Nkhani ya ŵanthu anayi wo akwera pamahachi yingawoneka nge njakofya ndipuso kuti ndi nthanu ŵaka. Kweni ndimu viliri cha. Tikamba viyo chifukwa chakuti Bayibolu kweniso vinthu vo vichitika mazuŵa nganu vititiwovya kuziŵa vo ŵanthu anayi ŵenaŵa amiya. Chinanga kuti nkhani ya ŵanthu yaŵa yikonkhosa masuzgu ngo ngachitika pacharu chapasi, kweni imwi limoza ndi banja linu mungayanduwa ukongwa. Kumbi mungayanduwa wuli? Chakwamba, tiyeni tiwoni dankha vo ŵanthu anayi wo akwera pamahachi amiya.

Pakwamba, Yohane wanguwona “hachi yituŵa, yo wangukwerapu wenga ndi uta ndipuso wangupasika chisoti. Iyu wanguluta kuchipunda ndipuso kuti wakamalizi kupunda kwaki.”—Chivumbuzi 6:2.

Kumbi ndiyani yo wakwera pahachi yituŵa? Buku la Chivumbuzi lo musanirika nkhani yeniyi, lititiwovya kuziŵa munthu mwenuyu. Ilu likamba kuti munthu mwenuyu ndi “Mazu ngaku Chiuta.” (Chivumbuzi 19:11-13) Yesu Khristu ndiyu waziŵika kuti Mazu chifukwa nyengu zinyaki walongoro m’malu mwaku Chiuta. (Yohane 1:1, 14) Iyu wadanika so kuti “Fumu ya mafumu ndi Mbuya wa ambuya” kweniso waziŵika kuti ‘Wakugomezeka ndipuso Muneneska.’ (Chivumbuzi 19:11, 16) Vakuwoneke limu kuti iyu wakupasika mazaza nge fumu ndipu wagwirisiya ntchitu nthazi zaki mwaurunji kweniso mwakwenere. Kweni pe so mafumbu nganyaki ngo titenere kumukika.

Kumbi ndiyani yo wakupasa Yesu mazaza kuti wakapundi nkhondu? (Chivumbuzi 6:2) Mchimi Danyele wanguwona Mesiya yo wadanika so kuti “mwana wa munthu,” wachipasika “nthazi, unkhankhu, kweniso ufumu” ndi Yehova Chiuta * yo waziŵika so kuti “wa Mazuŵa Nganandi.” (Danyele 7:13, 14) Ivi vilongo kuti Chiuta Wanthazizosi ndiyu wakupasa Yesu nthazi ndipuso kumuzomereza kuti walamuliyengi ndi kupereka cheruzgu. Hachi yituŵa yimiya nkhondu ya urunji yo yichitika ndi Mwana waku Chiuta. Tikamba viyo chifukwa kanandi Malemba ngagwirisiya ntchitu mtundu utuŵa asani ngakonkhosa urunji.—Chivumbuzi 3:4; 7:9, 13, 14.

Kumbi ŵanthu anayi ŵenaŵa akukwera zukwanji pamahachi? Yesu yo ndi munthu wakwamba pa ŵanthu yaŵa, wakwamba ulendu waki wati wapasika Ufumu. (Chivumbuzi 6:2) Kumbi Yesu wakupasika zukwanji Ufumu kuchanya? Bayibolu lilongo kuti Yesu wati wawere kuchanya, wanguchilindizapu dankha wechendapasiki ufumu. (Ŵahebere 10:12, 13) Yesu wangukambiya akusambira ŵaki vinthu vo vazamulongo kuti iyu wapasika ufumu. Wanguŵakambiya kuti asani waziyamba kulamuliya kuchanya, vinthu vazamusintha pacharu. Iyu wanguti pazamuja nkhondu, nja ndipuso milili. (Mateyu 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Nkhondu Yakwamba ya Pacharu Chosi yati yayamba mu 1914, vinguwoneke limu kuti nyengu yo Yesu wakambanga yakwana. Nyengu ya masuzgu yo Bayibolu likamba kuti “mazuŵa ngakumaliya” yingwamba.—2 Timote 3:1-5.

Ntchifukwa wuli vinthu vilutiliya kunangika pacharu chapasi kutuliya po Yesu wakwambiya kulamuliya mu 1914? Ve viyo chifukwa kutuliya pa nyengu iyi, Yesu wakwamba kulamuliya kuchanya, charu chapasi cha. Pavuli paki, kuchanya kunguchitika nkhondu ndipu Fumu yasonu Yesu yo wadanika kuti Mikayeli, wanguponya Satana ndi viŵanda vaki pacharu chapasi. (Chivumbuzi 12:7-9, 12) Kutuliya pa nyengu iyi, Satana ngwakukwiya ukongwa chifukwa waziŵa kuti waja ndi kanyengu kamanavi. Venivi vilongo kuti pajumphengi nyengu yitali cha kuti Chiuta watuzgepu Satana pacharu. (Mateyu 6:10) Tiyeni tiwoni mo ŵanthu anyaki atatu wo akwera pamahachi alongore kuti tija nadi mu “mazuŵa ngakumaliya.” Mwakupambana ndi munthu wakwamba yo wamiya Yesu Khristu, ŵanthu atatu ŵenaŵa amiya vinthu viheni vo vichitika pacharu chapasi.

“Ndipu kunguza hachi yinyaki yiyera, yo wangukwerapu wanguzomerezeka kutuzgapu chimangu pacharu kuti ŵanthu abayani ndipu wangupasika lipanga likulu.”—Chivumbuzi 6:4.

Munthu yo wakwera pahachi iyi wamiya nkhondu. Lemba ili lakamba kuti iyu watuzgapu chimangu pacharu chosi chapasi. Mu 1914, kunguchitika nkhondu ya pacharu chosi yo yenga yechendachitikepu. Pavuli paki kunguchitika so nkhondu yachiŵi ya pacharu chosi yo yingubayisa ŵanthu anandi. Ŵanthu anyaki akamba kuti kwambiya mu 1914, ŵanthu akujumpha 100 miliyoni akufwa chifukwa cha nkhondu ndipu anyaki anandi angupwetekeka ukongwa.

Kumbi mazuŵa nganu vinthu ve wuli pacharu? Mazuŵa nganu, ŵanthu angapanga vidya vo vingabaya ŵanthu wosi nyengu yimoza. Mawupu ngo ngakamba kuti ngachiska chimangu, nge wupu wa United Nations, ngatondeka kumalisa nkhondu pacharu.

“Ndinguwona hachi yifipa, yo wangukwerapu wenga ndi sikelu mujanja laki. Ndinguvwa mazu ngo ngachitanga nge kuti ngatuliya pakati pa vamoyu vinayi ngakuti: ‘Kilu yimoza ya tirigu mtengu waki ndi dinari yimoza ndipu makilu ngatatu nga balire mtengu waki ndi dinari yimoza. Mafuta nga maolivi ndi vinyu kuvinanga cha.’”—Chivumbuzi 6:5, 6.

Munthu yo wakwera pahachi iyi wamiya nja. Lemba ili lilongo kuti nja yazamufika paheni ukongwa mwakuti kilu yimoza (1.08 L) ya tirigu yazamugulika ndi dinari yimoza. Mu nyengu ya akutumika, munthu walondiyanga dinari yimoza asani wagwira ntchitu kwa zuŵa lamphumphu. (Mateyu 20:2) Lemba ili lilongo so kuti makilu ngatatu (3.24 L) nga balire mtengu waki ndi dinari yimoza. Kweni balire ntchakurya chakusika ukongwa kuyeruzgiya ndi tirigu. Banja lo le ndi ŵanthu anandi, lingakwana cha chakurya chenichi. Mwaviyo, pa lemba ili ŵanthu atcheŵeskeka kuti akhumbika kugwirisiya ntchitu mwazeru chakurya cho ŵe nachu. Mafuta nga maolivi ndi vinyu ndivu vimiya chakurya cha nyengu zosi, mwakukoliyana ndi mo vinthu venge pa nyengu yo buku la Chivumbuzi lalembekiyanga.

Kutuliya mu 1914, kumbi tiwona ukaboni wakulongo kuti pacharu pe nja? Hinya. Mu vyaka 100 vo vajumpha, ŵanthu pafupifupi 70 miliyoni akufwa chifukwa cha nja. Lipoti linyaki lingukamba kuti “kutuwa mu 2012 mpaka mu 2014, ŵanthu 805 miliyoni asoŵanga chakurya muliŵavu lawu.” Ndipu lipoti linyaki lingulongo kuti: “Nja yibaya ŵanthu anandi ukongwa chaka chechosi kuphara wo atufwa chifukwa cha Ezi, maleriya ndi TB.” Chinanga kuti maboma kweniso mawupu ngatesesa kupereka chakurya ku ŵanthu wo asuzgika ndi nja, kweni ŵanthu anandi asuzgika mbwenu.

“Ndinguwona hachi yakuti mbuu ndipu yo wangukwerapu zina laki lenga Nyifwa. Ndipu Masanu wamulondonga pafupi. Yiwu angupasika mazaza pa chigaŵa chachinayi cha charu, kuti abayi ŵanthu ndi lipanga litali, ndi kusoŵa kwa chakurya, ndi mulili wakubaya kweniso ndi vinyama vakofya va pacharu chapasi.”—Chivumbuzi 6:8.

Munthu yo wakwera pahachi iyi wamiya nyifwa. Ŵanthu atufwa chifukwa cha milili kweniso vinthu vinyaki. Chaka cha 1914 chati chajumpha, ŵanthu mamiliyoni nganandi angufwa chifukwa cha chifuŵa cha ku Spain. Ŵanthu pafupifupi 500 miliyoni angutama chifuŵa chenichi. Ivi ving’anamuwa kuti munthu yumoza pa ŵanthu atatu wangutama chifuŵa chenichi.

Pavuli paki, pangubuka so matenda nganyaki. Kafukufuku walongo kuti mu vyaka 100 vajumpha, ŵanthu mamiliyoni nganandi angufwa chifukwa cha nthenda ya kasabola. Chinanga kuti mazuŵa nganu madokotala ngakusaniya nthowa zasonu zakuchizgiya matenda, kweni ŵanthu mamiliyoni nganandi atufwa chifukwa cha Ezi, TB ndi maleriya.

Ŵanthu anandi atufwa chifukwa cha nkhondu, nja kweniso milili. Nyifwa yibaya ŵanthu anandi ukongwa ndipu viwoneka kuti palivi vo tingachita.

Masuzgu ngo ngachitika mazuŵa nganu ngamalengi pambula kuswera. Kumbukani ivi: Yesu “wanguluta  kuchipunda” mu 1914 ndipu wanguponye Satana pacharu chapasi. Kweni iyu wakumaliza cha kupunda kwaki. (Chivumbuzi 6:2; 12:9, 12) Pambula kuswera, pa Aramagedoni, Yesu watuzgengepu vinthu vosi viheni vo Satana wachitisa pacharu kweniso ŵanthu wosi wo avwiya Satana. (Chivumbuzi 20:1-3) Yesu wazamumalisa ŵaka vinthu viheni pe cha kweni wazamusintha vinthu kuti vije umampha. Kumbi wazamuchita wuli venivi? Wonani malayizgu nga m’Bayibolu yanga.

M’malu mwa nkhondu, pacharu pazamuja chimangu. Yehova “walekesa nkhondu pacharu chosi chapasi. Wafyo uta ndipuso wavikita mkondu.” (Sumu 46:9) Ŵanthu wo atanja chimangu, “azamuhara charu chapasi ndipu azamukondwa ndi chimangu chikulu.”—Sumu 37:11.

Nja yazamumala. “Pacharu chapasi pazamukuŵa vakurya vinandi. Ndipu vazamuzala pachanya pamapiri.”—Sumu 72:16.

M’malu mwa milili kweniso nyifwa, taŵanthu tazamutamanga cha ndipu tazamuja kwamuyaya. Chiuta “wazamuleska masozi ngosi mu masu ngawu, ndipu nyifwa yazamuŵapu so cha, chinanga nkhuliya, chinanga nkhukuta, chinanga mburwirwi kuti vazamuŵapu so cha.”—Chivumbuzi 21:4.

Pa nyengu yo Yesu wenga pacharu chapasi, wangulongo mo vinthu vazamuŵiya mu charu chifya asani iyu waziyamba kulamuliya. Iyu wanguchiska ŵanthu kuti ajengi mwachimangu, wanguryisa ŵanthu anandi mwakuziziswa, wanguchizga wo atamanga ndipuso wanguyuska akufwa.—Mateyu 12:15; 14:19-21; 26:52; Yohane 11:43, 44.

Akaboni aku Yehova angakondwa kuti akulongoni m’Bayibolu vo mungachita kuti namwi muzije mucharu chambula masuzgu. Kumbi mungayanja kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova kuti muziŵi vinandi?