Nghena endzeni

Hundzela eka leswi nga endzeni

INDONESIA

Ntirho Wu Ndlandlamuka eTikweni Ra Le Vuxeni

Ntirho Wu Ndlandlamuka eTikweni Ra Le Vuxeni

Hi 1953, Peter Vanderhaegen u averiwe ntirho wo endzela mavandlha ya le Indonesia. A averiwe tiko hinkwaro naswona muganga lowu a ta tirha eka wona a wu lehe tikhilomitara ta kwalomu ka 5 100 ku suka evuxa ku ya evupeladyambu wu tlhela wu leha tikhilomitara ta 1 800 ku suka en’walungwini ku ya edzongeni. Loko a ri karhi a tirha endhawini leyi hinkwayo, u hlangane ni swiyimo swo tala swo hambanahambana.

Peter Vanderhaegen

Hi 1954, Makwerhu Vanderhaegen u teke riendzo ro ya exifundzheni lexi nga evuxeni bya Indonesia, laha ku nga ni vukhongeri byo tala byo hambanahambana ku katsa ni swihlala swa Bali, leswi nga ni nhlayo leyikulu ya Mahindu; swihlala swa Lombok na Sumbawa leswi nga tala hi Mamoslem; xihlala xa Flores lexi ngopfungopfu xi nga ni Makhatoliki swin’we ni swihlala swa Sumba, Alor na Timor leswi nga ni Maprotestente. Hi ku tirhisa xikepe lexi nga riki exiyin’weni lexinene, u chumayele swa xinkarhana eka swihlala swo hlayanyana endleleni yo ya eKupang, ku nga ntsindza wa Timor. Makwerhu Vanderhaegen u ri: “Ndzi chumayele eTimor ku ringana mavhiki mambirhi. Ku nga khathariseki mpfula ya matimba, ndzi fambise minkandziyiso ya mina hinkwayo, ndzi kume swikombelo swa timagazini swa n’hweti ni n’hweti swa 34 naswona ndzi sungule tidyondzo ta Bibele to hlayanyana.” Maphayona yo hlawuleka ma xiye ku tsakela ka vanhu kutani ma simeka vandlha eKupang. Ku sukela hi nkarhi wolowo, mahungu lamanene ma chumayeriwe ku ya fika eswihlaleni leswi nga ekusuhi ni kwalaho swa Rotè, Alor, Sumba na Flores.

Loko vafundhisi va Maprotestente va le Kupang va vone swirho swa tikereke ta vona swi dyondza ni Timbhoni ta Yehovha, va ve ni mavondzo. Mufundhisi un’wana wa mukhalabye u lerise Thomas Tubulau, mukhalabye la nga ni voko rin’we loyi a a tirha ku lunghisa swilo leswi endliweke hi zenge, leswaku a tshika ku dyondza ni Timbhoni a tlhela a n’wi byela leswaku loko a nga tshiki ku byela vanhu leswi a swi dyondzeke, a a ta dlayiwa. Hi xivindzi Thomas u n’wi hlamurile a ku: “A nga kona Mukreste loyi a nga vulaka leswi u nga swi vula. A wu nge he ndzi voni ekerekeni ya wena.” Thomas u ve muhuweleri wa Mfumo loyi a hisekaka naswona n’wana wakwe wa nhwanyana u ve phayona ro hlawuleka.

Hambiswiritano, vafundhisi va le Timor a va tiyimisele ku herisa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Hi 1961, va swi kotile ku kucetela va Ndzawulo ya Timhaka ta Vukhongeri ni valawuri va masocha ya le xifundzheni xolexo leswaku va yirisa ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu. Kutani vamakwerhu va cince tindlela leti a va chumayela ha tona. A va vulavula ni vanhu etimakete, eswihlobyeni, eka vaphasi va tinhlampfi lava a va va kuma eribuweni swin’we ni mindyangu leyi a yi khathalela masirha endhawini ya swilahlo. Endzhaku ka n’hweti, valawuri va masocha va cince xiboho xa vona kutani va tivisa eka xiyanimoya leswaku vukhongeri hinkwabyo byi ni ntshunxeko wo endla mintirho ya byona eTimor. Loko Ndzawulo ya Timhaka ta Vukhongeri yi sindzisa leswaku ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu wa ha yirisiwile, vamakwerhu va kombele leswaku yi xi tsala ehansi xivilelo xa yona. Valawuri va xi arile xivilelo xolexo. Kutani endzhaku ka sweswo, vamakwerhu va tlhele va sungula ntirho wo chumayela hi yindlu ni yindlu va nga siveriwi hi munhu.

Loko Piet na Nell va ka de Jager na Hans na Susie va ka van Vuure lava nga varhumiwa va fika ePapua hi 1962, na vona va fike va kanetiwa hi vafundhisi va Vujagana. Vaholobyenkulu vanharhu va lerise varhumiwa leswaku va ya chumayela endhawini yin’wana. Vafundhisi va hehle Timbhoni ta Yehovha etikerekeni ta vona, eka maphephahungu ni le ka xiyanimoya va vula leswaku va vanga swiphiqo eka mfumo. Va xisetele swirho swa kereke ya vona, va swi xungeta va tlhela va humesa swifumbarheriso leswaku swi tshika ku dyondza ni varhumiwa. Va sindzise tindhuna ta le mugangeni leswaku ti nga wu tsakeli ntirho wo chumayela.

Matshalatshala ya vona a ma humelelanga loko ndhuna yin’wana yi rhambe varhumiwa leswaku va ta emugangeni wa yona. Hans u ri: “Endzhaku ka loko ndhuna yi hlengelete vaakatiko, mina na Piet hi nyikele tinkulumo timbirhi to koma ku hlamusela ntirho wa hina. Kutani vasati va hina va endle nkombiso wa ndlela leyi hi gongondzaka emakaya ya vona ha yona, ku hi pfumelela leswaku hi nghena ivi hi va chumayela rungula leri humaka eBibeleni. Ndhuna yoleyo ni vanhu va le mugangeni va swi tsakerile leswi hi va byeleke swona naswona va hi pfumelele leswaku hi ya emahlweni ni ntirho wa hina hi ntshunxekile.”

Minkaneto leyi ni yin’wana leyi fanaka na yona yi ye emahlweni. Mamoslem a ma nga wu kaneti minkarhi hinkwayo ntirho wo chumayela kambe lava a va kaneta ngopfu a ku ri vafundhisi va Vujagana. Ninamuntlha swa ha ri tano.

“Mi Ta Huduleriwa eMahlweni Ka Tindhuna-nkulu . . . Leswaku Byi Va Vumbhoni”

Yesu u byele vadyondzisiwa vakwe a ku: “Mi ta huduleriwa emahlweni ka tindhuna-nkulu ni tihosi hikwalaho ka mina, leswaku byi va vumbhoni eka vona ni le ka matiko.” (Mat. 10:18) Nkarhi ni nkarhi marito lawa ma hetisekile eIndonesia.

Hi 1960, mukambisisi wa timhaka ta vukhongeri la xiximekaka wa Mudachi eJakarta u kandziyise buku leyi a yi hehla Timbhoni ta Yehovha yi vula leswaku i Vakreste va mavunwa. Buku leyi yi susumetele vafundhisi vo tala leswaku va hehla Timbhoni. Hi xikombiso, mufundhisi wa le dorobeni rin’wana u tsalele Ndzawulo ya Timhaka ta Vukhongeri a hehla Timbhoni hi ku vula leswaku “ti pfilunganya swirho swa kereke ya vona.” Loko vatirhelamfumo va rhambe vamakwerhu leswaku va ta hlamula eka swihehlo leswi, va veke ntiyiso wa mhaka erivaleni ni ku nyikela vumbhoni lebyinene. Mutirheli un’wana wa vukhongeri u tshinye mutirhikulorhi a ku: “Tshika Timbhoni ta Yehovha. Ti pfuxa Maprotestente lama nga etlela.”

Ku ri karhi ku chichiwa tibuku leti nge Paradise hi 1963

Hi 1964, ntlawa va vafundhisi wa Maprotestente wa le Papua wu ye eka Komiti ya le Palamendhe ya Swa Vukhongeri ni Timhaka leti Khumbaka Vanhu wu lava leswaku ku yirisiwa ntirho wa Timbhoni ta Yehovha. Rhavi ri kombele ku ya eka komiti yoleyo leswaku ri ta yimelela Timbhoni. Tagor Hutasoit u ri: “Hi hete kwalomu ka awara hi ri karhi hi vulavula ni komiti naswona hi hlamusele tidyondzo ta hina ta Bibele. N’watipolitiki un’wana loyi a nga Muprotestente, u hi hehlile a vula leswaku hi endla leswaku ku nga vi na ku rhula eka vukhongeri ePapua. Hambiswiritano, swirho swo tala swa komiti swa Mamoslem a swi ri ni ntwelavusiwana. Swi hi byele swi ku: ‘Milawu ya tiko yi nyika mpfumelelo wa leswaku vukhongeri byi endla mintirho ya byona hi ku ntshunxeka, na n’wina mi na lunghelo ro ya emahlweni mi chumayela.’” Endzhaku ka nhlangano wolowo, mutirhelamfumo wa xiyimo xa le henhla ePapua u te: “Mfumo lowuntshwa . . . wu nyika mpfumelelo wo hlawula vukhongeri lebyi u byi lavaka naswona nawu lowu wu khumba ni lava ha riki vantshwa eka vukhongeri.”