1-2. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

KUPHARA kali, sonu te ndi ukaboni wakukwana wakuti te mu mazuŵa ngakumaliya nga mugonezi wunu. Pambula kuswera yapa, Yehova ndi Yesu Khristu atuzgengepu maboma ngosi ngo ngasuska Ufumu waku Chiuta. Kweni ivi vechendachitiki, mafumu ngaŵi, fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera ngalutirizgengi kulimbana. Mafumu ngenanga ngalimbana so ndi ŵanthu aku Chiuta.

² Mu nkhani iyi tikambiskanengi uchimi wa pa Danyele 11:40–12:1. Tiziŵengi fumu ya kunkhondi ya mazuŵa nganu kweniso tikambiskanengi chifukwa cho tikhumbikiya kuthemba Yehova kuti wazakutitaska pa masuzgu ngo tazamukumana nangu.

3-4. Kumbi fumu ya kunkhondi ndiyani mazuŵa nganu? Konkhoskani.

³ Ulamuliru wa Soviet Union wati wamala mu chaka cha 1991, ŵanthu aku Chiuta wo awusikanga ndi ulamuliru wenuwu ‘anguwovyeka kamanavi.’ Ivi ving’anamuwa kuti ŵenga ndi wanangwa wa kanyengu kamanavi. (Danye 11:34) Venivi vinguchitiska kuti apharazgengi mwawanangwa ndipu pati pajumpha nyengu yimanavi, chiŵerengeru cha Akaboni chingukuwa muvyaru vo venga mu ulamuliru wa Soviet Union. Pavuli paki, charu cha Russia ndi vyaru vinyaki anguja fumu ya kunkhondi. Nge mo tingusambiriya mu nkhani ya sabata yamala, kuti boma lije fumu ya kunkhondi pamwenga fumu ya kumwera likhumbika kuchita vinthu vitatu ivi:  (1) kutombozga ŵanthu aku Chiuta, (2) kulongo mu vakuchita vaki kuti litinkha Yehova ndi ŵanthu ŵaki, ndipuso (3) kulimbana ndi ulamuliru unyaki.

⁴ Ntchifukwa wuli tikamba kuti charu cha Russia ndi vyaru vinyaki vo chikoliyana navu ndivu fumu ya kunkhondi? Tikamba viyo chifukwa chakuti vyaru ivi: (1) Vilimbana ndi ŵanthu aku Chiuta chifukwa vikaniza ntchitu yakupharazga ndipuso vitombozga abali ndi azichi wo aja muvyaru venivi. (2) Vo vichita vilongo kuti vitinkha Yehova ndi ŵanthu ŵaki. (3) Vilimbana ndi fumu ya kumwera yo ndi Britain ndi United States. Sonu tiyeni tiwoni vo charu cha Russia ndi vyaru vinyaki vo chikoliyana navu vachita kulongo kuti ndi fumu ya kunkhondi.

5. Kumbi lemba la Danyele 11:40-43 likamba va nyengu niyi, ndipu ndi vinthu wuli vo vichitika pa nyengu yeniyi?

⁵ Ŵerengani Danyele 11:40-43. Uchimi wa pa lemba ili ukamba va nyengu yakumaliya. Pa lemba ili pakonkhoska kulimbana kwa fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera. Nge mo Daniyeli wangukambiya, mu mazuŵa ngakumaliya fumu ya kunkhondi “yazamulimbana” ndi fumu ya kumwera.”​—Danye. 11:40.

6. Kumbi mafumu ngaŵi ngalimbana wuli?

⁶ Fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera ngalimbana chifukwa fumu yeyosi yikhumba kuti yilamuliyengi charu chosi chapasi. Mwakuyeruzgiyapu, wonani vo vinguchitika pa nyengu ya Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi ulamuliru wa Soviet Union wati wayamba kulamuliya chigaŵa chikulu cha ku Europe. Vo yinguchita fumu ya kunkhondi vinguchitiska kuti fumu ya kumwera yikoliyani ndi vyaru vinyaki kuti asazgani asilikali ndi kuyukiya fumu ya kunkhondi. Ndipu kukoliyana kwenuku kudanika kuti NATO. Kweniso fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera ananga ndalama zinandi ukongwa kuti aje ndi vidya va nkhondu va nthazi. Fumu ya kunkhondi yilimbana so ndi fumu ya kumwera asani fumu yeyosi titovya murwani wa fumu yinyaki pa nkhondu. Mafumu ngenanga ngachita venivi ku Africa, Asia, ndi Latin America. Mazuŵa nganu, charu cha Russia ndi vyaru vinyaki ve ndi nthazi ukongwa pacharu chapasi. Vyaru venivi vilimbana ndi fumu ya kumwera mwakugwiriskiya ntchitu kompyuta. Fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera ngalimbana ngijangija mwakugwiriskiya ntchitu mapulogilamu nga pa kompyuta kuti fumu yeyosi yitimbanyizgi chuma kweniso boma la fumu yinyaki. Nge mo Daniyeli wangukambiya limu, fumu ya kunkhondi yilutirizga kuyukiya ŵanthu aku Chiuta.​—Danye. 11:41.

7. Kumbi “charu Chakutowa” ntchinthu wuli?

⁷ Lemba la Danyele 11:41 likamba kuti fumu ya kunkhondi “yazamusere . . . mu Charu Chakutowa.” Kumbi charu chenichi ndi nichi? Kali charu cha Isirayeli “chenga charu chakutowa ukongwa kuluska vyaru vinyaki vosi.” (Ezeki. 20:6) Charu chenichi chenga chapade chifukwa chakuti kwenuku ndiku ŵanthu asopiyanga Yehova. Kwambiya pa Pentekositi wa mu chaka cha 33 C.E., “charu chakutowa,” ndi malu ngamoza pe cha. Tikamba viyo chifukwa chakuti mazuŵa nganu ŵanthu aku Yehova asanirika pacharu chosi chapasi. Mazuŵa nganu “charu Chakutowa” ndi vinthu vo ŵanthu aku Yehova achita nge kuwungana kweniso kupharazga.

8. Kumbi fumu ya kunkhondi yasere wuli ‘mucharu Chakutowa’?

⁸ Mu mazuŵa nganu ngakumaliya fumu  ya kunkhondi yasere ‘mucharu Chakutowa’ kananandi ŵaka. Mwakuyeruzgiyapu, pa nyengu yo charu cha Germany chenga fumu ya kunkhondi pa Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi, chingusere ‘mucharu Chakutowa’ chifukwa chatombozganga ndi kubaya ŵanthu aku Chiuta. Pavuli pa Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi, charu cha Soviet Union ndichu chenga fumu ya kunkhondi ndipu chingusere ‘mucharu Chakutowa’ chifukwa chingutombozga ŵanthu aku Chiuta ndi kuŵadikisiya ku vyaru vinyaki.

9. Kumbi charu cha Russia ndi vyaru vinyaki asere wuli ‘mucharu Chakutowa’ mazuŵa nganu?

⁹ Mazuŵa nganu charu cha Russia ndi vyaru vinyaki asere so ‘mucharu Chakutowa.’ Kumbi asere wuli? Mu chaka cha 2017, fumu yasonu ya kunkhondi yikujala ntchitu ya ŵanthu aku Yehova ndipu abali ndi azichi anyaki akumangika. Fumu yeniyi yikukaniza mabuku ngidu kusazgapu Bayibolu la New World Translation. Yikulonda so ofesi yidu ya ku Russia, Nyumba za Ufumu kweniso malu ngakuchitiyaku mawunganu. Mwaviyo, mu chaka cha 2018 Wupu Wakulongozga ungukamba kuti Russia ndi vyaru vinyaki, ndi fumu ya kunkhondi. Chinanga kuti Akaboni aku Yehova atombozgeka, alimbana ndi boma cha pamwenga kusintha boma. Mumalu mwaki agwiriskiya ntchitu ulongozgi wa mu Bayibolu wakuti apempheriyengi “ŵanthu wosi wo ŵe ndi maudindu ngapachanya” asani asankha vinthu vo vingakwaska wanangwa wakusopa.​—1 Timo. 2:1, 2.

10. Kumbi fumu ya kunkhondi yazamuthereska fumu ya kumwera? Konkhoskani.

¹⁰ Uchimi wa pa Danyele 11:40-45 ukamba ukongwa vo fumu ya kunkhondi yazamuchita. Kumbi venivi ving’anamuwa kuti yazamuthereska fumu ya kumwera? Awa. Fumu ya kumwera yazamukuŵa yeche ‘yamoyu’ pa nyengu yo Yehova ndi Yesu azamubwanganduwa maboma ngosi nga ŵanthu pa nkhondu ya Aramagedoni. (Chivu. 19:20) Ntchifukwa wuli tikamba viyo? Tiyeni tiwoni vo uchimi wa mu buku la Daniyeli ndipuso Chivumbuzi ukamba.

11. Kumbi lemba la Danyele 2:43-45 ling’anamuwanji? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

¹¹ Ŵerengani Danyele 2:43-45. Mchimi Daniyeli wanguzumbuwa maulamuliru ngakupambanapambana ngo ngayukiya ŵanthu aku Chiuta. Maulamuliru ngenanga ngakonkhoskeka kuti ndi vigaŵa vakupambanapambana va chikozgu chachisulu. Maphazi nga chikozgu ngo ngakupangika ndi chisulu chakusazgikana ndi dongu, ngamiya ulamuliru wakumaliya wa pacharu chosi chapasi wa Britain ndi America. Uchimi wenuwu ulongo kuti ulamuliru wa Britain ndi America wazamukuŵa kuti wechekuwusa pa nyengu yo Ufumu waku Chiuta wazamubwanganduwa maboma nga ŵanthu.

12. Kumbi mutu wa nambala 7 umiyanji, nanga ntchifukwa wuli tikamba viyo?

¹² Wakutumika Yohane nayu wangukonkhoska maboma ngo ngalamuliya ŵanthu aku Yehova. Yohane wangukamba kuti maboma ngenanga, ngamiya chinyama chakofya cha mitu 7. Mutu wa nambala 7 wa chinyama chakofya umiya ulamuliru wa Britain ndi America. Venivi vauneneska chifukwa chakuti palivi so mutu unyaki. Mutu wenuwu wazamukuŵa kuti wechekulamuliya pa nyengu yo Yesu ndi angelu ŵaki azakuwunanga limoza ndi chinyama chosi chakofya. *​—Chivu. 13:1, 2; 17:13, 14.

13-14. Kumbi “Gogi wa mucharu cha Magogi” ndiyani, nanga ntchinthu wuli cho chazamuchitiska kuti wayukiyi ŵanthu aku Chiuta?

¹³ Uchimi waku Ezekiele ukamba vo vichitikengi yechendabwanganduliki fumu ya kunkhondi ndipuso fumu ya kumwera. Viwoneka kuti uchimi wa pa Ezekiele 38:10-23; Danyele 2:43-45; 11:44–12:1 ndi Chivumbuzi 16:13-16, 21 ukamba chinthu chimoza. Asani mbuneneska, tiyeni tiwoni vo vichitikengi.

¹⁴ Asani chisuzgu chikulu chaziyamba ŵaka “mafumu nga pacharu chosi chapasi,” ngazamukoliyana kuti ngapangi gulu limoza. (Chivu. 16:13, 14; 19:19) Kukoliyana kwenuku, mu Malemba kudanika kuti “Gogi wa mucharu cha Magogi.” (Ezeki. 38:2) Gogi wa mucharu cha Magogi wazamuyukiya ŵanthu aku Chiuta wosi ndipu wazamukhumba kuti waŵamaliyi limu. Ntchinthu wuli cho chazamuyambisa venivi? Wakutumika Yohane wangukamba kuti mya ya matalala ngakulungakulu yazamuwiya arwani aku Chiuta. Matalala ngenanga ngamiya uthenga wa cheruzgu wo ŵanthu aku Yehova azamupharazga. Panyaki uthenga wenuwu ndiwu wazamuchitiska kuti Gogi wa mucharu cha Magogi wayukiyi ŵanthu aku Chiuta kuti waŵamaliyi limu pacharu chapasi.​—Chivu. 16:21.

15-16. (a) Kumbi lemba la Danyele 11:44, 45 likambanji? (b) Ntchinthu wuli cho chazamuchitikiya Gogi wa mucharu cha Magogi?

¹⁵ Lemba la Danyele 11:44, 45 (Ŵerengani.) likamba vakukwaskana ndi uthenga wa nthazi wenuwu kweniso kuyukiya kwakumaliya kwa arwani aku Chiuta. Daniyeli wakamba kuti “mauthenga ngakutuliya kuvuma kweniso kunkhondi” ngazamutimbanyizga fumu ya kunkhondi ndipu “yazamuluta yakwiya ukongwa.” Fumu ya kunkhondi yikhumba “kunanga ŵanthu anandi.” Mazu ngakuti “anandi” ngamiya ŵanthu aku Yehova. * Pa lemba ili Daniyeli wakamba va kuyukiya ŵanthu aku Chiuta kakumaliya.

¹⁶ Kuyukiya ko kwazamuchitika ndi fumu ya kunkhondi limoza ndi maboma ngosi nga ŵanthu kwazamukwiyisa Wanthazizosi.  Ndipu iyu wazamuyambisa nkhondu ya Aramagedoni. (Chivu. 16:14, 16) Pa nyengu yeniyi, fumu ya kunkhondi limoza ndi vyaru vosi vo vimiya Gogi wa mucharu cha Magogi azamubwangandulika ndipu ‘pazamuŵavi yo wazakuŵawovya.’​—Danye. 11:45.

17. Mwakukoliyana ndi Danyele 12:1, kumbi Mikayeli “mulongozgi mura” ndiyani, nanga wachitanji sonu, ndipu wazamuchitanji pambula kuswera yapa?

¹⁷ Pa Danyele 12:1 pakonkhoska mo fumu ya kunkhondi kweniso maboma nganyaki ngazamubwangandulikiya. Chikamba so mo ateŵeti aku Yehova azamutaskikiya. (Ŵerengani Danyele 12:1.) Kumbi lemba lenili ling’anamuwanji? Mikayeli ndi zina linyaki la Fumu yidu Yesu Khristu. Iyu ‘watovya ŵanthu’ aku Chiuta kutuliya po wakujaliya fumu ya Ufumu waku Chiuta kuchanya mu 1914. Pambula kuswera yapa, “wazamukuma” pamwenga kuti wazamubwanganduwa arwani ŵaki pa nkhondu ya Aramagedoni. Nkhondu yeniyi yazamukuŵa yakumaliya ndipu Daniyeli wangukamba kuti yazamukuŵa “nyengu ya suzgu” yikulu ukongwa. Uchimi waku Yohane wo we mu buku la Chivumbuzi ukamba kuti yeniyi ndi nyengu ya “chisuzgu chikulu.”​—Chivu. 6:2; 7:14.

18. Ntchifukwa wuli tikhumbika cha kufipa mtima ndi vo vazamuchitika?

¹⁸ Mchimi Daniyeli kweniso wakutumika Yohane angukamba kuti Yehova ndi Yesu azamutaska ateŵeti ŵawu pa chisuzgu chikulu. Mwaviyo, tikhumbika cha kufipa mtima ndi vo vazamuchitika. Daniyeli wangukamba kuti ŵanthu wo “akulembeka mubuku azamupona.” (Danye. 12:1) Kumbi titenere kuchitanji kuti mazina ngidu ngalembeki mu buku lenili? Tikhumbika kulongo kuti tivwana mwaku Yesu Mwanawambereri waku Chiuta. (Yoha. 1:29) Tikhumbika kujipatuliya kwaku Chiuta ndi kubatizika. (1 Petu. 3:21) Tikhumbika so kugwiraku ntchitu yakupharazga ndi kusambiza ŵanthu uneneska.

19. Kumbi tikhumbika kuchitanji pasonu panu, ndipu ntchifukwa wuli?

¹⁹ Sonu ndiyu nyengu yakuti tithembengi ukongwa Yehova kweniso gulu laki. Kweniso titenere kuja ku chigaŵa cha Ufumu waku Chiuta. Kuchita venivi kwazakutiwovya kuti tizitaskiki pa nyengu yo Ufumu waku Chiuta wazamubwanganduwa fumu ya kunkhondi ndi fumu ya kumwera.