ta va na munhu loyi a a ta nghena eParadeyisini yoleyo ya laha misaveni, hambi ku ri yena Adamu ni vana vakwe. Yehovha u veke makerubu—ku nga tintsumi ta xiyimo xa le henhla—leswaku ya rindza ndlela leyi nghenaka kwalaho, swin’we ni banga leri pfurhaka malangavi, leri a ri tshama ri ri karhi ri ndziwika.—Hlaya Genesa 3:24.

¹⁷ Anakanya ndlela leyi a swi ri ha yona loko Avele a ri karhi a vona makerubu wolawo loko a ha ri mufana. Leswi a ma ri ni mimiri ya nyama, Avele a a swi vona leswaku a ma ri ni matimba lamakulu. Naswona “banga” rolero leri a ri tshama ri ri karhi ri pfurha malangavi ni ku ndziwika ri n’wi hlamarise swinene. Loko Avele a ri karhi a kula, xana u tshame a kuma leswaku makerubu wolawo a ya karhele kutani ya suka endhawini yoleyo? Doo! Vusiku ni nhlikanhi, lembe ni lembe, ku ringana malembe-xidzana, swivumbiwa swoleswo leswi tlhariheke ni leswi nga ni matimba swi tshame endhawini yoleyo. Xisweswo, Avele u vone leswaku Yehovha Xikwembu u ni malandza lama tshembekaka. Avele u vone leswaku makerubu wolawo a ya tshembeka eka Yehovha ni ku n’wi yingisa, ku nga timfanelo leti a nga ti voni eka ndyangu wa ka vona. A swi kanakanisi leswaku xikombiso xolexo xa tintsumi xi n’wi tiyise ripfumelo.

18. I yini leswi nga hi pfunaka ku tiyisa ripfumelo ra hina namuntlha?

¹⁸ Ku anakanyisisa hi ndlela leyi Yehovha a tihlavuteleke ha yona eka ntumbuluko, switshembiso swakwe ni swikombiso swa malandza Yakwe swi endle leswaku ripfumelo ra Avele ri tiya. Swi le rivaleni leswaku hi nga dyondza swo tala eka xikombiso xakwe. Vantshwa va nga kuma xitiyisekiso loko va tiva leswaku va nga va ni ripfumelo ra xiviri eka Yehovha Xikwembu ku nga khathariseki leswaku swirho swa mindyangu ya vona swi endla yini. Leswi hi rhendzeriweke hi ntumbuluko lowu hlamarisaka  ni leswi hi nga ni Bibele leyi heleleke ni swikombiso swa vanhu vo tala lava kombiseke ripfumelo, hi ni swivangelo swo tala leswi hi endlaka leswaku ripfumelo ra hina ri tiya namuntlha.

19. Hi ku famba ka nkarhi, Avele u tive mhaka yihi leyi nga ntiyiso?

¹⁹ Loko ripfumelo ra Avele eka Yehovha ri ya ri tiya, a a lava tindlela to kombisa leswaku u na rona hi swiendlo. Kambe, i yini leswi munhu wa nyama a nga swi nyikaka Muvumbi wa vuako hinkwabyo? Swi le rivaleni leswaku Xikwembu a xi nga lavi nyiko kumbe mpfuno lowu humaka eka vanhu. Hi ku famba ka nkarhi, Avele u tive mhaka leyi nga ntiyiso: Loko o nyikela hinkwaswo leswi a nga swi kotaka eka Yehovha a ri ni xikongomelo lexinene, Tata wakwe wa le tilweni la nga ni rirhandzu a a ta tsaka.

20, 21. Xana Kayini na Avele va nyikele hi magandzelo ya njhani eka Yehovha naswona u angule njhani?

²⁰ Avele u lunghiselele ku nyikela hi nyimpfu leyi humaka entlhambini wakwe. U hlawule nyimpfu leyinene ngopfu, leyi nga mativula naswona eka gandzelo rakwe, u katse ni swirho leswinene. Hi nkarhi wolowo, Kayini na yena a swi lava ku katekisiwa ni ku tsakeriwa hi Xikwembu, a a ri karhi a lunghiselela gandzelo hileswi a swi tshoveleke. Kambe xikongomelo xakwe a xi nga fani ni xa Avele. Ku hambana loku ku vonake kahle loko vamakwavo lava va nyikela switlhavelo swa vona.

²¹ Vana lavambirhi va majaha va Adamu va nga ha va va tirhise tialitari ni ndzilo leswaku va nyikela magandzelo ya vona endhawini leyi kumbexana makerubu a ma vonaka, lawa a ku ri wona ntsena vayimeri va Yehovha va laha misaveni hi nkarhi wolowo. Yehovha u angurile! Ha hlaya: ‘Yehovha u amukele Avele ni gandzelo rakwe.’ (Gen. 4:4) Bibele a yi boxi leswaku Xikwembu xi swi kombise njhani leswaku xi ri amukerile.

22, 23. Hi xihi xivangelo lexi endleke leswaku Yehovha a tsakela Avele?

²² Ha yini Xikwembu xi amukele xitlhavelo xa Avele ku nga ri xa Kayini? Xana a ku ri hikwalaho ka leswi a swi nyikeleke? Avele u nyikele xifuwo lexi hanyaka laha a ku katseka ni ngati ya xona leyi yimelaka vutomi. Xana Avele u swi xiyile leswaku gandzelo rolero a ri ri ra nkoka? Malembe-xidzana endzhaku ka nkarhi lowu Avele a hanyeke ha wona, Xikwembu xi tirhise gandzelo ra xinyimpfana lexi nga riki na xivati leswaku xi kombisa gandzelo ra N’wana wa xona la hetisekeke, “Xinyimpfana xa Xikwembu” lexi ngati ya xona leyi nga riki na nandzu a yi ta halatiwa. (Yoh. 1:29; Eks. 12:5-7) Hambiswiritano, Avele a a nga swi tivi kumbe ku swi twisisa leswaku Yehovha u ta ri tirhisa njhani gandzelo rolero.

²³ Lexi hi tiyisekaka ha xona hileswaku: Avele u nyikele leswinene ku tlula hinkwaswo eka leswi a a ri na swona. Yehovha a nga amukelanga gandzelo rero ntsena kambe u amukele na Avele. Yehovha u tsakisiwe hileswi Avele a nyikeleke gandzelo hi ku susumetiwa hi rirhandzu ni ripfumelo ra xiviri.

24. (a) Ha yini hi nga vulaka leswaku gandzelo ra Kayini a ri nga hoxanga? (b) Xana Kayini a a fana njhani ni vanhu vo tala namuntlha?

²⁴ A swi vanga tano eka Kayini. Yehovha “a nga n’wi amukelanga  nikatsongo Kayini ni gandzelo rakwe.” (Gen. 4:5) A ku nga ri ni lexi hoxeke hi gandzelo ra Kayini; endzhakunyana, Nawu wa Xikwembu wu pfumelele ku endla magandzelo hi leswi munhu a swi tshoveleke emasin’wini. (Lev. 6:14, 15) Kambe loko Bibele yi vulavula hi Kayini, yi vula leswaku “mintirho yakwe a yi hombolokile.” (Hlaya 1 Yohane 3:12.) Ku fana ni vanhu vo tala namuntlha, Kayini a a anakanya leswaku ku tinyiketela ntsena eka Xikwembu leswaku a voniwa a swi ringene. Ku pfumala kakwe ripfumelo ra xiviri kumbe rirhandzu eka Yehovha swi hatle swi tikomba eka swiendlo swakwe.

25, 26. Xana Yehovha u n’wi nyike xitsundzuxo xihi Kayini, kambe Kayini u endle yini?

²⁵ Loko Kayini a vona leswaku a nga kumanga ku amukeriwa hi Yehovha, xana u tikarhatele ku dyondza eka xikombiso xa Avele? Doo! U sungule ku venga makwavo wakwe. Yehovha u vone leswi a swi ri embilwini ya Kayini kutani a n’wi lehisela mbilu a ringeta ku n’wi pfuna. U tsundzuxe Kayini leswaku ndlela yakwe a yi ta n’wi endla leswaku a endla xidyoho lexikulu naswona U nyikele ntshembo wa ku ‘tlakusiwa’ loko ntsena Kayini a cinca tindlela takwe.—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Kayini u xi be hi makatla xitsundzuxo xa Xikwembu. Ematshan’weni ya sweswo, u rhambe makwavo wakwe loyi a a n’wi tshemba leswaku a ya na yena enhoveni. Loko va ri kwale, Kayini u dlaye Avele. (Gen. 4:8) Hi marito man’wana, Avele u ve munhu wo sungula ku xanisiwa hikwalaho ka vukhongeri byakwe, mudlawela-ripfumelo wo sungula. A a file, kambe rungula rakwe a ra ha ri ekule ni ku fika emakumu.

27. (a) Ha yini hi nga tiyisekaka leswaku Avele u ta pfuxiwa? (b) Xana hi nga tiyiseka njhani leswaku hi ta hlangana na Avele siku rin’wana?

²⁷ Hi ndlela yo fanekisela, ngati ya Avele yi huwelele eka Yehovha Xikwembu leswaku a rihisela. Naswona Xikwembu xi endle vululami, xi xupula Kayini lowo homboloka hikwalaho ka vugevenga byakwe. (Gen. 4:9-12) Xa nkoka swinene, mhaka ya ripfumelo ra Avele yi vulavula na hina namuntlha. Nkarhi lowu a wu hanyeke—lowu kumbexana ku ngo va lembe-xidzana rin’we—a wu komile loko wu ringanisiwa ni wa vanhu van’wana lava hanyeke hi nkarhi wakwe kambe Avele u hanye hi ndlela leyi tsakisaka Xikwembu. U fe a ri karhi a swi tiva leswaku a rhandziwa ni ku amukeriwa hi Tata wakwe wa le tilweni, ku nga Yehovha. (Hev. 11:4) Hi nga tiyiseka leswaku Yehovha a nge pfuki a n’wi rivarile naswona u rindze ku pfuxeriwa emisaveni leyi nga paradeyisi. (Yoh. 5:28, 29) Xana u nga swi tsakela ku hlangana na yena? U nga hlangana na yena loko u tiyimisele ku yingisa loko Avele a vulavula ni ku tekelela ripfumelo rakwe leri hlamarisaka.