Bütün Yollar Roma’ya Çıkıyor Muydu?

ROMA İmparatorluğu’nun yolları, uzak eyaletlerle başkent arasındaki yakın bağlantıyı sağlıyordu. Bu yollar Fransa’daki Galya bölgesini Yunan şehirlerine, Fırat Irmağını da Manş Denizine bağlıyordu. Hepsinden önemlisi Roma otoritesini koruyan lejyonlar için imparatorluğun hemen her kısmını ulaşılabilir hale getirdi. Taşlarla döşeli bu anayollardan çıkan birçok ikincil yol Roma eyaletlerine bağlanıyordu. Bu durum “Bütün yollar Roma’ya çıkar” özdeyişinin doğmasına yol açtı.

Uzunluğu 80.000 kilometreyi aşan yollar Roma İmparatorluğu’nun bir ucundan öbür ucuna uzanıyordu. Biri günümüzde bu yollar hakkında nasıl araştırma yapabilir ve eski dünya üzerindeki etkisini nasıl anlayabilir? Bunun bir yolu 13. yüzyıla ait Peutinger Haritası’nı incelemektir.

Tarihçiler Peutinger Haritası’nın, Roma orduları bu ünlü yolları hâlâ kullanırken yapılmış bir haritanın kopyası olduğuna inanıyorlar. Almanya’nın güneyindeki Augsburg kentinin evrak kâtibi olan Konrad Peutinger 1508’de bu el yapımı kopyanın sahibi oldu ve böylece bu haritaya onun ismi verildi. Bu harita (Latince ismiyle Tabula Peutingeriana), günümüzde Viyana’daki Avusturya Ulusal Kütüphanesi’nde bulunuyor.

“Dürülen” Roma Dünyası

Günümüzde, okullarda duvara asılıp incelenen haritaların çoğunun şekli kareye yakındır. Ancak Peutinger Haritası, açıldığında genişliği 34 santimetre olan, uzunluğu ise 6,75 metreyi geçen bir tomardır. Haritanın aslı, birbirine bitiştirilerek yapıştırılmış 12 ayrı parşömen yaprağından oluşuyordu. Günümüze bunlardan 11’i ulaşmıştır. Bu harita Roma İmparatorluğu’nun İngiltere’den Hindistan’a kadar uzanan altın çağındaki dünyasını gösterir. Günümüzde kullanılan haritalardan bu bölge hakkında bilgi  sahibiyseniz Peutinger Haritası’nı ilk incelediğinizde kafanız karışabilir. Neden mi?

Peutinger Haritası çağdaş coğrafyacılar için değil, eski gezginler için yapılmıştı. Tomar şeklindeki bir harita yolculukta kullanım kolaylığı sağlıyordu. Ancak haritayı yapan kişi gerekli ayrıntıları tomar halindeki haritaya uygulayabilmek için imparatorluğun kuzey-güney boyutlarını daraltmak ve doğu-batı ölçülerini büyük oranda uzatmak zorunda kaldı. Sonuçta kolayca açılabilen, başvurulabilen, dürülebilen ve taşınabilen, gerçek değerlerinden farklı ölçülere sahip bir harita meydana geldi. Bir gezgin bir yerden diğerine seyahat etmek için izleyebileceği en uygun yolu bu haritadan kolayca bulabilirdi. Seyahat eden kişiler için bu, İtalya’nın şeklinden, Karadeniz’in büyüklüğünden veya hangi yöne gitmekte olduklarından daha önemliydi. *

Peutinger Haritası’ndaki unsurlar farklı renklerle ayırt edilir. Yollar kırmızı çizgilerle, dağlar kahverengiyle, nehirler ise yeşille gösterilir. Haritada yüzlerce kentin adı bulunur ve bulundukları yerler evlerle, duvarlarla çevrili avlularla ve kulelerle gösterilir. Bu semboller görünüşe göre o yerdeki hizmetlere işaret ediyor. Harita kentler, istasyonlar ve konaklama yerleri arasındaki mesafeleri de gösteriyor.

Peutinger Haritası’nda Mukaddes Kitaptaki bazı yerlere ve olaylara da dikkat çekilir. Örneğin haritanın Sina Dağı bölgesinde Latince iki betimleme yazılıdır. Bir başlık şöyledir: “İsrailoğullarının Musa önderliğinde 40 yıl boyunca dolaştıkları çöl” (Yeşu 5:6). Diğerinde de “Sina Dağı’nda Kanunu aldıkları yer” sözleri geçer (Levililer 27:34).

Yeruşalim (Kudüs), şehrin farklı bir ismini içeren başlıkla gösterilir: Aelia Capitolina. Bu, Publius Aelius Hadrianus’un isminden türemiştir. Daha çok Hadrianus olarak bilinen bu Roma imparatoru MS ikinci yüzyılda şehre kendi ismini vermişti. Haritada ayrıca Zeytinlik Dağı için kullanılan Latince isim de bulunur (Luka 21:37).

Bütün Yollar Roma’ya Çıkıyor muydu?

Bazı yollar İtalya’nın kuzeydoğusunda bulunan Aquileia şehrine çıkıyordu. Haritada bu şehir surlarla ve muhafız kuleleriyle gösterilir. Önemli ara yolları ve mükemmel bir limanı olan Aquileia, Roma İmparatorluğu’ndaki en önemli şehirlerden biriydi.

Balkan Yarımadası’ndan geçen Egnatio Yolu Adriyatik’ten Konstantinopolis’e (şimdiki adıyla İstanbul’a) uzanıyordu. Peutinger Haritası’nda bu şehir, bir tahtta savaşa hazır şekilde oturan bir tanrıçayla simgelenmiş. Bazı yollar da günümüzde Türkiye’de bulunan Antakya’ya (Antiokheia) çıkıyordu. Antakya, Roma İmparatorluğu’nun Roma ve İskenderiye’den sonraki en büyük üçüncü şehriydi. Burası da haritada başında haleyle oturan bir tanrıçayla gösteriliyor.

Peutinger Haritası’nda Roma’ya çıkan 12 yol bulunuyor. Bunlardan biri Via Appia (Appia Yolu). Elçilerin İşleri kitabında, Pavlus’un Roma’ya ilk yolculuğunda bu yolu kullandığı anlatılıyor. Pavlus Roma’ya giderken bir grup İsa’nın takipçisi Roma’dan Appia Yolu’nu kullanarak gelip onunla Üç Hanlarda buluştular; haritada burası da gösteriliyor (Elçilerin İşleri 28:15).

Peki Peutinger Haritası Roma şehrini hangi  sembolle betimliyor? Bir tahtta oturan ve mor bir kaftan giyen kudretli bir imparatoriçeyle. İmparatoriçenin ellerinde duran yerküre ve asa, dünya hâkimiyetinin merkezinin, imparatorluğun başkenti olan bu şehir olduğunu simgeliyor.

Öyleyse tüm bu yolların Roma’ya çıktığını söylemek doğru olur mu? Evet, anayollardan ayrılan ikincil yollardan oluşan kapsamlı ağı göz önünde bulundurursak bu doğrudur. Peutinger Haritası, imparatorluğun anayollarının, imparatorluk kudretinin etkisini yayarak, Roma’nın eyaletlere neredeyse 500 yıl boyunca egemen olmasını nasıl mümkün kıldığını gösteriyor. Bugün hâlâ bu eski yollarda yürüyerek Roma İmparatorluğu’nu gezebilirsiniz. Tabii ki bu, hayal gücünüzün yardımıyla ve Peutinger Haritası’nın rehberliğiyle mümkün olabilir.

[Dipnot]

[Sayfa 13-15’teki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Alışılmadık bir yol haritası: Peutinger Haritası

İSPANYA

FAS

BRİTANYA

FRANSA

ALMANYA

AVUSTURYA

Aquileia

Roma

15. sayfadaki büyütülmüş bölge

İTALYA

AFRİKA

YUNANİSTAN

İstanbul

MISIR

TÜRKİYE

Sina Dağı

Yeruşalim

SURİYE

Antakya

Hazar Denizi

İRAN

HİNDİSTAN

[Sayfa 15’teki harita]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

Peutinger Haritası’nın Roma ve çevresini detaylarıyla gösteren kısmı

Roma

Aquileia

İstanbul

Yeruşalim

Antakya