Ndinguwiya ku Canada, mu tawuni ya Quebec. Mu tawuni yeniyi, ŵanthu anandi aŵereŵeta Chifurenchi. Apapi ŵangu a Louis ndi Zélia andiyanjanga ukongwa. Ada ŵenga a soni kweniso ayanjanga kuŵerenga. Ndayanjanga kulemba tinkhani ndipu zuŵa linyaki ndakhumbanga kuzija mutorankhani.

Pa nyengu yo ndenga ndi vyaka 12, Rodolphe Soucy yo wagwiranga ntchitu ndi ada wanguza kunyumba kwidu ndi munyaki. Yiwu ŵenga Akaboni aku Yehova. Ndaziŵanga vinandi cha vakukwaskana ndi Akaboni ndipu chisopa chawu ndachiyanjanga cha. Kweni ndingukondwa ukongwa ndi mo angumukiya mafumbu kutuliya mu Bayibolu. Apapi ŵangu nawu angukhorwa, mwakuti tinguzomera kuti asambirengi nasi Bayibolu.

Pa nyengu iyi, ndasambiranga pa sukulu ya Katolika. Kanandi ku sukulu, ndayanjanga kukambiskana ndi anyangu vo ndasambiranga mu Bayibolu. Mukuluta kwa nyengu, asambizi wo ŵenga asembi anguziŵa kuti ndakambiskananga ndi anyangu vakukwaskana ndi Bayibolu. Mumalu mwakugwiriskiya ntchitu Malemba kuti asuski vo ndakambanga, musambizi munyaki wangundinena pa masu pa kilasi losi kuti nde wakugarukiya boma. Chinanga kuti ivi venga vakuguŵiska, kweni vingundiwovya kuziŵa kuti visambizu va chisopa vo tasambiranga pa sukulu iyi vakoliyananga cha ndi vo Bayibolu likamba. Mwaviyo, ndinguwona kuti ndileki kusambira pa sukulu yeniyi. Apapi ŵangu ŵati andizomereza, ndingusamiya pa sukulu yinyaki.

Ndingulutirizga kusambira Bayibolu, kweni ndalutanga panthazi cha mwauzimu chifukwa ndachitanga mantha kupharazga kunyumba ndi nyumba. Tchalitchi la Katolika lenga la nthazi pa nyengu iyi ndipu lasuskanga ukongwa ntchitu yidu yakupharazga.  Maurice Duplessis yo wenga mulongozgi wandali ku Quebec, wakoliyananga ukongwa ndi tchalitchi la Katolika. Iyu wawovyanga ŵanthu kuti asuzgengi ndi kupuma Akaboni. Pa nyengu iyi, Akaboni akhumbikanga kuja ndi chiganga kuti apharazgengi.

Mubali John Rae ndiyu wangundiwovya kuti ndileki kuchita mantha. Iyu wangusele Sukulu ya Giliyadi kilasi la nambala 9. John waziŵanga vinandi, wenga wakuzika, wakujiyuyuwa kweniso wambula kusuzga kukambiskana nayu. Chinanga kuti nyengu zinyaki wandichenyanga pakweru kweni vo wachitanga vingundiwovya ukongwa. John wasuzgikanga kulongoro Chifurenchi. Mwaviyo, ndamuwovyanga kukambiskana ndi ŵanthu. Kucheza ndi John kungundiwovya kuti ndije Kaboni waku Yehova. Ndingubatizika pa 26 May 1951, pati pajumpha vyaka 10 kutuliya po ndingukumana ndi Akaboni kakwamba.

Abali ndi azichi anandi wo ŵenga mu mpingu wa mutawuni ya Quebec ŵenga apayiniya. Chifukwa chakuti andichiskanga, nani ndingwamba upayiniya. Pa nyengu iyi, tagwiriskiyanga ntchitu Bayibolu pe pakupharazga kunyumba ndi nyumba. Chifukwa chakuti tagwiriskiyanga ntchitu mabuku cha pakupharazga, takhumbikanga kungagwiriskiya ntchitu mwalusu Malemba kuti tiŵafiki pamtima ŵanthu. Mwaviyo, ndayesesanga kuloŵeza mavesi nga mu Bayibolu. Chinanga kuti venga viyo, anandi akananga mbwenu kuŵerenga Bayibolu asani Bayibolu lo titiŵaŵerenge ndambula kuzomerezeka ndi Tchalitchi la Katolika.

Mu 1952, ndingutorana ndi Simone Patry mzichi wakugomezgeka wa mu mpingu widu. Tingusamiya ku tawuni ya Montreal ndipu chaka chechendamali tingubala mwana munthukazi, zina laki Lise. Chinanga kuti ndinguleka dankha kuchita upayiniya kwati kwaja kamanavi kuti titorani, kweni ini ndi Simone tayesesanga kuja umoyu wambula kukhumba vinandi kuti tiwunganengi ndi kupharazga ndi mpingu nyengu zosi.

Pati pajumpha vyaka 10 kutuliya po ndingutole, ndingwamba kuŵanaŵana kuti ndiyambi so kuchita upayiniya. Mu 1962, po ndenga ku Sukulu ya Uteŵeti wa Ufumu ya ŵara ku Beteli ya ku Canada, ndagonanga mu chipinda chimoza ndi mubali Camille Ouellette. Camille wafwiyangapu kupharazga. Venivi vandikondweskanga ukongwa chifukwa chakuti wenga ndi banja. Pa nyengu iyi, ku Quebec vachitikanga ukongwa cha kuti munthu wachitengi upayiniya uku walera ŵana. Kweni venivi ndivu Camille wakhumbanga kuchita. Pa nyengu yo tajaliyanga limoza, iyu wangundichiska kuti ndiŵanaŵaniyi mo vinthu viliri pa umoyu wangu. Pati pajumpha myezi yimanavi,  ndinguwona kuti ndingafiska kuteŵete so nge mpayiniya wanyengu zosi. Anyaki akambanga kuti ndasankha umampha cha kweni ini ndinguwere vuli cha chifukwa ndaziŵanga kuti Yehova wandiwovyengi kuti ndipharazgengi mwaphamphu.

Mu 1964, ini ndi Simone angutikambiya kuti tikachitengi upayiniya wapade ku tawuni ya Quebec ko kwenga kwidu. Kwenuku tinguteŵetiyaku kwa vyaka vinandi. Pa nyengu iyi, ŵanthu aŵasuzganga ukongwa cha Akaboni, chinanga kuti ŵanthu anyaki ŵenga ŵeche kutisuzga mbwenu.

Zuŵa linyaki pa Chisulu ndi msana, ndingumangika mutawuni yimana ya Sainte-Marie, yo ye pafupi ndi tawuni ya Quebec. Polisi munyaki wanguluta nani ku polisi ndipu wangundijaliya mujeri chifukwa ndapharazganga kunyumba ndi nyumba kwambula kuzomerezeka. Pavuli paki, wanguluta nani kwaku Baillargeon yo wenga wakuyeruzga wakofya ukongwa. Iyu wangundifumba kuti loya wangu ndiyani. Ndati ndamukambiya kuti ndi Glen How *, iyu wangukamba kuti: “Awa! Yo cha!” Glen How wenga loya wa Akaboni wakuziŵika umampha. Iyu wenga ndi mbiri yakuti wavikiliyanga Akaboni pa nyengu iyi. Pati pajumpha nyengu yimanavi, khoti lingundikambiya kuti ndilivi mlandu.

Chifukwa chakuti ntchitu yidu yakanizikanga ku Quebec, venga vakusuzga kusaniya malu ngamampha ngakuwunganamu. Mpingu widu wawungananga mukachipinda ko asungangamu galimotu. Kachipinda yaka kaziziranga ukongwa mu chipwepwi. Mwakuti abali agwiriskiyanga ntchitu machini ngo ngawovyanga kuti mukanyumba kenaka mufundengi. Kanandi tajanga mwakuzunguliya machini ngenanga asani kwaja maora ngamanavi kuti maunganu ngayambi. Tachitanga viyo kuti tikambiskanengi vinthu vakuchiska vo takumana navu mu uteŵeti.

Vakukondwesa ukongwa kuwona mo ntchitu yakupharazga yalutiya panthazi kutuwa pa nyengu iyi mpaka sonu. Mu vyaka va m’ma 1960, mu vigaŵa va Côte-Nord ndi Gaspé Peninsula vo ve mutawuni ya Quebec mwenga mipingu yimanavi ŵaka. Kweni mazuŵa nganu, mu vigaŵa venivi mwe abali ndi azichi anandi ndipu awungana mu Nyumba za Ufumu zakutowa.

Mu 1970, ini ndi muwolu wangu Simone tingudanika kuti tikayambi uteŵeti wakuwonere dera. Mu 1973, angundikambiya kuti ndije wakuwonere chigaŵa. Pa nyengu yeniyi ndingusambira vinandi kwa mubali Laurier Saumur * ndi David Splane, * wo ŵenga akuwonere dera. Nyengu zosi asani unganu wa dera wamala, ini ndi David takambiskananga masachizgu nga mo tingachitiya kuti tisazgiyeku lusu lidu lakusambiza. Zuŵa linyaki David wangundikambiya kuti: “Léonce nkhani yaku yenga umampha ukongwa kweni nkhaŵengi ini ndatingi ndipangengi maautilayini ngatatu kutuwa pa vo wakamba!” Ndayanjanga kukamba fundu zinandi mu nkhani yangu. Mwaviyo, ndakhumbikanga kusambira kukamba fundu zimanavi.

 Akuwonere chigaŵa ŵenga ndi ntchitu yakuchiska akuwonere madera. Kweni apharazgi anandi ku Quebec andiziŵanga umampha. Venivi vachitiskanga kuti apharazgi anandi akhumbengi kwenda ndi ini mu uteŵeti asani ndaza mudera lawu. Chinanga kuti ndakondwanga kupharazga ndi abali ŵenaŵa kweni ndaŵangavi nyengu yakukwana yakucheze ndi wakuwonere dera. Nyengu yinyaki wakuwonere dera munyaki wangundikambiya kuti: “Uchita umampha ukongwa kupharazga limoza ndi abali kweni ungaluwanga cha kuti iyi ndi sabata yangu. Nani ndikhumbika kuchiskika!” Ulongozgi wenuwu ungundiwovya kuti ndileki kumaliya nyengu yangu yosi kucheza ndi apharazgi kweni kuti ndichezengi so ndi wakuwonere dera.

Mu 1976, munguchitika chinthu chakuchitiska chitima mwamabuchibuchi. Muwolu wangu wakwanjiwa Simone wangutama ukongwa ndipu wangutayika. Iyu wenga munthukazi wamampha chifukwa chakuti wenga wakujipereka kweniso wayanjanga Yehova. Ndenga ndi chitima ukongwa. Kweni kutangwanika ndi uteŵeti kungundiwovya kuti ndikunthiyepu chitima cho ndenga nachu. Ndipu nditimuwonga Yehova chifukwa wangundiwovya pa nyengu yakusuzga ukongwa yeniyi. Pavuli paki, ndinguto Carolyn Elliott, mupharazgi waphamphu yo walongoro Chingelezi. Iyu wanguza ku Quebec kuziteŵete ko kukhumbika apharazgi anandi. Carolyn ngwambula kusuzga kukambiskana nayu ndipu watanja kucheza ndi ŵanthu, ukongwa wo ŵe ndi soni pamwenga wo achita phukwa. Iyu wandiwovyanga ukongwa wati wayamba kwenda nani po ndawoneriyanga dera.

Mu January 1978, ndingupempheka kuti nkhasambizi Sukulu ya Uteŵeti wa Upayiniya ku Quebec. Ndinguchita mantha ukongwa chifukwa ndenga ndechendasambirepu sukulu iyi ndipu buku la sukuku nalu ndenga ndechendaliwonepu. Abali ndi azichi wo anguza kuzisambira sukulu iyi nawu kenga kakwamba kusambira sukulu yeniyi. Ndinguwonga ukongwa kuti anandi wo ŵenga mu kilasi anguchita upayiniya kwa vyaka vinandi. Chinanga kuti ndenga musambizi, kweni ndingusambira vinandi kwa apayiniya ŵenaŵa!

 Mu 1978, tinguchita Unganu wa Vyaru wa mutu wakuti “Victorious Faith” mu sitediyamu ya Montreal Olympic. Pa unganu uwu penga ŵanthu 80,000. Chijaliyi unganu ukulu viyo wenga wechendachitikepu ku Quebec. Angundipempha kuti nditeŵetiyengi mu dipatimenti yakulongoro ndi atolankhani. Ndingukambiskana ndi atolankhani anandi ndipu ndingukondwa ukongwa chifukwa angulemba vinthu vinandi vamampha vakukwaskana ndi isi. Atolankhani nkhani angutifumba mafumbu pa TV ndi pa wayilesi kwa maora ngakujumpha 20 kweniso angulemba nkhani zinandi zakukwaskana ndi isi. Venivi vinguwovya kuti ŵanthu anandi aziŵi vinandi vakukwaskana ndi Yehova ndi ŵanthu ŵaki!

Vinthu vingusintha ukongwa pa umoyu wangu mu 1996. Ndati ndateŵete mu chigaŵa cho arongoronga Chifurenchi ku Quebec kutuliya ŵaka po ndingubatizikiya, angundituma kuti nkhateŵetiyengi nge wakuwonere chigaŵa ku Toronto mu mipingu yo yarongoronga Chingelezi. Ndawonanga kuti ndingafiska cha ndipu ndawopanga kukamba nkhani mu Chingelezi chifukwa ndachiziŵanga umampha cha. Ndakhumbikanga kupemphera kananandi ŵaka ndipuso kuthemba ukongwa Yehova.

Ndachitanga mantha ukongwa ndechendayambi kuteŵete mu chigaŵa ichi. Kweni sonu ndikondwa ukongwa kuti ndikuteŵetiyaku ku Toronto. Carolyn wangundisambiza kulongoro umampha Chingerezi ndipu abali andiwovyanga ukongwa ndi kundichiska. Tinguswera cha kusaniya anyidu anyaki.

Ndachitanga vinthu vinandi kuti ndinozgeke unganu wadera wo wachitikanga pa Chisulu ndi pa Sabata. Kusazgiyapu yapa, kanandi pa Chinkhondi chakumazulu ndapharazganga kunyumba ndi nyumba kwa ora limoza. Anyaki angafumba kuti, ‘Ntchifukwa wuli munthu wangaluta kuchipharazga pa Chinkhondi ndi mazulu po pa Chisulu ndi pa Sabata watangwanikengi ndi unganu?’ Kweni ndachiskikanga asani ndikambiskana ndi ŵanthu mu uteŵeti. Chinanga ndi sonu, ndikondwa ukongwa asani ndawe mu upharazgi.

Mu 1998, ini ndi Carolyn angutikambiya kuti tikateŵetiyengi nge apayiniya apade mutawuni ya Montreal. Kwa vyaka vinandi, ndanozganga ndondomeku yakupharazga kumalu ngo kusanirika ŵanthu anandi kweniso ndakambiskananga ndi atolankhani pa vinthu vinyaki vo ŵanthu alekanga kuvwisa vakukwaskana ndi Akaboni aku Yehova. Sonu ini ndi Carolyn tikondwa ukongwa kupharazgiya alendu wo atuza kunu ku Canada kutuliya ku vyaru vinyaki, wo akhumbisiska kusambira Bayibolu.

Asani ndikumbuka vyaka 68 vo ndateŵete Yehova, ndiwona kuti ndatumbikika ukongwa. Ndikondwa ukongwa chifukwa abali angundiwovya kuti ndiyambi kwanja uteŵeti ndipu ndawovya ŵanthu anandi kuti aziŵi uneneska. Mwana wangu Lise ndi mulumu waki angwamba kuchita upayiniya ŵana ŵawu ŵati akuwa. Ndikondwa ukongwa asani ndiwona mo wachitiya phamphu mu uteŵeti. Nditiŵawonga ukongwa abali ndi azichi wo kuziya mu vakuchita vawu ndi ulongozgi wawu wazeru, angundiwovya kuti ndikuwi mwauzimu ndi kuchita mauteŵeti ngakupambanapambana mugulu laku Chiuta. Ndawona kuti munthu wangaja wakugomezgeka mu uteŵeti wewosi wo wangapaskika pijapija asani wathemba mzimu wakupaturika waku Yehova. (Sumu 51:11) Ndeche kumuwonga Yehova chifukwa wangundipaska mwaŵi wapade wakuthamika zina laki!—Sumu 54:6.