1. Kumbi ntchinthu chakukondwesa nichi cho chenga pafupi kuchitikiya Ayuda wo ŵenga ku ukapolu?

 AYUDA angukondwa ukongwa. Yehova Chiuta “wanguchiska Fumu Sayirasi ya ku Peresi” kuti yifwatuwi Ayisirayeli wo anguja ku ukapolu ku Babiloni kwa vyaka vinandi. Fumu yingupharazga uthenga wakuti Ayuda awere kucharu chawu kuti ‘akazengi so nyumba yaku Yehova, Chiuta waku Isirayeli.’ (Ezara 1:1, 3) Venivi venga vakukondwesa ukongwa! Ivi vang’anamuwanga kuti Ayuda amukwamba so kusopa Chiuta wauneneska mucharu cho iyu wanguŵapaska.

2. Kumbi Ayuda ŵati atuwa waka ku ukapolu angwamba kuchitanji?

² Mu 537 B.C.E., Ayuda akwamba wo ŵenga ku ukapolu angufika mutawuni ya Yerusalemu, yo yenga likulu la ufumu wa kumwera wa Yuda. Yiwu ŵati afika waka, angwamba kugwira ntchitu yakuzenga so nyumba yakusopiyamu ndipu chichifika chaka cha 536 B.C.E., ndipu amaliza kali kuzenga fawundeshoni yaki!

3. Kumbi mbayani wo asuskanga Ayuda, nanga aŵasuskanga mu nthowa wuli?

³ Kweni ŵati ayamba waka kuzenga so nyumba yakusopiyamu, ŵanthu anandi angwamba kuŵasuska ukongwa. Ŵanthu wo anguŵazunguliya “alutirizganga kugongowesa ŵanthu a ku Yuda ndi kuŵatenthemesa kuti aleki kuzenga.” (Ezara 4:4) Ivi venga vakusuzga kwa Ayuda, kweni vinthu vingufika paheni ukongwa. Mu 522 B.C.E., Aritazekisisi wanguja fumu yasonu ya ku Peresi. * Akususka anguŵanaŵana kuti chifukwa chakuti penga fumu yasonu, atingi afiskengi kulekeska ntchitu yakuzenga ‘mwa kwambisa masuzgu mu zina la dangu.’ (Salimo 94:20) Yiwu anguyilembe  kalata Fumu Aritazekisisi ndipu anguyikambiya kuti Ayuda akhumbanga kuyigarukiya. (Ezara 4:11-16) Fumu yingugomezga vinthu vaboza venivi ndipu yingulamula kuti aleki kuzenga nyumba yakusopiyamu. (Ezara 4:17-23) Chifukwa cha venivi, Ayuda anguleka kuzenga nyumba yakusopiyamu.—Ezara 4:24.

4. Kumbi Yehova wanguchita wuli ŵanthu akususka ŵati alekesa ntchitu yakuzenga nyumba yakusopiyamu? (Yesaya 55:11)

⁴ Ŵanthu wo alekanga kusopa Yehova wo anguzunguliya Ayuda ndipuso ŵanthu anyaki a mu boma la Peresi, angusimikiza kuti alekesengi ntchitu yakuzenga so nyumba yakusopiyamu. Kweni Yehova wangukhumbisiska kuti ntchitu yakuzenga yilutiriyi ndipu nyengu zosi iyu wafiska khumbu laki. (Ŵerengani Yesaya 55:11.) Iyu wangusankha mchimi wambula mantha zina laki Zekariya ndipu wangumulongo viwona 8 vakukondwesa ukongwa, vo wakhumbikanga kukambiya Ayuda kuti waŵachiski. Viwona vakuchiska venivi vinguwovya Ayuda kuwona kuti akhumbikanga cha kopa ŵanthu wo aŵasuskanga ndipu vinguŵachiska kuti alutirizgi kugwira ntchitu yaku Yehova. Mu chiwona cha chinkhondi, Zekariya wanguwona chakuŵikapu nyali kweniso vimiti viŵi va maolivi.

5. Kumbi tikambiskanengenji mu nkhani iyi?

⁵ Tosi tiguŵa nyengu zinyaki. Mwaviyo, tingayanduwa kuŵanaŵaniya fundu zakuchiska zo Yehova wangupaska Ayisirayeli kuziya mu chiwona cha chinkhondi chaku Zekariya. Kuvwisa chiwona chenichi kungatiwovya kuti titeŵetiyengi Yehova mwakugomezgeka asani tisuskika, asani vinthu vasintha kweniso asani tilonde ulongozgi wo titiwuvwisa cha.

6. Kumbi chiwona cha chakuŵikapu nyali kweniso vimiti viŵi va maolivi cho chikonkhoskeka pa Zekariya 4:1-3, chinguŵachiska wuli Ayuda? (Wonani chithuzi cho che pachikonkhombi.)

⁶ Ŵerengani Zekariya 4:1-3. Chiwona cha chakuŵikapu nyali kweniso vimiti viŵi va maolivi, chinguchiska Ayuda kuti alutirizgi kugwira ntchitu yawu chinanga kuti asuskikanga. Mu nthowa wuli? Kumbi mwawona kuti chakuŵikapu nyali chenga ndi ko mafuta ngatuliyanga kwambula kulekeza? Vimiti viŵi va maolivi vadilanga mafuta pa mbali yabakuli, ndipu pavuli paki, mafuta ngakutuliya pa mbali yabakuli ngalutanga ku nyali 7 zo zenga pachakuŵikapu nyali. Mafuta yanga ngawovyanga kuti nyali zimbulikengi kwambula kulekeza. Zekariya wangufumba kuti: “Kumbi vinthu venivi ving’anamuwanji?” Mungelu wangumumuka vo Yehova wangukamba kuti: “‘Vinthu vosi venivi vichitikengi ndi asilikali cha pamwenga nthazi, kweni vichitikengi ndi mzimu wangu,’ Yehova wa mizinda ndiyu wakamba.” (Zeka. 4:4, 6) Mafuta ngo ngatuliyanga ku vimiti, ngamiyanga mzimu wakupaturika waku Yehova wo ngwanthazi ukongwa, wo umalengi cha. Mzimu wakupaturika waku Chiuta wenga wanthazi ukongwa kuluska asilikali a ku Peresi. Chifukwa chakuti Yehova wenga kuchigaŵa chawu, ŵanthu wo azenganga nyumba yakusopiyamu atingi amalizengi kugwira ntchitu yawu chinanga kuti asuskikanga. Uwu wenga uthenga wakuchiska ukongwa! Ayuda akhumbikanga waka kuthemba Yehova ndi kwamba so ntchitu yawu yakuzenga. Ndipu venivi ndivu anguchita nadi, chinanga kuti ntchitu iyi yenga yeche kukanizgika mbwenu.

7. Kumbi nkhusintha wuli ko kunguwovya wo azenganga nyumba yakusopiyamu?

⁷ Kusintha kunyaki kunguŵawovya ukongwa wo azenganga nyumba yakusopiyamu. Kusintha wuli? Mu 520 B.C.E., fumu yasonu Dariyo  I, yingwamba kulamuliya charu cha Peresi. Mu chaka chachiŵi cha ulamuliru waki, yingusaniya kuti kukanizga kuzenga nyumba yakusopiyamu kwenga kuswa marangu. Mwaviyo, Dariyo wangulamula kuti ntchitu iyi yimaliziki. (Ezara 6:1-3) Vo fumu iyi yingulamula vinguziziswa ŵanthu anandi, kweni yinguchita vinandi  kuluska penapa. Fumu yingulamula ŵanthu wo anguzunguliya Ayuda kuti aleki kutimbanyizga ntchitu yakuzenga so nyumba yakusopiyamu ndipuso kuti apereki ndalama kweniso vinthu vinyaki vakovya kuti ntchitu yeniyi yimaliziki! (Ezara 6:7-12) Mwaviyo, Ayuda angumaliza kuzenga nyumba yakusopiyamu mu 515 B.C.E., pati pajumpha vyaka vakujumpha vinayi.—Ezara 6:15.

8. Ntchifukwa wuli mungaja ndi chiganga asani mususkika?

⁸ Mazuŵa nganu napu, ŵanthu anandi wo asopa Yehova asuskika. Mwakuyeruzgiyapu, anyaki aja muvyaru vo ntchitu yidu njakukanizgika. Muvyaru ivi, abali angamangika ndi ‘kuperekeka kwa ŵaraŵara a boma kuti uje ukaboni kwaku yiwu.’ (Mate. 10:17, 18) Nyengu zinyaki, asani boma lasintha, abali ndi azichi ŵidu angayamba kusopa mwawanangwa. Pamwenga wakweruzga wamampha, wangayeruzga kuti tisopengi mwawanangwa. Akaboni anyaki asuskika mu nthowa zinyaki. Yiwu aja mucharu cho ŵe ndi wanangwa wakusopa Yehova, kweni asuskika mbwenu ndi ŵanthu a mubanja lawu wo akhumbisiska kuŵalekesa kuteŵete Chiuta wawu. (Mate. 10:32-36) Nyengu zinandi, asani ŵanthu wo asuska awona kuti angaŵalekesa cha kuteŵete Yehova abali ŵawu wo Mbakaboni, aleka kuŵasuska. Ndipu nyengu zinyaki, ŵanthu wo pakwamba asuskanga ukongwa, pavuli paki aja Akaboni aphamphu. Asani mususkika, mungaweriyanga vuli cha! Mujengi ndi chiganga. Mwe ndi Yehova kweniso mzimu waki wakupaturika wo ngwanthazi ukongwa, mwaviyo palivi chifukwa chakuchitiya mantha!

9. Ntchifukwa wuli Ayuda anyaki anguguŵa fawundeshoni ya nyumba yakusopiyamu yasonu yati yazengeka?

⁹ Fawundeshoni ya nyumba yakusopiyamu yasonu yati yazengeka, Ayuda anyaki arara anguliya. (Ezara 3:12) Yiwu anguwona unkhankhu wanyumba yakusopiyamu yo Solomoni wanguzenga ndipu awonanga kuti nyumba yakusopiyamu yasonu yo yazengekanga, yatingi ‘yiŵengevi unkhankhu pakuyeruzgiya’ ndi yakali. (Haga. 2:2, 3) Yiwu anguguŵa ukongwa chifukwa apambaniskanga nyumba yakusopiyamu yo yinguzengeka sonu ndi yakali. Chiwona chaku Zekariya chatingi chiŵawovyengi kuti aleki kuguŵa. Mu nthowa wuli?

10. Kumbi mazu ngo mungelu wangukamba pa Zekariya 4:8-10, nganguŵawovya wuli Ayuda kuti aleki kuguŵa?

¹⁰ Ŵerengani Zekariya 4:8-10. Kumbi mungelu wang’anamuwanganji wachikamba kuti Ayuda “azamukondwa kweniso azamuwona chingwi  chakupimiya kujanja laku [nduna ya Ayuda] Zerubabeli”? Chingwi chakupimiya ntchidya cho chilongo asani chinthu chinyaki chama umampha pamwenga chanyoloka. Yapa, mungelu wasimikiziyanga ŵanthu aku Chiuta kuti chinanga kuti nyumba yakusopiyamu yasonu yawonekanga yakupambana ndi yakali, kweni yazamumalizika mbwenu kuzengeka ndipu yazamukuŵa nge mo Yehova wakhumbiyanga. Iyu wazamukondwa nayu nyumba yeniyi, mwaviyo, Ayuda nawu akhumbikanga kukondwa nayu. Chinthu chakukhumbika ukongwa kwaku Yehova chenga chakuti, yiwu amusopiyengi munyumba yakusopiyamu yasonu mwakukoliyana ndi khumbu laki. Asani Ayuda anguŵika maŵanaŵanu ngawu pakusopa Yehova mwakuzomerezeka kweniso kuti iyu waŵayanjengi, yiwu atingi ayambengi so kukondwa.

11. Kumbi ateŵeti anyaki aku Yehova asuzgika ndi vinthu wuli mazuŵa nganu?

¹¹ Tanandi vititisuzga asani vinthu vasintha. Anyaki wo aja achichita uteŵeti wanyengu zosi wapade kwa nyengu yitali, apaskika mauteŵeti nganyaki. Ndipu anyaki akhumbika kuleka uteŵeti wo awuyanjanga ukongwa chifukwa chakuti akota. Mbuheni cha kuguŵa asani takwaskika ndi kusintha kwenuku. Pakwamba, tingavwisa cha chifukwa cho vinthu vasinthiya pamwenga kukoliyana navu. Tingawona kuti vinthu vayendanga umampha ukongwa kali. Ndipu tingaguŵa ndi kuŵanaŵana kuti sonu timuchitiyengi vinandi cha Yehova. (Nthanthi 24:10) Kumbi chiwona chaku Zekariya chingatiwovya wuli kuti tilutirizgi kumupaska vinthu vamampha ukongwa Chiuta widu?

12. Kumbi chiwona chaku Zekariya, chingatiwovya wuli kuti tileki kuguŵa asani vinthu vasintha pa umoyu widu?

¹² Tisuzgika cha kuziŵiliya asani vinthu vasintha, asani tiwona vinthu nge mo Yehova wativiwone. Iyu wachita vinthu vikulu mazuŵa nganu ndipu te ndi mwaŵi ukulu wakugwiriya nayu ntchitu limoza. (1 Akori. 3:9) Mauteŵeti ngo tichita ngangasintha, kweni chanju chaku Yehova paku isi chisintha cha. Mwaviyo, asani kusintha ko kwachitika mugulu kwakukwaskani, mungamaliyanga nyengu yinu kuŵanaŵaniya vifukwa vo vinthu vasinthiya cha. Mumalu mwakukhumba kuti umoyu winu uje nge mo wenge “mu mazuŵa ngakali,” mupemphengi Yehova kuti wakuwovyeni kuwona vinthu vamampha vo vachitika chifukwa chakusintha. (Waku. 7:10) Mumalu mwakuŵanaŵaniya vinthu vo mungachita cha pasonu panu, muŵanaŵaniyengi vinthu vo mungafiska kuchita. Chiwona chaku Zekariya, chititisambiza kukhumbika kwa kulutirizga kuwona vinthu mwakwenere. Asani tichitengi viyo,  tilutirizgengi kuja alikondwa kweniso akugomezgeka chinanga vinthu vasintha pa umoyu widu.

13. Ntchifukwa wuli Ayisirayeli anyaki anguwona kuti ulongozgi wakuti ayambi so kuzenga nyumba yakusopiyamu wenga uheni?

¹³ Ntchitu yakuzenga so nyumba yakusopiyamu yingukanizgika. Kweni Wasembi Mura Yeshuwa (Yoswa) ndipuso Nduna Zerubabeli, wo angusankhika kuti alongozgengi ŵanthu, “angwamba kuzenga so nyumba yaku Chiuta.” (Ezara 5:1, 2) Ayuda anyaki atenere kuti anguŵanaŵana kuti anthulumi ŵenaŵa angusankha uheni. Ayuda atingi abisengi cha kuti azenga nyumba yakusopiyamu, ndipu venivi vatingi vichitiskengi kuti arwani ŵawu achiti chechosi kuti aŵalekesi. Yoswa ndipuso Zerubabeli, wo alongozganga ŵanthu, akhumbikanga chisimikizu chakulongo kuti Yehova waŵawovyanga. Ndipu yiwu angulonde nadi chisimikizu. Mu nthowa wuli?

14. Mwakukoliyana ndi Zekariya 4:12, 14, kumbi Wasembi Mura Yoswa kweniso Nduna Zerubabeli, angulonde chisimikizu wuli?

¹⁴ Ŵerengani Zekariya 4:12, 14. Muchigaŵa chinyaki cha chiwona chaku Zekariya, mungelu wanguvumbuliya mchimi wakugomezgeka waku Chiuta kuti vimiti viŵi va maolivi vimiya “ akusankhika ŵaŵi,” kung’anamuwa Yoswa kweniso Zerubabeli. Venga nge kuti anthulumi ŵaŵi ŵenaŵa “atuma pafupi ndi Mbuya wa charu chosi chapasi,” Yehova. Wenuwu wenga mwaŵi ukulu ukongwa! Yehova waŵathembanga. Mwaviyo, Ayisirayeli anyawu akhumbikanga kugomezga chechosi cho anthulumi ŵenaŵa aŵakambiyanga kuti achiti, chifukwa Yehova waŵagwiriskiyanga ntchitu kuti aŵalongozgengi.

15. Kumbi tingalongo wuli kuti titumbika ulongozgi waku Yehova wo utuliya mu Mazu ngaki?

¹⁵ Nthowa yimoza yo Yehova walutirizgiya kulongozga ŵanthu ŵaki mazuŵa nganu, nkhuziya mu Mazu ngaki, Bayibolu. Kuziya mubuku laki lakupaturika lenili, iyu watitikambiya mo tingamusope mwakuzomerezeka. Kumbi tingalongo wuli kuti titumbika ulongozgi wo tilonde kutuliya mu Mazu ngaku Chiuta? Tingalongo asani tisaniya nyengu yakuliŵerenge mwakuphwere kweniso kulivwisa. Jifumbeni kuti: ‘Asani ndiŵerenga Bayibolu pamwenga limoza mwa mabuku ngidu, kumbi ndituma dankha ndi kuŵanaŵaniyapu? Kumbi ndifufuza kuti ndiziŵi fundu zauneneska za mu Bayibolu zo ‘zakusuzga kuzivwisa’? Pamwenga ndiŵerenga waka liŵiliŵi?’ (2 Petu. 3:16) Asani tisaniya nyengu yakulungurukiya vo Yehova watitisambiza, vitisuzgengi cha kuvwiya ulongozgi waki kweniso kufiska ntchitu yidu yakupharazga.—1 Timo. 4:15, 16.

16. Asani titiwuvwisa cha ulongozgi wo “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru” watipaska, kumbi ntchinthu wuli cho chingatiwovya kuti tivwiyi?

 ¹⁶ Nthowa yinyaki yo Yehova watitipaskiya ulongozgi nkhuziya mwa “kapolu wakugomezgeka ndi wazeru.” (Mate. 24:45) Nyengu zinyaki, kapolu mwenuyu wangatipaska ulongozgi wo tingawuvwisa cha. Mwakuyeruzgiyapu, tingalonde ulongozgi wa vo tingachita kuti tizitaskiki asani kwachita masoka nga chilengedu ngo tiŵanaŵana kuti ngangachitika cha muchigaŵa chidu. Pamwenga tingawona kuti kapolu wagozga ukongwa vinthu pa nyengu ya mulili. Kumbi tikhumbika kuchitanji asani tiwona kuti ulongozgi wo tapaskika ngwambula zeru? Tingaŵanaŵaniya mo Ayisirayeli anguyanduliya ndi ulongozgi wo angupaskika kuziya mwaku Yoswa ndi Zerubabeli. Kweniso tingaŵanaŵaniya nkhani zinyaki za mu Bayibolu zo taŵerenga. Nyengu yinyaki, ŵanthu aku Chiuta angulonde ulongozgi wo wawonekanga kuti ngwambula zeru, kweni ungutaska maumoyu ngawu.—Ŵeru. 7:7; 8:10.

17. Kumbi chiwona cha chakuŵikapu nyali kweniso vimiti viŵi va maolivi chinguŵawovya wuli Ayuda?

¹⁷ Chiwona cha chinkhondi cho Zekariya wanguwona, chitenere kuti chenga chifupi, kweni chinguwovya Ayuda kuti awonengi ntchitu yawu ndipuso kusopa kwawu mwakwenere. Ndipu asani achita mwakukoliyana ndi vo Zekariya wanguwona mu chiwona, Yehova waŵawovyanga kweniso kuŵalongozga. Mwakugwiriskiya ntchitu mzimu waki wakupaturika wo ngwanthazi ukongwa, Yehova wanguŵawovya kuti alutirizgi kugwira ntchitu yawu kweniso kuti ayambi kukondwa.—Ezara 6:16.

18. Kumbi chiwona chaku Zekariya chingakuwovyani wuli pa umoyu winu?

¹⁸ Chiwona chaku Zekariya cha chakuŵikapu nyali kweniso vimiti viŵi va maolivi, chingakuwovyani ukongwa pa umoyu winu. Nge mo tasambiriya, chingakuwovyani kuti musaniyi nthazi zo mukhumbikiya asani mususkika, kuti musaniyi likondwa asani vinthu vasintha kweniso kuti muje ndi chivwanu cho chingakuwovyani kuti muvwiyengi ulongozgi wo mwalonde chinanga kuti mutiwuvwisa cha. Kumbi mutenere kuchitanji asani mwakumana ndi masuzgu pa umoyu winu? Chakwamba, muwonengi vo Zekariya wanguwona, kung’anamuwa ukaboni wakuti Yehova waphwere ŵanthu Ŵaki. Pavuli paki, muchitengi mwakukoliyana ndi vo mwawona, mwakuthemba Yehova kweniso kulutirizga kumusopa ndi mtima winu wosi. (Mate. 22:37) Asani muchitengi viyo, Yehova wakuwovyeningi kuti mumuteŵetiyengi mwalikondwa mpaka muyaya.—Ako. 1:10, 11.