1, 2. (a) Kumbi aliska a m’nyengu ya Ayisraele achitanga nchitu wuli? (b) Kumbi apapi ayanana wuli ndi aliska?

 ALISKA a m’nyengu ya Ayisraele akumananga ndi masuzgu nganandi. Yiwu aliskanga mbereri m’nyengu yakufunda ndipuso yakuzizira. Akhumbikanga so kuvikiliya viŵetu vawu ku vinyama vakofya ndipuso ankhungu. Yiwu awonanga mbereri kaŵikaŵi ndipu aphweriyanga yeyosi yo yatama pamwenga kupwetekeka. Kweni aphweriyanga so ukongwa twana chifukwa chakuti taŵangavi nthazi.​—Chiy. 33:13.

² Apapi nawu ŵenge aliska wo akhumbika kuja ndi mijalidu yo yingaŵawovya kuti aleri umampha ŵana ŵawu. Yiwu ŵe ndi udindu wakulera ŵana ŵawu mu marangu ngaku Yehova. (Ŵaef. 6:4) Kumbi udindu wenuwu ngupusu? Awa! Ŵana atimbanyizgika ukongwa ndi maboza ngaku Satana ndipuso chifukwa chakuti mbambula kufikapu. (2 Tim. 2:22; 1 Yoh. 2:16) Asani mwe ndi ŵana, kumbi mungaŵawovya wuli? Tiyeni tikambiskani nthowa zitatu zo zingakuwovyani kuti muphweriyengi umampha ŵana ŵinu. Nthowa zaki ndi izi: Kuŵaziŵa umampha, kuŵaliska ndipuso kuŵalongozga.

3. Kumbi apapi angachita wuli kuti aŵaziŵi umampha ŵana ŵawu?

³ Muliska wamampha watiyiwonesesa mbereri yeyosi pakuyija kuti waziŵi asani yeumampha. Apapi nawu angachita so viyo ndi ŵana ŵawu. Bayibolo likamba kuti: “Uziŵi umampha kajalidu ka viŵetu vaku.” (Nthanthi 27:23) Kuti muchiti ivi, mukhumbika kuziŵa nkharu ya ŵana ŵinu ndipuso vo aŵanaŵana. Kumbi mungaviziŵa wuli venivi? Mungaviziŵa asani mukambiskana nawu pafupipafupi. Yeniyi ndiyu nthowa yamampha ukongwa.

4, 5. (a) Kumbi apapi angawovya wuli ŵana ŵawu kuti akambiskanengi nawu mwakufwatuka? (Wonani chithuzi cho che papeji 17.) (b) Kumbi muchita wuli kuti mukambiskanengi umampha ndi ŵana winu?

⁴ Apapi anyaki awona kuti nkhwakusuzga ukongwa kukambiskana ndi ŵana ŵawu asani afika vyaka va pakati pa 13 ndi 19. Pa nyengu iyi, ŵana anandi akhumba cha kukambiskana ndi apapi ŵawu mwakufwatuka. Asani ndimu viliri ndi ŵana ŵinu, kumbi mungachita wuli? M’malu mwakuŵachichizga kuti mukambiskani nawu nkhani zikuluzikulu pamwenga kwa nyengu yitali, yesani kukambiskana nawu nkhani zinyaki mwakucheza. (Mar. 6:6, 7) Mukhumbika kusaniya nyengu yakuti muchitiyengi vinthu limoza. Mukhoza kuchiyende limoza, kuseŵere limoza pamwenga kugwiriya limoza nchitu zapanyumba. Ivi vingawovya achinyamata kuti afwatukengi ndipuso akambengi maŵanaŵanu ngawu.

⁵ Kumbi mungachita wuli asani muwona kuti mwana winu wafwatuka mbwenu cha? Mungachita umampha kuyesa nthowa yinyaki. Mwakuyeruzgiyapu, m’malu mwakufumba mwana winu mo zuŵa laki layende, mungachita umampha kwamba imwi kukamba mo zuŵa linu layende. Ivi vingamuwovya kuti nayu wakonkhoski mo zuŵa laki layende. Asani mukhumba kuziŵa vo mwana winu waŵanaŵana pa nkhani yinyaki, mufumbeni mo anyaki angayiwone nkhani yo. Pavuli paki, mungamufumba kuti wakambi mo wangaŵawovye.

6. Kumbi kuja wakunozgeka ndipuso wakufikirika kung’anamuwanji?

⁶ Asani ŵana ŵinu akambiskana namwi mwakufwatuka, akhumbika so kuwona kuti mwe akunozgeka kukambiskana nawu kweniso mwe akufikirika. Ŵana angatondeka kukambiya apapi ŵawu masuzgu ngo ŵenangu asani awona kuti nyengu zosi atangwamika. Kumbi mungaziŵa wuli kuti mwe akufikirika? Pe vinthu vinandi vo mungachita m’malu mwakukamba ŵaka kuti, “Mukhoza kukambiskana nani nyengu yeyosi.” Ŵana ŵinu akhumbika kuwona kuti mutiŵakalipiya cha pamwenga kuyuyuwa masuzgu ngawu. Apapi anandi alongo chakuwoniyapu chamampha ukongwa pa nkhani iyi. Mwakuyeruzgiyapu, msungwana munyaki wavyaka 19 zina laki, Kayla wangukamba kuti: “Ndikambiskana ndi ada chechosi cho ndingakhumba. Yiwu atindivwisiya m’malu mwakundidumuwa mazu kumulomu pamwenga kundiyeruzga. Pavuli paki ndipu atindipaska ulongozgi wakwenere.”

7. (a) Kumbi apapi angakambiskana wuli ndi ŵana ŵawu nkhani zakusuzga nge za chibwezi? (b) Kumbi apapi angaŵakwiyiska wuli ŵana ŵawu kwambula kuziŵa?

⁷ Asani mukambiskana ndi ŵana ŵinu nkhani zakusuzga nge za chibwezi, mutenere kuyesesa kuŵakambiya fundu zo zingaŵawovya pa nkhani ya chibwezi m’malu mwakuŵakambiya ŵaka uheni waki. Tiyeruzgiyi kuti mwaluta ku restilanti ndipu mwasaniya kuti kabuku ko kakonkhoska va chakurya kakamba ŵaka vinthu viheni pe vakukwaskana ndi chakurya. Viwoneke limu kuti mutuwengi ndi kuluta ku restilanti yinyaki. Mwakuyana ŵaka, ŵana ŵinu nawu angachita so viyo asani mutiŵakambiya ŵaka vinthu viheni pe pa nkhani yo akupemphani kuti muŵawovyi. (Ŵerengani Ŵakolose 3:21.) M’malu mwaki, akambiyeni umampha ndipuso uheni wa nkhani yo.  Msungwana munyaki zina laki Emily, wangukamba kuti: “Asani apapi ŵangu akamba nani nkhani ya chibwezi, atindikambiya uheni waki pe cha. Yiwu atindikambiya so umampha wakuziŵana ndi munthu yo ndingatorana nayu. Ivi vitindiwovya kuti ndikambiskanengi nawu mwakufwatuka. Ndichu chifukwa chaki ndikhumba cha kuŵabisa vosi vakukwaskana ndi chibwezi cho ndenachu.”

8, 9. (a) Nchifukwa wuli mukhumbika kuvwisiya asani ŵana ŵinu alongoro? (b) Kumbi mwayanduwa wuli chifukwa chakuti muvwisiya asani ŵana ŵinu alongoro?

⁸ Mwakukoliyana ndi vo Kayla wangukamba, apapi angalongo kuti mbakufikirika asani avwisiya ŵana ŵawu. (Ŵerengani Yakobe 1:19.) Ma munyaki zina laki Katia, yo walera yija mwana waki munthukazi wangukamba kuti: “Kali ndavwisiyanga cha asani mwana wangu watindikambiya nkhani. Ndayanjanga kumudumuwa mazu. Nyengu zinyaki ndachitanga mphwayi kumuvwisiya ndipu ndakhumbanga cha kuti wandisuzgengi. Sonu ndikusintha umoyu wangu. Nayu so wakusintha ndipu sonu tikambiskana umampha ukongwa.”

⁹ Da munyaki zina laki Ronald nayu wachitanga venivi ndi mwana waki munthukazi wavyaka va pakati pa 13 ndi 19. Iyu wangukamba kuti: “Wati wandikambiya kuti we ndi chibwezi kusukulu, pakwamba ndingukwiya ukongwa. Kweni ndati ndaŵanaŵaniya mo Yehova wachitiya vinthu mwazeru kweniso mwambula kukwiyiya ateŵeti ŵaki, ndinguwona kuti ndikhumbika kumupaska mpata kuti wakambi maŵanaŵanu ngaki ndechendamupaski ulongozgi. Ndingukondwa ukongwa kuti ndivu ndinguchita. Chakwamba, ndinguvwisisa dankha vo wakambanga. Wati wamaliza kulongoro, vingundisuzga cha kumupaska ulongozgi wakovya. Ndinguzizwa ukongwa kuwona kuti walonde ulongozgi wangu. Ndipu wangulongo kuti wakhumbisiska kusintha nkharu yaki.” Asani mukambiskana ndi ŵana ŵinu pafupipafupi, vikuwovyeningi kuti muziŵi maŵanaŵanu ngawu. Ivi vichitiskengi kuti muŵawovyengi ukongwa asani asankha vakuchita. a

10, 11. Kumbi mungawovya wuli ŵana ŵinu asani ayamba kuchita vinthu viheni?

¹⁰ Muliska wamampha waziŵa kuti mbereri yikhoza kutuwapu po pe mbereri zinyaki. Panyaki yingatuwapu chifukwa yikhumba kuchirya uteka pafupi pamwenga yingaluta kutali.  Mwaviyo, yingajipatuwa ku mbereri zinyaki. Mwakuyana ŵaka, mwana nayu wangaleka kuteŵete Yehova asani wayamba kucheza ndi mabwezi ngaheni pamwenga watanja vakukondwesa viheni. (Nthanthi 13:20) Kumbi mungachita wuli kuti ivi vileki kuchitika?

¹¹ Asani mwaziŵa kuti ŵana ŵinu ayamba kuchita vinthu viheni, muŵawovyengi mwaliŵi kuti aje ndi mijalidu yamampha. (2 Pet. 1:5-8) Mungachita ivi pakusopa kwa pabanja. Pa nkhani yeniyi, Uteŵeti Widu wa Ufumu wa October 2008 ungukamba kuti: “Mitu ya mabanja yikhumbika kufiska udindu wo Yehova wakuŵapaska mwakuwonesesa kuti asambira Bayibolo ndi banja lawu nyengu zosi.” Kumbi mugwiriskiya nchitu nyengu yakusopa kwa pabanja kuti muphwere ŵana ŵinu? Ziŵani kuti ŵana ŵinu angawonga ukongwa asani muyesesa kuŵaphwere kuti aje pa ubwezi ndi Yehova.​—Mat. 5:3; Ŵaf. 1:10.

12. (a) Kumbi achinyamata ayanduwa wuli ndi pulogilamu yakujalikiskika yakusopa kwa pabanja? (Wonani so bokosi lakuti, “ Kusopa kwa Pabanja Nkhwamampha Ukongwa.”) (b) Kumbi imwi mwayanduwa wuli ndi kusopa kwa pabanja?

¹² Ŵanaŵaniyani vo msungwana munyaki zina laki Carissa wangukamba vakukwaskana ndi mo Kusopa kwa Pabanja kunguwovye banja lawu. Iyu wangukamba kuti: “Nditanja kuti tosi tijengi pasi ndi kukambiskana. Ivi vititiwovya kuti tichitengi vinthu mwakukoliyana. Ada achitiska Kusopa kwa Pabanja nyengu zosi. Nchakukondwesa ukongwa kuti awona kuti kusopa kwa pabanja nkhwakukhumbika ukongwa. Ivi vitindiwovya kuti nani ndiwonengi kuti nkhwakukhumbika. Vitindichitiska so kuti ndiŵatumbikengi ukongwa chifukwa ayesesa kutiphwere mwauzimu nge mutu wabanja.” Msungwana munyaki so zina laki Brittney, wangukamba kuti: “Kusopa kwa pabanja kwandiwovya kuti ndiŵayanjengi ukongwa apapi ŵangu. Yiwu alongo kuti atindiŵanaŵaniya ukongwa ndipu akhumbisiska kundiwovya pa masuzgu ngangu. Vitovya so banja lidu kuti lije lakukho mwauzimu kweniso lakukoliyana.” Viwoneke limu kuti mungaja mliska wamampha ukongwa asani muchita kusopa kwa pabanja. b

13. Kumbi nchinthu wuli cho chingawovya ŵana winu kuti ayambi kuteŵete Yehova?

¹³ Muliska wamampha wagwiriskiya nchitu nthonga kuti walongozgi kweniso kuvikiliya mbereri zaki. Chilatu chaki chikulu nchakuti walongozge mbereri zaki ku “chipozwa chamampha.” (Ezek. 34:13, 14) Apapi, kumbi namwi mwe ndi chilatu chenichi? Mukhumbika kulongozga ŵana ŵinu kuti ateŵetiyengi Yehova kweniso kuti awonengi nge mo wakulemba sumu munyaki wangukambiya kuti: “Ndikondwere kuchita khumbu linu, A Chiuta wangu; dangu linu le mukati mumtima wangu.” (Sumu 40:8) Ŵana wo achita viyo ajiperekengi kwaku Yehova ndipu pavuli paki abatizikengi. Yiwu atenere kuchita ivi asani afika pa msinkhu wakuti akhoza kujisankhiya vakuchita ndipuso asani akhumbisiska kuteŵete Yehova.

14, 15. (a) Kumbi apapi angachita wuli asani mwana wawu wayamba kukayikiya vo wagomezga? (b) Ndi vinthu wuli vo vingachitiska achinyamata kuti ayambi kukayika?

¹⁴ Kumbi mungachita wuli asani ŵana ŵinu aluta panthazi cha mwauzimu pamwenga akayikiya vo agomezga? Yesesani kuŵawovya kuti amuyanjengi ukongwa Yehova Chiuta kweniso awongengi vinthu vosi vo iyu waŵachitiya. (Chiv. 4:11) Asani achita viyo, ateŵetiyengi Chiuta kutuliya pasi pa mtima.

¹⁵ Kweni kumbi mungachita wuli asani ŵana ŵinu ayamba kukayikiya vo agomezga? Kumbi mungaŵawovya wuli kuti aziŵi kuti kuteŵete Yehova nchinthu chamampha ukongwa cho angachita pa umoyu wawu kweniso cho  chingaŵawovya kuti aje ndi umoyu walikondwa? Yesesani kuziŵa vo vitiŵachitiska kuti akayikengi. Mwakuyeruzgiyapu, Kumbi mwana winu munthurumi wasuska nadi vo Bayibolo likamba pamwenga walivi ŵaka chiganga kuti wavikiliyi uneneska asani anyaki atimususka? Kumbi mwana winu munthukazi wakayikiya nadi fundu zaku Chiuta pamwenga wawona ŵaka kuti walivi anyaki akucheza nawu? Kumbi anyaki ndiwu atimuchichizga kuti wakayikiyengi vo wagomezga?

16, 17. Kumbi ndi nthowa nizi zo apapi angawovye ŵana ŵawu kuti asankhengi ŵija kuteŵete Yehova?

¹⁶ Apapi mukhumbika kuwovya ŵana ŵinu asani ayamba kukayikiya uneneska. Kumbi mungachita wuli venivi? Mungachita umampha kuŵafumba mafumbu yanga: “Kumbi ukondwa kuti we Mkhristu? Kumbi uyanduwa wuli chifukwa chakuja Mkhristu? Kumbi ukhumbika kuchitanji kuti uteŵetiyengi Yehova? Kumbi uwona kuti chakukhumbika ukongwa ndi nichi pakati pa vitumbiku vo tisaniya chifukwa cha kuteŵete Yehova ndi vinthu vakuliŵavu vo ungakhumba kuchita? Nchifukwa wuli uwona viyo?” Mutenere kumufumba mafumbu ngenanga mwachanju ndipuso m’mazu nginu, kweni mungamufumbanga nge kuti ndimwi mpolisi cha. Pa nyengu yo mukambiskana, mungagwiriskiya nchitu lemba la Marko 10:29, 30. Achinyamata anyaki angakhumba kulemba vo aŵanaŵana muvigaŵa viŵi. Chakwamba chingaja cha vinthu vamampha vo asaniya chifukwa cha kuteŵete Yehova. Chinyaki chingaja cha masuzgu ngo akumana nangu. Ivi vingawovya imwi ndi mwana winu kuti muziŵi masuzgu ngo wenangu ndipuso mo mungamuwovye. Asani tigwiriskiya nchitu buku lakuti Bayibolo Lisambizanji ndipuso “Chanju Chaku Chiuta” pakusambiza ŵanthu, kwewuli ndi ŵana ŵidu? Kumbi musambira nawu?

¹⁷ Asani pajumpha nyengu, ŵana ŵinu asankhengi ŵija yo akhumba kumuteŵete. Mungaŵanaŵananga cha kuti ajengi ndi chigomezgu chifukwa cha chivwanu chinu. Akhumbika kuti asankhi ŵija kuteŵete Yehova. (Nthanthi 3:1, 2) Asani atondeka kuchita ivi, yambani so kuŵawovya kuti ajifumbengi mafumbu yanga: “Kumbi ndiziŵa wuli kuti Chiuta waliku? Kumbi ndisimikizga wuli kuti Yehova wawona kuti nde wakukhumbika? Nchifukwa wuli ndigomezga kuti fundu zaku Yehova zingandiwovya?” Yesesani kulongo kuti ndimwi muliska wamampha mwakuŵasimikizgiya kuti kuteŵete Yehova ndichu chinthu chamampha ukongwa cho munthu wangasankha. c​—Ŵar. 12:2.

18. Kumbi apapi angalondo wuli Yehova yo ndi Muliska Mura?

¹⁸ Akhristu wosi auneneska akhumbika kulondo Muliska Mura. (Ŵaef. 5:1; 1 Pet. 2:25) Apapi ndiwu akhumbika ukongwa kuŵaziŵa umampha ŵana ŵawu nge mo muliska wachitiya ndi mbereri ndipu atenere kuyesesa kuŵawovya kuti alonde vitumbiku vo Yehova waŵasungiya. Mwaviyo, lutirizgani kulera ŵana ŵinu munthowa ya uneneska!