NDINGUWA mu March 1930, ndipu ndajanga ndi abali ŵangu ndipuso mabwezi ngo ngateŵetiyanga Yehova mwakugomezgeka. Ndajanga m’muzi wa Namkumba, pafupi ndi msumba wa Lilongwe, m’charu cho sonu chidanika Malawi. Mu 1942, ndingujipaturiya kwaku Chiuta ndipu ndingubatizika mu msinji unyaki wakutowa. Kwa vyaka 70, ndingwesesa kuchita vo wakutumika Paulo wangukambiya Timote kuti, “memeza mazu; pamphuka mu nyengu yamampha ndi mu nyengu yiheni.”​—2 Tim. 4:2.

Ndingwamba kuja ndi chilatu chakuchita uteŵeti wa nyengu zosi pa nyengu yo Nathan H. Knorr ndi Milton G. Henschel anguziya kakwamba ku Malawi m’chaka cha 1948. Ndikumbuka umampha nkhani zakuchiska zo abali yaŵa angukamba, wo angumiya likulu la Akaboni aku Yehova lo le ku Brooklyn, New York. Chinanga kuti taŵanthu tosi akukwana 6,000 tinguma pa ulambwi kweni tinguvwisiya mwakuphwere nkhani yo M’bali Knorr wangukamba ya mutu wakuti, “Fumu ya Muyaya ya Mitundu Yosi.”

Ndingukumana ndi mzichi wakutowa zina laki Lidasi yo wangukuliya m’banja la Akaboni aku Yehova. Nayu wakhumbanga kuchita uteŵeti wa nyengu zosi ndipu tingutorana mu 1950. Pavuli paki, mu 1953 tenga ndi ŵana ŵaŵi. Chinanga kuti tenga ndi udindu wakulera ŵana, kweni tingukambiskana kuti ndiyambi kuchita upayiniya wa nyengu zosi. Pati pajumpha vyaka viŵi, ndingupempheka kuti nkhachitengi upayiniya wapade.

Pambula kuswera, ndingupempheka so kuti ndije wakuwonere dera. Chinanga kuti ndenga wakuwonere dera, ndafiskanga kuphwere banja lidu mwakuliŵavu kweniso mwauzimu chifukwa chakuti Lidasi wandiwovyanga. a Kweni takhumbisiskanga kuti tosi tichitengi uteŵeti wa nyengu zosi. Tati tanozgeke umampha kweniso tati takoliyana ndi ŵana ŵidu, Lidasi wangwamba kuchita uteŵeti wa nyengu zosi mu 1960.

Takondwanga ukongwa kuteŵete abali ndi azichi m’mipingu yakupambanapambana ndipu iyi yenga nyengu yamampha limu. Chifukwa cha nchitu yidu, tayendanga kutuwa mumphepeti mwa Mapiri ngakutowa nga Mulanje kumwela kwa Malawi mpaka mumphepeti mwa Nyanja ya Malawi, yo yito chigaŵa chosi cha kuvuma kwa charu ichi. Tinguwona kukuwa kwa chiŵerengeru cha apharazgi ndi mipingu m’dera lo tateŵetiyanga.

Mu 1962, tinguchita Unganu Wachigaŵa wa mutu wakuti, “Ateŵeti Achiganga.” Kukamba uneneska, maunganu ngaviyo ngatiwovyanga ukongwa kunu  ku Malawi kuti tinozgeke masuzgu ngo tatingi tikumanengi nangu. Mu chaka chakulondopu, M’bali Henschel wanguza so ku Malawi. Iyu wanguchitiska unganu wapade kubwalu kwa msumba wa Blantyre ndipu kunguza ŵanthu 10,000. Unganu uwu wenga wakuchiska ukongwa ndipu ungutiwovya kuti tikunthiyepu masuzgu ngo tatingi tikumanengi nangu.

Mu 1964, Akaboni anandi angukumana ndi masuzgu ngakulu chifukwa chakukana kusere ndali. Ŵanthu angunanga Nyumba za Ufumu zakujumpha 100 kweniso nyumba za Akaboni zakujumpha 1,000 nge nthowa yakuŵatombozge. Kweni isi tingulutirizga nchitu yakuwonere dera mpaka po boma la Malawi lingukanizgiya nchitu yidu yakupharazga mu 1967. Kweniso, anguphanga ofesi yidu ya nthambi ku Blantyre, amishonale anguŵadikiska ndipu Akaboni anandi kusazgapu ini ndi Lidasi angutimanga. Tati tatuwa mujeri, tingulutirizga kuwonere dera kweni tachitanga mwakubisa.

Zuŵa linyaki, mu October 1972, ŵanthu 100 wo ŵenga m’kagulu ka ndali ko kadanikanga Malawi Youth League azanga kunyumba yidu. Kweni yumoza mwa ŵanthu yaŵa wangutchimbiya liŵiliŵi kuzindikambiya kuti ndibisami chifukwa akhumba kundibaya. Ndingukambiya muwolu wangu ndi ŵana kuti abisami mu matochi ngo ngenga pafupi ndi nyumba yidu. Pavuli paki, ndingutchimbiya ndi kukwera mu chimiti chikulu cha yembi. Ndati ndakwera muchimiti, ndaŵawonanga achinanga nyumba ndi katundu widu yosi.

Masuzgu ngati ngakuwa ukongwa m’Malawi, Akaboni masauzandi nganandi kusazgapu isi, tinguthaŵiya ku vyaru vinyaki. Banja lidu lajanga ku malu ngakusungiyaku ŵanthu wo athaŵa kwawu kuzambwi kwa charu cha Mozambique mpaka mu June 1974. Pa nyengu iyi, Ini ndi Lidasi tingupempheka kuti tichitengi upayiniya wapade m’dera la Dómue ku Mozambique pafupi ndi mphaka ya Malawi. Tingulutirizga kuchita uteŵeti uwu mpaka mu 1975, po charu cha Mozambique chinguleke kuwusika ndi charu cha Portugal. Pavuli paki, isi ndi Akaboni anyaki tingudikiskikiya so ku Malawi ko kwenga ŵanthu akutombozga.

Tati tawere ku Malawi, ndingupempheka kuti ndiyendere mipingu ya m’msumba wa Lilongwe. Chinanga kuti takumananga ndi masuzgu ngakulu, chiŵerengeru cha mipingu chakuwanga ukongwa m’dera lo tateŵetiyanga.

Zuŵa linyaki, tinguluta kumuzi unyaki ko ŵanthu achitanga unganu wa ndali. Ŵanthu anyaki a chipani anguziŵa kuti tenga Akaboni aku Yehova ndipu anguchitiska kuti tije pakati pa ŵanthu a m’kagulu kanyaki ko kadanikanga Malawi Young Pioneers. Tinguromba kutuliya pasi pa mtima kuti Yehova watiwovyi ndi kutilongozga pa nyengu yakusuzga yeniyi. Unganu wawu wati wamala, yiwu angwamba kutipuma. Munthukazi munyaki wakukota  wangutchimbiya ndipu wangudanirizga kuti: “Chondi, alekeni ŵanthu yaŵa! Munthu uyu ndi mwana wa mzichi wangu. Mulekeni wakengi!” Mura wa unganu wawu wangukamba kuti: “Alekeni akengi!” Kukamba uneneska, tiziŵa cha chifukwa cho munthukazi uyu wanguchitiya viyo chifukwa wenga m’bali widu cha. Tiwona kuti Yehova wanguvwa rombu lidu.

Mu 1981, tingukumana so ndi ŵanthu anyaki a m’kagulu ka Malawi Young Pioneers. Yiwu angutilonda njinga, vikwama, makatoni nga mabuku ndi mafayelu ngakukwaskana ndi nchitu yakuwonere dera. Tinguthaŵiya kunyumba ya m’bali munyaki yo wenga mura m’mpingu. Tinguromba so kuti Yehova watiwovyi. Tingufipa mtima ukongwa chifukwa cha vinthu vo venga mumafayelu ngo angutilonda. Ŵati awona vo venga mukati, angusaniya kuti mwenga makalata ngo abali angundilembe kutuliya m’vigaŵa vakupambanapambana mu Malawi. Ivi vinguŵachitiska mantha ukongwa chifukwa agomezganga kuti nde mura wa boma. Mwaviyo, angutiwezge liŵiliŵi vinthu vosi vo angutiphanga.

Nyengu yinyaki, tawolokanga msinji pa boti. Mweneku wa boti wenga cheyamani wa chipani ndipu wangwamba kufufuza yo wengavi kadi la chipani. Po wenga pafupi kufika kwaku isi, wanguwona munkhungu yo apolisi amupenjanga. Ivi vinguchitiska kuti paje chivulupi ndipu wanguleke penipo kufufuza makadi. Yapa napu, Yehova wangutiwovya ukongwa.

Mu February 1984, ndakanga ku Lilongwe kuti nkhatumizi malipoti ku ofesi ya nthambi ya ku Zambia. Wapolisi munyaki wangundimika kuti wawoni vo venga m’chikwama changu. Iyu wangusaniya kuti mwenga mabuku ngakukonkhoska Bayibolo ndipu wangunditole ku polisi ndi kwamba kundipuma. Pavuli paki, wangundimanga ndi vingwi ndi kundiŵika muchipinda mo mwenga akayidi wo angumangika chifukwa cha unkhungu.

Mawa laki, mura wapolisi wangundisamusiya chipinda chinyaki ndipu wangulemba chikalata kuti ndisayini cho chenga ndi mazu ngakuti: “Ini, Trophim R. Nsomba, ndaleka kuja Kaboni waku Yehova kuti ndifwatuliki.” Ndingukana kusayina chikalata chaki ndipu ndingumukambiya kuti: “Nde wakunozgeka kumangika kweniso kufwa. Ndeche Kaboni waku Yehova.” Ivi vingumukwiyiska ukongwa ndipu wangupuma ndi nthazi pathebulu mpaka wapolisi yo wenga m’chipinda chinyaki wangutchimbiya kuti waziwoni vo vichitika. Mura wapolisi wangumukambiya kuti: “Munthu uyu wakana kusayina kuti waleka kupharazga. Mwaviyo, mupaskeni chikalata, wasayini kuti weche Kaboni waku Yehova ndipu timutumizengi ku Lilongwe kuti akamumangi.” Muwolu wangu wafipanga mtima kuti ndepani. Pati pajumpha mazuŵa nganayi, abali anyaki angumukambiya kuti ndikumangika.

Ku polisi ya ku Lilongwe, andichitiyanga vinthu mwachanju. Mura wapolisi wangundikambiya kuti: “Eni mbali ya mpunga iyi, chifukwa chakuti wamangikiya  Mazu Ngaku Chiuta. Ŵanthu anyaki munu mbankhungu.” Pavuli paki, wangunditumiza ku Jeri ya ku Kachere ko ndinguja myezi yinkhondi.

Mura wajeri wangukondwa ukongwa ndati ndafika chifukwa wakhumbanga kuti ndije “mliska” wapajeri. Iyu wangulekeska mliska yo wengapu ndipu wangumukambiya kuti: “Ndikhumba so cha kuti usambizengi Mazu Ngaku Chiuta. Ukumangika chifukwa chakuti ukuba ku tchalitchi kwaku!” Mwaviyo, ndingupaskika udindu wakusambiza akayidi Bayibolo pa unganu wo achitanga sabata yeyosi.

Pati pajumpha nyengu, vinthu vingusintha ukongwa. Ŵara ajeri angundifumba kuti ndikambi unandi wa Akaboni wo ŵe mu Malawi. Yiwu ŵati awona kuti ndamuka umampha cha, angwamba kundipuma ukongwa mpaka ndingufwa chipoyu. Nyengu yinyaki, akhumbanga so kuziŵa ko kwe likulu lidu. Ndinguŵakambiya kuti, “Mwafumba fumbu lipusu ukongwa, ndikumukeningi.” Yiwu angukondwa ukongwa ndipu angujula chidya chawu kuti ajambuli mazu ngangu. Ndinguŵakambiya kuti Bayibolo ndilu likonkhoska umampha ko kwe likulu la Akaboni aku Yehova. Yiwu anguzizwa ndipu angufumba kuti, “Likulembeka pani m’Bayibolo?”

Ndinguŵamuka kuti, “Lisanirika pa Yesaya 43:12.” Yiwu angulipenja ndipu anguliŵerenga mwakuphwere kuti: “‘Imwi ndimwi akaboni ŵangu, ndipu ini ndini Chiuta,’ watiti Yehova, NW.” Yiwu anguŵerenga lemba ili maulendu ngatatu. Pavuli paki, angufumba kuti: “Vingachitika wuli kuti likulu la Akaboni aku Yehova lisaniriki m’Bayibolo m’malu mwa ku America?” Ndinguŵamuka kuti: “Akaboni aku Yehova ku America nawu awona kuti lemba ili likonkhoska ko kwe likulu lawu.” Chifukwa chakuti ndinguŵakambiya cha vo akhumbanga kuziŵa, angunditumiza ku Jeri la ku Dzaleka, lo le kunkhondi kwa Lilongwe.

Mu July 1984, ndingusanirana ndi Akaboni 81 ku Jeri ya ku Dzaleka. Ku Jeri lenili kwenga akayidi 300 ndipu agonanga pasi kweniso agonanga mwakufinyikizgana ukongwa. Pavuli paki, isi ta Akaboni tingwamba kuja m’timagulu ndi kukambiskana lemba lo weyosi wasankha pa zuŵa lo. Kuchita viyo, kwatichiskanga ukongwa.

Pati pajumpha nyengu, mura wajeri wangutipatuwa kwa akayidi anyaki. Mulonda wangutikambiya mwakubisa kuti: “Boma litikutinkhani cha. Pe vifukwa viŵi vo titikusungiyani mujeri: Chakwamba, boma litopa kuti mungabayika ndi a Young Pioneer ndipu chachiŵi, mupharazga kuti kuzengi nkhondu. Mwaviyo, boma litopa kuti asilikali ŵawu angazichita mantha ndi kuthaŵa pa nkhondu yeniyi.”

Mu October 1984, tosi tingutoleke kukhoti. Ndipu angugamuwa kuti weyosi waje mujeri vyaka viŵi. Nge mo venge pakwamba, tajanga limoza ndi ŵanthu wo ŵenga Akaboni cha. Kweni mura wajeri wangupereka chipharazgu ku ŵanthu wosi kuti: “Akaboni aku Yehova akweŵa foja cha. Mwaviyo, alonda, mungaŵasuzganga cha mwakuŵapempha foja pamwenga kuŵatuma kuti akakutoliyeningi  motu wakubusiya foja winu. Yiwu mbanthu aku Chiuta! Akaboni aku Yehova wosi apaskikengi chakurya kaŵi pa zuŵa chifukwa yiwu mbakunanga cha kweni ŵe kunu chifukwa cha vo agomezga m’Bayibolo.”

Jalidu lidu lamampha lingutovya ukongwa. Asani kwafipa pamwenga kwe vuwa, akayidi wosi azomerezgekanga cha kutuwa kubwalu. Kweni isi atizomerezganga kuluta kwekosi ko takhumba. Yiwu aziŵanga kuti tingathaŵa cha. Ndipu asani mulonda watama pa nyengu yo tagwiranga nchitu kumunda, tamunyamuwanga ndi kuluta nayu kujeri kuti akamuwovyi. Ŵara ajeri aziŵanga kuti te akugomezgeka. Mwaviyo, tingutumbikika ukongwa kuwona kuti ŵara ajeri akankhuska zina laku Yehova chifukwa cha jalidu lidu lamampha.​—1 Pet. 2:12. b

Pa 11 May 1985, ndingutuzgika mujeri. Ndingukondwa ukongwa kuja so pamoza ndi banja langu! Titimuwonga ukongwa Yehova chifukwa chakutiwovya kuja akugomezgeka pa nyengu ya masuzgu yeniyi. Tituvwa nge mo wakutumika Paulo wanguvwiya yo wakulemba kuti: “Tikhumba cha muleki kuziŵa, mwa abali, ndi suzgu yidu yo yingutiŵiya . . . Chinanga nchigomezgu cha maumoyu ngidu nachu chingumala. Inya, tingufikapu mtima kuti nadi tatemeke ku nyifwa. Ichi chingutiŵiya alinga kuti tileki kugomezga mwaku taŵeni, kweni mwaku Chiuta mweniyo wayuska ŵakufwa; Yo ku nyifwa yeniyikuru yaviyo wangutitaska, ndipu wamkutitaska: mwaku mweniyo tagomezga kuti wakatitaskanga so.”​—2 Ŵakor. 1:8-10.

Kukamba uneneska, nyengu zinyaki tawonanga kuti tifwengi. Kweni nyengu zosi tapemphanga Yehova kuti watipaski nthazi ndi zeru kuti vitiwovyi kuja akujiyuyuwa ndi chilatu chakuti tilutirizgi kuthamika zina laki likulu.

Yehova watitumbika ukongwa mu nyengu yamampha ndi mu nyengu yiheni. Sonu tikondwa ukongwa kuwona ofesi ya nthambi yo yinguzengeka mu 2000, ku Lilongwe kweniso kuzengeka kwa Nyumba za Ufumu zakujumpha 1,000 mu Malawi! Ivi ndi vitumbiku vikulu ukongwa vo Yehova watipaska ndipu ini ndi Lidasi tiwona nge kuti ndi malotu ŵaka! c