1, 2. Nguuli mulimu muyumu Elija ngwaakeelede kuchita alubo Elija a-Ahabbu bakasiyene biyeni?

 ELIJA wakali kuyanda kuti ajane chiindi chakukomba kuli Jehova kali aalikke. Pesi nkamu yabantu bakali kuyanda kuti babe aanguwe kuchitila kuti bamulumbayizye akuti abafwide luzyalo, nkaambo bakali babona kuti Elija wakakomba kuli Jehova mpawo mulilo wakaloka kuzwa kujulu akutenta chipayizyo. Pesi Elija katanayinka aajulu aaChilundu chaKkarimeli kuti akakombe, kuli mulimu muyumu ngwaakeelede kuchita. Wakeelede kwaambuula aaMwaami Ahabbu.

² Elija a-Ahabbu bakali bantu babili bakasiyene loko. Ahabbu wakali kuzwaata zigogo zyabwaami zibotu, wakali kutangala alubo wakali waba siluleyo. Elija wakali kuzwaata zigogo zitagambyi zyakali kuzwaatwa aabapolofita, kuyeeyelwa kuti zyakali kupangwa aazikumba zyabanyama aboya bwambelele ankamela. Elija wakali aachibindi, wakali kusyomeka, alubo wakali aalusyomo lusimide. Zintu zyakachitika buzuba oobo, zyakatondeezya kuti Ahabbu a-Elija bakalisiyene.

3, 4. (a) Nkamboonzi buzuba oobo nibwakali bubi kuli Ahabbu akuli bamwi bapolofita baBbaala? (b) Njiili mibuzyo njitutalange-lange?

³ Buzuba oobo bwakali bubi loko kuli Ahabbu abapolofita baBbaala. Bukombi bwakubeja bwa-Ahabbu amwanakazi wakwe Jezebbeli mbubakali kuchita kumisyobo iili kkumi ya-Israyeli, bwakali bwaboneka aantanganana kuti mbwakubeja. Bbaala wakali waboneka kuti nguleza wakubeja. Leza ooyo uutaponi, wakali wakachilwa kweeta mulilo kuti utente chipayizyo, kuchitila kuti asandule bapolofita bakwe bakali kumukumbila kwiinda mukuzyana akuchita ziyanza zyabo zyakulinenguula kusikila bazwa ganzi. Bbaala wakakachilwa kukwabilila bapolofita bakwe bali 450 kuti batajayigwi, alubo kuli chimwi chintu chiyandikana loko nchaakakachilwa Bbaala. Wakakachilwa kumaninsya nzala yakali yaba aaminyaka iitatu, nikuba kuti bapolofita bakwe bakali baamba kuti Bbaala ulakonzya kwiimaninsya nzala eeyo. Pesi kwakali kwaba aafwiifwi kuti Jehova atondeezye kuti nguLeza uuli aamanguzu kwiinda mukumaninsya nzala eeyo.​—1 Bam. 16:30–17:1; 18:1-40.

⁴ Jehova wakali kuyooyimaninsya lili nzala? Elija wakali kuyoochitaanzi chiindi naakali kulindila Jehova, alubo twiiyaanzi kumwaalumi  ooyu wakali aalusyomo? Atubone chiindi twanoolanga-langa lwaano lwakwe.​—Bala 1 Bami 18:41-46.

5. Elija wakabuzya Ahabbu kuti achiteenzi, alubo nzyaakachita Ahabbu zitondeezya kuti kuli nzyaakayiya na kuzintu zyakachitika mubuzuba oobo?

⁵ Elija wakayinka kuli Ahabbu mpawo wakamubuzya kuti: “Koya ukalye akunywa, nkaambo kumvwika kuvwuuma kwamvwula mpati.” Mwaami ooyu mubi, kuli nzyaakayiya na kuzintu zyakachitika mubuzuba oobo? Bbayibbili talitubuzyi pe alubo taakwe majwi aatondeezya kuti Ahabbu wakachincha, naakuti wakakumbila mupolofita Elija kuti akamukombele kuli Jehova kakumbila kulekelelwa. Pesi Ahabbu “wakaunka kuyoolya akunywa.” (1 Bam. 18:41, 42) Ani Elija wakachitaanzi?

6, 7. Elija wakakombelaanzi, alubo nkamboonzi?

⁶ “Elija wakaunka atala aa Karimeli akusunsumana, busyu bwakwe kabuli akati kamagondo aakwe.” Chiindi Ahabbu naakayinka kukulya, Elija wakabelesya mweenya ooyu kuti aambuule aaWisi wakujulu. Mubone mupolofita ooyu uulibombya kalikukomba kasunsumene, kakotamide mutwe alubo busyu bwakwe kabuli aakati kamazwi aakwe. Niinzi nzyaakali kukombela Elija? Tatweelede kuyeeyela biya pe. Muli Jakkobo 5:18, Bbayibbili litubuzya kuti, Elija wakali  kukombela kuti nzala imane. Kweelede kuti wakali kukomba kali aajulu aaChilundu chaKkarimeli.

⁷ Musule, Jehova wakali wabuzya Elija kuti: “Ndiyooleta mvwula anyika.” (1 Bam. 18:1) Nkinkaako, Elija wakakombela kuti kuyanda kwaJehova kuchitwe. Nikwakazooyinda minyaka iisika ku 1 000, Jesu wakayiisya batobeli bakwe kuti ambabo bachite oobo.​—Mt. 6:9, 10.

8. Chikozyano cha-Elija chituyiisyaanzi atala ankombyo?

⁸ Chikozyano cha-Elija chituyiisya zyiingi loko atala ankombyo. Zintu nzyaakali kubikka mubusena bwakusaanguna Elija, nkuzuzikizigwa kwamakanze aaLeza. Chiindi nitukomba tatweelede kuluba pe kuti: “Kufumbwa chintu nchitukumbila cheendelana akuyanda [kwaLeza], ulatumvwa.” (1 Joh. 5:14) Zili aantanganana kuti tweelede kuziba makanze aaLeza kuchitila kuti nkombyo zyesu zitambulike kulinguwe. Kuti tuzikonzye eezi, tweelede kubala Bbayibbili buzuba abuzuba. Alubo zili aantanganana kuti Elija wakali kuyanda kuti nzala imane, akaambo kakuti wakali kwaabona mapenzi ngibakali kuswaana bantu bamulimbaabo. Kweelede kuti wakali kubotelwa mumoyo akaambo kachigambyo nchaakali wachita Jehova mubuzuba oobo. Andiswe tuyanda kuti tutondeezye kuti tuli bantu balumba akuti tuli aandaba abamwi.​—Bala 2 Bakkorinte 1:11; Bafilipi 4:6.

9. Elija wakalayilila mubelesi wakwe kuti achiteenzi, alubo mbuubuli buntu bubili mbututalange-lange?

⁹ Elija wakali aachoonzyo chakuti Jehova uzooyimaninsya nzala, pesi taakazi pe kuti Jehova wakali kuzooyimaninsya lili. Mupolofita ooyu wakali kuchitaanzi chiindi naakali kulindila? Bbayibbili lyaamba kuti: “Wakaambila mubelesi wakwe kuti: ‘Koya ulange kulubazu lwakulwizi.’ Aboobo wakaunka akulanga, eelyo wakati: ‘Taakwe ciliko.’ Kwaziindi zili ciloba Elija wakamwaambila kuti, ‘Koya alimwi.’” (1 Bam. 18:43) Chikozyano cha-Elija chituyiisya zyiiyo zibili. Chakusaanguna, mupolofita ooyu wakali kusyoma Jehova. Chachibili, wakali kulangilila.

10, 11. (a) Elija wakatondeezya biyeni kuti wakali aachoonzyo atala azisyomezyo zyaJehova? (b) Nkamboonzi nitweelede kuzisyoma andiswe?

¹⁰ Akaambo kakuti Elija wakali aachoonzyo atala azisyomezyo zyaJehova, wakayanduula bukamboni butondeezya kuti Jehova wakali kuyanda kubweza ntaamu. Wakatuma mubelesi wakwe aajulu loko kuti akalange kuti kuli zitondeezyo na zyakali kutondeezya kuti  mvula yakali yaamba kuwa. Naakali kubweeda, wakali kumubuzya makani aamaninsya manguzu aakuti: “Taakwe ciliko.” Ndawu mpati yakali kuboneka pesi teekwakalikwe mayoba pe kujulu. Wachibona na chintu chigambya? Utalubi, Elija wakali wabuzya Mwaami Ahabbu kuti: “Kumvwika kuvwuuma kwamvwula mpati.” Nkamboonzi mupolofita ooyu naakaamba kuti kulawa mvula kakuli kujulu teekwakalikwe mayoba pe?

¹¹ Elija wakalizizi zisyomezyo zyaJehova. Mbukunga wakali mupolofita amwiiminini waJehova, wakali aachoonzyo chakuti Leza wakwe wakali kuzoozizuzikizya zisyomezyo zyakwe. Elija wakali aalusyomo lwakuti mvula ilawa zyakuti wakali kuchita mbuli kuti wakali wayibona kale kayilikuwa. Nzyaakachita zituyeezya Bbayibbili mbulipandulula Mozesi niliti: “Wakayinkilila kunembo kayimvwi nji mbuli kuti wakalimubwene Ooyo uutaboneki.” Anduwe mbumubona na Leza? Utupede twaambo twiingi tupa kuti tube aalusyomo mulinguwe akuti tusyome zisyomezyo zyakwe.​—Heb. 11:1, 27.

12. Elija wakatondeezya biyeni kuti wakali kulangilila, alubo wakachita biyeni chiindi naakamvwa kuti kuli kayoba kaniini?

¹² Bona Elija mbaakatondeezya kuti wakali kulangilila. Wakatuma mubelesi wakwe kutali kamwi naakuti tubili, pesi wakamutuma kwaziindi zili musanu azibili. Tulakonzya kubona mbaakakatala mubelesi wa-Elija akaambo kakubweeda twiingi-twiingi. Pesi Elija taakwe naakaleka pe kulangilila alubo taakwe naakalengwaana pe. Kumamanino mubelesi naakabweeda kachi7, wakaza aamulumbe wakuti: “Bona! Ndabona kakumbi kali mbuli janza lyamuntu kazwa mulwizi.” Ulikumubona na mubelesi wa-Elija kalikunyampula kuboko akubelesya jaanza lyakwe kupima mbukakali kaniini kayoba kakali kuzwa muLwizi Lupati? Amwi kumubelesi wa-Elija kwakali kubonekaanga taakwe chiliwo pe. Pesi kuli Elija kayoba aako kakali kwaamba zyiingi loko. Kuzwa waawo, wakabuzya mubelesi wakwe mulumbe wakali kuyandikana chakufwambaana, wakuti: “Koya ukamwaambile Ahabu kuti, ‘Kobamba nkalaki yako! Uunke kutegwa mvwula itakusinkili!’”​—1 Bam. 18:44.

13, 14. (a) Kujana twachita biyeni kuti tukkale katulangilila mbuli mbaakachita Elija? (b) Mbuubuli bukamboni butupa kuti tuubeleke chakufwambaana mulimu waJehova?

¹³ Alubo Elija wakatusiila chikozyano chibotu loko. Andiswe tulikupona muchiindi Leza nayanda kuzuzikizya zisyomezyo zyakwe nzyakaamba. Elija wakali kulindila kuti bbalangwe limane. Mazubaano bakombi baLeza balikulindila kuti nyika eeyi mbi imane. (1 Joh. 2:17) Kusikila Jehova Leza akabweze ntaamu, tweelede kwiinkilila kunembo kulindila mbuli mbaakachita Elija. Mwana waLeza Jesu, wakabuzya batobeli bakwe kuti: “Amukkale kamulindide, nkaambo tamubuzi pe buzuba Mwaami wanu mbwatazoosike.” (Mt. 24:42) Jesu wakali kwaamba kuti batobeli bakwe teebakali kuyookubona na kuti  mamanino abaafwiifwi? Peepe, nkaambo wakaamba kakuchili chiindi kuti zyiimo zyakali kuyooba biyeni nyika eeyi yaakuba aafwiifwi kumana. Toonse tulakonzya kubona mbuzilikuzuzikizigwa zitondeezyo eezi ‘zyamamanino aabwiime bwazintu.’​—Bala Mateyo 24:3-7.

¹⁴ Kuzuzikizigwa kwachitondeezyo chimwi achimwi kutupa bukamboni buli aantanganana. Bukamboni oobu tabutupi kuti tuubeleke chakufwambaana na mulimu waJehova? Kayoba kamwi kakazwa mulwizi kakapa Elija choonzyo chakuti, Jehova wakali waba aafwiifwi kubweza ntaamu. Zyakachitika na nzyaakali kulangilila mupolofita ooyu uusyomeka?

15, 16. Niinzi zintu zyakachitika chakufwambaana, alubo kweelede kuti niinzi zyakali kukataazya Elija atala a-Ahabbu?

¹⁵ Bbayibbili lyaamba kuti: “Nikwakainda kaindi kasyoonto, kujulu kwakasiya mbi akaambo kamakumbi alimwi muwo wakaunga, mpoonya mvwula mpati yakatalika kuwa; eelyo Ahabu wakazumanana ankalaki yakwe kuya ku Jezreeli.” (1 Bam. 18:45) Zintu zyakachitika chakufwambaana. Chiindi mubelesi wa-Elija naakachili kubuzya Ahabbu atala amulumbe wamupolofita, kayoba aakaya kakali kaniini, kakaba mayoba miingi aakasizya julu lyoonse. Kwakawunga guwo pati. Kumamanino, kakuli kwayinda minyaka iitatu ahafu, mvula yakawa mu-Israyeli. Nyika yakali njumu chwa, yakatetesegwa aamvula. Mvula mpati niyakawa, mulonga waKkishoni wakazula, alubo kweelede kuti wakatola ganzi lyabapolofita baBbaala bakali bajayigwa. Ma-Israyeli ambabo bakapegwa mweenya wakugwisya bukombi bwaBbaala bwakubeja bwakali bwasyaala munyika eeyo.

¹⁶ Zili aantanganana kuti Elija wakali kuyeeya kuti balachita oobo. Kweelede kuti wakali kukataazikana kuti Ahabbu ulachita biyeni atala azintu zyakali zyachitika mubuzuba oobo. Ahabbu wakasanduka na akusiya bukombi bwaBbaala mbwaakali kuchita? Zintu zyakachitika mubuzuba oobo, zyakali kukonzya kupa kuti achinche. Nikuba oobo, tatuzi kuti Ahabbu wakali kuyeeyaanzi aachiindi eecho. Bbayibbili litubuzya biyo kuti mwaami “wakazumanana ankalaki yakwe kuya ku Jezreeli.” Kuli nzyaakali wayiya na? Wakali wayanda kuchincha na? Zintu zyakazoochitika mukuya kwachiindi,  zitondeezya kuti taakwe naakachincha pe. Pesi aachiindi eechi, zuba teelyakayinabbila pe kuli Ahabbu akuli Elija.

17, 18. (a) Niinzi zyakachitika kuli Elija munzila yakali kuya kuJezriyeli? (b) Niinzi chigambya atala akuchijaana kwa-Elija kuzwa kuKkarimeli kuya kuJezriyeli? (Langa makani aamunsi.)

¹⁷ Mupolofita waJehova anguwe wakatalisya lweendo kabelesya nzila njaakabelesya Ahabbu. Lwakali lweendo lulamfu kakusiya alubo kakuli madaka akaambo kamvula pesi kuli chimwi chintu chigambya chakazoochitika.

¹⁸ “Janza lya Jehova lyakaboola ali Elija, eelyo wakalyaanga cisani cakwe mucibuno akuzuza mane wamwiindila Ahabu kusika ku Jezreeli.” (1 Bam. 18:46) Zili aantanganana kuti “janza lya Jehova” ndilyo lyakali kupa kuti Elija achite zigambyo. KuJezriyeli kwakali kule kwamakkilomita aali 30 kuzwa kuKkarimeli, alubo Elija wakali wakomena. a Bona mupolofita ooyu kali kulyaanga jansi lyakwe muchibuno kuchitila kuti akonzye kuchijaana kabotu alubo kalikuchijaana munzila yakali aamadaka akaambo kamvula. Wakalikuchijaana zyakuti wakweenzya nkalaki ya-Ahabbu akwiiyinda.

19. (a) Manguzu Elija ngaakapegwa aaLeza atuyeezya bupolofita buli? (b) Chiindi Elija naakali kuyabuchijaana kuya kuJezriyeli niinzi nchaakali aachoonzyo atala aanchicho?

¹⁹ Chakali chilongezyo chibotu loko kuli Elija kumvwa kasimide alubo kali aamanguzu, amwi kwiinda ngaakalaawo naakachili mulombe. Kweelede kuti eezi zyakamugambya. Eezi zilakonzya kutuyeezya bupolofita buli atala amibili iisimide njibatazoobaayo bantu basyomeka muParadayizi. (Bala Isaya 35:6; Lk. 23:43) Chiindi Elija naakali kuyabuchijaana munzila mwakali madaka, wakabona kuti Wisi Jehova Leza wakasimpe wakali aanguwe.

20. Tweelede kuchitaanzi kuti tweelele kujana zilongezyo zizwa kuli Jehova?

²⁰ Jehova ulilibambilide kutulongezya. Atubeleke changuzu kuti tweelele kutambula zilongezyo zizwa kuli nguwe. Mbuli Elija, tweelede kukkala katulangilila akubona bukamboni butondeezya kuti Jehova waba aafwiifwi kubweza ntaamu. Alubo mbuli Elija, tweelede kuba aachoonzyo atala azisyomezyo zyaJehova “Leza wakasimpe.”​—Int. 31:5.