1, 2. (a) Nzyaakachita Jona zyakapa kuti anjile muchiimo chili biyeni kuswaanizya abasikweenzya bwaato? (b) Lwaano lwaJona lutuyiisyaanzi?

 JONA wakali kulombozya kuti kaansinga wakali kukonzya kuumuzya musindo ngwaakali kumvwa. Musindo ooyu wakali kuzwa kuguwo pati lyakali kuunga changuzu akulizya ntambo zyabwaato amayuwe aakali kuuminina aabwaato. Alubo wakali kuzwa kumupati wabasikweenzya bwaato abeenzinyina bakali kukwiila akaambo kakuti bwaato bwakali bwaamba kubbila. Jona wakazibona kuti bantu aaba baamba kufwa akaambo kanguwe.

² Niinzi chakapa kuti Jona abe muchiimo chili boobu? Wakali wabisizya Jehova Leza wakwe. Ani wakali wabisyaanzi? Nzyaakabisya zyakali kukonzya na kubambululwa? Nsandulo zyamibuzyo eeyi zituyiisya zyiingi. Lwaano lwaJona lutuyiisya kuti bantu bali aalusyomo lusimide kalakonzya kubaleya katabi, alubo lutuyiisya kuti balakonzya kubambulula kuti balubizya.

3-5. (a) Chiindi chiingi bantu bayeeyaanzi kuti bamvwa atala aJona? (b) Niinzi nzituzi atala ambaakakomena Jona? (Langa makani aamunsi.) (c) Nkamboonzi mulimu waJona wakuba mupolofita niwakali muyumu alubo nwaakatali kunoneezya?

³ Bantu biingi kuti bamvwa atala amwaalumi uutegwa Jona, bayeeya kuti muntu wakali kuchita zintu zibi kupela ziswaanizya kutaswiilila akutayanda kutumwa. Pesi kuli zyiingi nzyaakachita mwaalumi ooyu. Mutalubi kuti Jona wakasalidwe aaJehova Leza kuti abe mupolofita. Jehova taakali kunoomusala pe kuti abeleke mulimu ooyu wakali muyumu kaansinga taakali kusyomeka akuti taakaluleme.

⁴ Bbayibbili litubuzya ziche atala ambaakakomena Jona. (Bala 2 Bami 14:25.) Wakali kuzwa kuGati-heferi, muunzi uulampa makkilomita  aane kuzwa kuNazareta ooko Jesu Kkristu nkwaakali kuzookomenena muminyaka iili 800 yakali kuzootobela. a Jona wakabeleka kali mupolofita chiindi nikwakali kweendelezya Mwaami Jerobbowamu wabili, wakali kweendelezya bwaami bwamisyobo ya-Israyeli iili kkumi. Elija wakali waba aachiindi chilamfu kafwide mpawo Elisha wakaba mupolofita muchibaka cha-Elija wakafwa chiindi nikwakali kweendelezya wisi waJerobbowamu. Nikuba kuti Jehova wakabelesezye baalumi aaba kugwisya bukombi bwaBbaala, ma-Israyeli bakamusiya lubo achaali. Chisi choonse chakatobelezya zyakali kuchitwa aamwaami “wakali kucita zibi mumeso aa Jehova.” (2 Bam. 14:24) Akaambo kazeezi, mulimu waJona teewakali muuba pe alubo teewakali kunooneezya. Nikuba oobo, wakawubeleka kasyomeka.

⁵ Bumwi buzuba buumi bwaJona bwakachincha munzila iigambya. Jehova wakamupa mulimu ngwaakali kubonaanga muyumu loko. Mulimu wakuchitaanzi ngwaakapegwa aaJehova?

6. Nguuli mulimu Jehova ngwaakapa Jona, alubo nkamboonzi nwaakali kubonekaanga muyumu?

⁶ Jehova wakabuzya Jona kuti: “Nyamuka, koya ku Nineve, imunzi mupati, ukaambilizye makani aalubeta kulinguwo, nkaambo bubi bwabo ndabubona.” (Jon. 1:2) Nkuuba loko kubona kuti nkamboonzi mulimu ooyu niwakali kumuyumina Jona. KuNiniva kwakali kule kwamakkilomita aali 800 kuti kutozya kubuzwezuba, alubo musinzo uutola mweezi kuti kweenda aamawulu. Nikuba oobo, kwakali bumwi buyumu-yumu bwakali kwiinda musinzo mulamfu. KuNiniva, Jona wakeelede kwaambilizya mulumbe waJehova walubeta kubantu bamu-Asiriya bakali kuyandisya zyakulwana alubo bakali basilunya. Kwakali kuyumu kuli Jona kuti alangilile kuti bantu aaba bakatali kukomba Leza bamuswiilile mbukunga bantu bakulimbabo teebakali kumuswiilila pe. Jona wakali kuyoowa kuti bantu bakuNiniva balamujaya. Muunzi ooyu wakali kwaambwa kuti, ‘muunzi uutila bulowa.’​—Nah. 3:1, 7.

7, 8. (a) Niinzi chitondeezya kuti Jona taakali kuyanda pe kuchita mulimu ngwaakatumwa aaJehova? (b) Nkamboonzi nituteelede kwaamba kuti Jona taakalikwe chibindi pe?

⁷ Tatuzi pe kuti mizeezo eeyi yakamusikila na Jona. Pesi nchituzi nchakuti Jona wakachija. Jehova wakamubuzizye kuti ayinke kubuzwezuba pesi wakayinka kundawu yakali kule loko yakububbila. Wakakunuka waya kuchito chakali mumuunzi uutegwa Jopa, ooko nkwaakaakujana bwaato bwakali kuya kuTashishi. Bamwi basikulanga-langa  makani aamuBbayibbili baamba kuti Tashishi yakali kuSpain. Kuti kakuli oobo, Jona wakali kuya kundawu yakali kulampa makkilomita aali 3 500, kuzwa kuNiniva. Ndawu eeyi yakali mutala aaLwizi Lupati alubo musinzo walweendo oolu wakali kutola munyaka. Zili aantanganana kuti Jona wakali kuchija mulimu ngwaakapedwe aaJehova!​—Bala Jona 1:3.

⁸ Eezi zyaamba kuti Jona taakalikwe chibindi na? Tatweelede kufwambaana kwaamba oobo pe. Mbuli mbututabone, kuli zintu zyiingi zitondeezya kuti wakali aachibindi. Mbuli bantu boonse Jona wakali kulubizya akaambo kakuti taakamaninide pe. (Int. 51:5) Toonse chimwi chiindi nga twaswaanana aazintu zipa kuti tuyoowe.

9. Chimwi chiindi nga twalimvwa biyeni akaambo kamilimu njatupa Jehova, alubo nkaakali kasimpe nkituteelede kuluba pe?

⁹ Chimwi chiindi tulakonzya kubonaanga miyumu loko milimu njatupa Jehova alubo tatwiikonzyi pe. Alubo chimwi chiindi kulakonzya kutuyumina kuchita mulimu wakukambawuka ngubalayililwa kuti bawuchite maKkristu. (Mt. 24:14) Tulakonzya kuluba kasimpe kayandikana loko Jesu nkaakaamba kakuti: “Zintu zyoonse zilakonzeka kuli Leza.” (Mk. 10:27) Tulakonzya kumvwisisisya buyumu-yumu mbwaakaswaana Jona kuti kakuli andiswe nga twakaluba kasimpe aaka. Niinzi zyakazooba akaambo kakuchija nkwaakachita Jona?

10, 11. (a) Kweelede kuti Jona wakali kuyeeyaanzi chiindi bwaato nibwakanyampuka aachito? (b) Ndiilili penzi lyakazoochitika kubwaato abasikweenzya bwato?

¹⁰ Yeeya atala aJona kakkede mubwaato kalikulibambila kuti bweende. Kweelede kuti bwakali bwaato bwabantu bakuFonikke bwakali kubelesegwa kunyampula zintu. Ulikulanga chiindi mupati wabasikweenzya bwaato abeenzinyina kabali kulibambila kuti bwaato butalike kweenda. Bwaato nibwakatalisya kweenda kabuyoobubbila kuzwa munkomwe yalwizi, kweelede kuti Jona wakayeeya kuti, wakali wazwidilila kuuchija mulimu Jehova ngwaakamupede. Pesi mukulaba kwaliso, zintu zyakatalika kuchincha mulwizi.

¹¹ Kwakaba guwo pati loko mulwizi lyakapa kuti kube mayuwe aakonzya kunyonyoona maato mapati aliwo mazubaano. Muchiindi chiniini loko bwaato oobu buniini bwakapangidwe aamapulanga bwakali bwabaanga nkantu kaniini kakali kuyoobubbampulwa amayuwe mulwizi. Jona wakalizizi na nzyaakazoolemba mukuya kwachiindi kuti: “Jehova wakatuma guwo pati mulwizi”? Tatuzi pe. Jona wakabona basikweenzya bwaato kabali kukwiilila baleza babo basiyene-siyene. Pesi wakalizi kuti taakwe lugwasyo pe lwakali kukonzya kuzwa kuli baleza aabo. (Lev. 19:4) Mukuya kwachiindi, Jona wakazoolemba kuti: “Bwato bwakali kuyanda kunyonyooka.” (Jon. 1:4) Jona wakali kunookomba biyeni kuli Leza ngwaakali kuchija?

12. (a) Nkamboonzi nituteelede kumusola Jona akaambo kakuti wakali koona chiindi nikwakali guwo pati? (Langa makani aamunsi.) (b) Jehova wakayubununa biyeni kuti ngwani wakali kupa kuti kube penzi eeli?

 ¹² Chiindi Jona naakabona kuti takonzyi pe kugwasya, wakayinka aandawu ilaansi mubwaato mpawo walala. Kuzwa waawo, ng’onzi zyakamutola. b Mupati wabasikweenzya bwaato wakamubona mpawo wakamubusya akumusungwaazya kuti akombe kuli Leza wakwe mbuli mbubakali kuchita bamwi. Basikweenzya bwaato bakali baba aachoonzyo chakuti kuli chimwi chintu chakali kupa kuti kube guwo pati lili boobo, nkinkaako, bakasaanguna kuuma chisolo kuti babone kuti ngwani wakali kubeetela penzi eeli. Zilaantanganana kuti Jona wakasaanguna kukataazikana mumoyo chiindi nibakasaanguna kuuma chisolo. Muchiindi chifwiifwi biyo nsandulo yakali yaba aantanganana. Jehova nguwe wakali kupa kuti mulwizi mube guwo pati alubo nguwe wakapa kuti chisolo chiwide kuli Jona!​—Bala Jona 1:5-7.

13. (a) Jona wakabayubunwidaanzi basikweenzya bwaato? (b) Jona wakabasungwaazya kuti bachiteenzi basikweenzya bwaato, alubo nkamboonzi?

¹³ Jona wakabuzya basikweenzya bwaato zyoonse. Wakababuzya kuti wakali mukombi waJehova Leza singuzuzyoonse. Alubo Leza ooyu nguwe wakali kweeta penzi eeli nkaambo wakali wamubisizya kwiinda mukumuchija. Basikweenzya bwaato bakagamba loko zyakuti Jona wakabona kuti baalumi aabo bakaliyoowede. Bakabuzya Jona kuti bamuchite biyeni kuti bwaato butanyonyooki akuti bafutuke. Wakababuzya kutyeni? Kweelede kuti Jona wakali kuyoowa naakayeeya kalikubbila mumaanzi aamulwizi aatontola loko. Pesi wakayeeya kuti teezyakali kabotu pe kuti baalumi aaba bafwe akaambo kanguwe kali wakalizi kuti ulakonzya kubafutula. Nkinkaako, wakaamba kuti: “Amundibweze mundiwaalile mulwizi, eelyo lwizi lulabatama; nkaambo ndilizyi kuti ndime ndapa kuti guwo eeli pati limusikile.”​—Jon. 1:12.

14, 15. (a) Kujana twalutobelezya biyeni lusyomo lwaJona? (b) Basikweenzya bwaato bakachita biyeni kuzintu nzyaakababuzya Jona?

¹⁴ Majwi aaJona atondeezya kuti wakali aachibindi. Kweelede kuti Jehova wakabotelwa loko kubona Jona kalikutondeezya chibindi amuuya wakulipeda muchiimo eechi chiyumu loko. Aawa Jona wakatondeezya kuti uuli aalusyomo lusimide. Tulakonzya kutobelezya lusyomo lwaJona kwiinda mukubikka ziyandwa aabamwi mubusena bwakusaanguna kwiinda nzituyanda swe. (Joh. 13:34, 35) Kuti twabona muntu uyanda kugwasigwa muzintu zyakumubili, zyamubukombi naakuti uyanda kuumbulizigwa, tulalipeda na kumugwasya? Kuti twachita oobo Jehova ulabotelwa loko.

 ¹⁵ Kweelede kuti majwi aaJona akabasika aamoyo basikweenzya bwaato, nkaambo kumasaangunino bakakaka kumuwaala mulwizi. Bakeezya kuchita zyoonse nzibakonzya kuti beenzye bwaato nikuba kuti kwakali guwo pesi zyakakaka. Guwo lyakayinkilila kunembo. Kumamanino, bakazoobona kuti taakwe nzibakali kukonzya kuchita pe. Bakakwiilila Jehova Leza waJona kuti abafwide luzyalo mpawo bakabweza Jona akumuwaalila muLwizi.​—Jon. 1:13-15.

16, 17. Pandulula zintu zyakachitika kuli Jona chiindi naakawaalwa mumaanzi. (Langa zifanikisyo.)

¹⁶ Jona naakawaalilwa mumaanzi aakali amayuwe miingi, kweelede kuti wakeezya kuyamba kuchitila kuti ayibuke. Kweelede kuti wakabubona bwaato kabuyabweenda. Pesi mayuwe mapati akamuuma mpawo wakasaanguna kubbila. Naakali kuyabunikila kayabubbila aansi, Jona wakalimvwa kaatachikwe bulangilizi pe.

¹⁷ Mukuya kwachiindi, Jona wakazoopandulula mbaakali kulimvwa chiindi naakali kuyoobubbila mumaanzi. Wakasaanguna kuyeeya zintu zisiyene-siyene. Wakayeeya kuti taakwe naatazoobubone lubo pe bubotu bwatempele lyaJehova lili kuJerusalema. Wakalimvwa kalikuyabubbila mumaanzi zyakuti wakasika aansi loko mpulusaangunina  lwizi mpawo masokwe kalikumuzambilila. Wakayeeya kuti aaka nkako kakali kuyooba kabanda kakwe.​—Bala Jona 2:2-6.

18, 19. Niinzi chakachitika chiindi Jona naakali kuunsi aamaanzi, munyama musyoboonzi ngwaakaswaana, alubo ngwani wakali kupa kuti zintu zyoonse eezi zichitike? (Langa makani aamunsi.)

¹⁸ Kuli munyama mupati wakali kuza muunsi aakwe. Niwasika aafwiifwi anguwe wakachijaana, wakaasamuna mulomo mupati, wamujata mpawo wakamumena.

¹⁹ Kweelede kuti Jona wakayeeya kuti ooko nkukufwa kwakwe pesi wakagamba nkaambo wakabona kuti wakachili kupona. Taakwe naakali watyololwa, kugayigwa naakuti kufundikilwa pe. Wakachili kuyoya nikuba kuti wakali waba aawo mpaakali kuyeeya kuti aaka nkikabanda kakwe. Jona wakagamba. Zilaantanganana kuti Jehova Leza wakwe nguwe wakali watuma “muswi mupati kuti umumene Jona.” c​—Jon. 1:17.

20. Twiiyaanzi kuzwa kuli Jona munkombyo njaakakomba kali mwida lyamuswi mupati?

²⁰ Chiindi chakali kuyabweenda Jona kali mwida lyamuswi kuunsi aamaanzi. Jona wakatalisya kuyeeyesesya mpawo wakakomba kuli Jehova Leza. Nkombyo yakwe iijanika muli Jona chaandaano 2 ituyiisya zyiingi atala anguwe. Itondeezya kuti Jona wakalaazi kabotu Magwalo nkaambo majwi miingi ngaakaamba wakali kwaazubulula mubbuku lyaIntembawuzyo. Alubo itondeezya kuti Jona wakali abuntu bubotu, kulumba. Jona wakamaninsya amajwi aakuti: “Pele mebo, ndiyookutuulila cipaizyo ajwi lyakulumba. Eeco ncondakonka, ndiyocicita. Lufwutuko luzwa kuli Jehova.”​—Jon. 2:9.

21. Jona wakayiyaanzi atala alufutuko, alubo niinzi nzitweelede kukkala katuyeeya?

²¹ ‘Kali mwida lyamuswi’ Jona wakayiya kuti Jehova ulakonzya kufutula kufumbwa muntu, kufumbwa nkwabede, kufumbwa chiindi. Jehova wakabona mukombi wakwe wakakataazikene alubo wakamufutula. (Jon. 1:17) Jehova alikke nguwe uukonzya kupa kuti muntu azumanane kupona kali mwida lyamuswi kwamazuba aatatu sikati amansiku. Mazubaano, tweelede kukkala katuyeeya kuti Jehova ‘nguLeza ooyo uujisi  muya ngutuyoya.’ (Dan. 5:23) Tulayoya, tulapona akaambo kanguwe. Nkinkaako, tweelede kutondeezya kuti tulamulumba kwiinda mukumuswiilila.

22, 23. (a) Ndiilili Jona naakeelede kutondeezya kuti ulalumba? (b) Twiiyaanzi kuzwa kuli Jona atala akulubizya nkutuchita?

²² Ani Jona ke wakachita biyeni? Wakatondeezya na kuti ulamulumba Jehova kwiinda mukumuswiilila? Iiyi, wakatondeezya. Nikwakayinda mazuba aatatu, “muswi ooyo wakamuluka Jona anyika njumu.” (Jon. 2:10) Muyeeye kuti, Jona taakwe naakayamba pe kuti akasike kunkomwe yalwizi. Pesi Jona wakeelede kuyanduula kuti ulatozya kuli kuzwa kunkomwe yalwizi. Kakutanayinda chiindi chilamfu, Jona wakeelede kutondeezya kuti ulalumba kwiinda mukuswiilila Jehova. Lugwalo lwa Jona 3:1, 2, lwaamba kuti: “Mpoonya ijwi lya Jehova lyakamusikila Jona ciindi cabili, kaliti: ‘Nyamuka, koya ku Nineve imunzi mupati, ukaambilizye kulinguwo mulumbe ngondikwaambila.’” Jona wakachita biyeni?

²³ Jona taakwe naakawaya-waya pe. Bbayibbili lyaamba kuti: “Jona wakaswiilila jwi lya Jehova aboobo wakanyamuka akuunka ku Nineve.” (Jon. 3:3) Jona wakaswiilila. Zilaantanganana kuti wakayiya kuzwa kukulubizya kwakwe. Andiswe tujana chiiyo chibotu kuli Jona nchitukonzya kutobelezya nkaambo toonse tulabisya naakuti kulubizya. (Rom. 3:23) Pesi tatweelede kumana manguzu pe, tweelede kwiiya kuzwa kukulubizya kwesu, tubambulule mpawo tuswiilile Leza.

24, 25. (a) Nziizili zilongezyo Jona nzyaakajana mubuumi bwakwe? (b) Nziizili zilongezyo Jona nzyaayoojana kunembo?

²⁴ Jehova wakamulongezya na Jona akaambo kakumuswiilila? Iiyi, wakamulongezya. Chakusaanguna, Jona wakazooziba kuti basikweenzya bwaato bakafutuka. Guwo lyakamana chiindi Jona naakatondeezya muuya wakulipeda. Mpawo basikweenzya bwaato “bakamuyoowa kapati Jehova” alubo bakamutuulila zipayizyo kutali baleza babo bakubeja.​—Jon. 1:15, 16.

²⁵ Kuli chimwi chilongezyo chipati loko chakazooba. Jesu wakabelesya chiindi Jona naakali mwida lyamuswi mupati mubupolofita buli atala aachiindi naakali kuyooba mukabanda. (Bala Mateyo 12:38-40.) Yeeya mbatazoobotelwe Jona chiindi nayoomvwa atala achilongezyo eechi chiindi natazoobusigwe aanyika! (Joh. 5:28, 29) Jehova uyanda kukulongezya anduwe. Uyootobelezya chikozyano chaJona na kwiinda mukwiiya kuzwa kukulubizya kwako, kuswiilila Leza akutondeezya kuti ubikka ziyandwa abamwi mubusena bwakusaanguna?