KUCHEZA NDI ŴANTHU | FAN YU
Munthu yo Wapanga Mapulogilamu nga Pakompyuta Wakonkhosa Chivwanu Chaki
DR. FAN YU wangwamba kusambira vakukwaskana ndi masamu pa yunivesite yinyaki kufupi ndi tawuni ya Beijing ku China. (China Institute of Atomic Energy) Pa nyengu iyi, iyu wagomezganga kuti kulivi Chiuta kweniso kuti vinthu vamoyu vikuchita kusambuka. Kweni sonu, Dr. Yu, wagomezga kuti vamoyu vikuchita kulengeka ndi Chiuta. Yumoza mwa ŵanthu wo alemba magazini ya Jani Masu! wangumufumba kuti wakonkhosi za chivwanu chaki.
Tikambiyeniku mbiri yinu.
Ndikuwiya mu Tawuni ya Fuzhou, mu chigaŵa cha Jiangxi ku China mu 1959. Pa nyengu yo ndenga ndi vyaka 8, vinthu venga umampha cha mucharu cha China chifukwa alongozgi andali alimbiyananga ulamuliru. Ada agwiranga ntchitu zakuzengazenga ndipu anguŵatuma kuchigaŵa chakutali ndi ko tajanga kuti akazengi msewu wa sitima za pamtunda. Kwa vyaka vinandi, ada azanga kamoza pa chaka kuzitiwona. Pa nyengu iyi, ndajanga ndi ama. Yiwu ŵenga asambizi ndipu tajanga pasukulu yo asambizanga. Mu 1970, tingusamiya m’muzi wa Liufang, mu Boma la Linchuan. Muzi wenuwu wenga kutali ukongwa ndi tawuni ndipu chakurya chenga chakusoŵa.
Kumbi banja linu lagomezganganji?
Ada, apempheranga cha ndipuso achitangaku cha vandali. Ama apempheranga m’tchalitchi la Chibuda. Kusukulu, tasambiranga kuti vamoyu vikuchita kusambuka, ndipu ndagomezganga vo asambizi atisambizanga.
Ntchifukwa wuli mungwamba kusambira masamu?
Ndingwamba kusambira masamu chifukwa ngachitisa kuti munthu waŵanaŵaniyi nthowa zo zingamuwovya kuti wasaniyi uneneska wa chinthu chinyaki. Ndinguluta ku yunivesite mu 1976, pati pajumpha waka nyengu yimanavi kutuliya po Mao Tse-tung wangufwiya. Iyu ndiyu wangwambisa kuti ŵanthu alimbiyanengi ulamuliru. Ku yunivesite, ndingusankha kuti ndisambirengi masamu. Ndati ndato masitazi digiri, ndingwamba kugwira ntchitu yakufufuza mo tingapangiya vipangizu vo vipanga magesi.
Munguvwa wuli mwati mwaŵerenga Bayibolu kakwamba?
Mu 1987, ndinguza ku United States kuti ndizisazgiyeku masambiru ngangu pa Yunivesite ya A&M ku Texas. Ndaziŵanga kuti ku America ŵanthu anandi agomezga Chiuta ndipuso aŵerenga Bayibolu. Ndinguvwa so kuti Bayibolu le ndi fundu zakovya. Mwaviyo, ndinguŵanaŵana kuti ndiliŵerengi.
Fundu zo ndaŵerenganga m’Bayibolu zawonekanga kuti zakovya
nadi. Kweni ndinguwona so kuti fundu zinyaki zenga zakusuzga kuzivwisa. Mwaviyo ndinguleka kuliŵerenga.Nanga ntchinthu wuli cho chingukuchitisani kuti muyambi kusambira Bayibolu?
Kenga kakwamba kuvwa kuti kwe Mulengi. Mwaviyo ndinguŵanaŵana kuti ndifufuzi ndija nkhani iyi
Mu 1990, kunyumba kwidu kunguza ma munyaki yo wenga Kaboni waku Yehova ndipu wangundilongo vo Bayibolu likamba kuti kunthazi vinthu vazamuja umampha pacharu chapasi. Iyu wanguchikambiya banja linyaki kuti lizindisambizengi Bayibolu. Pavuli paki, muwolu wangu Liping nayu wangwamba kusambira Bayibolu. Liping wasambizanga sayansi pasukulu yinyaki ku China kweniso wagomezganga kuti Chiuta kulivi. Tosi tingusambira kuti Bayibolu likamba kuti vinthu vamoyu vikuchita kulengeka. Kenga kakwamba kuvwa kuti kwe Mulengi. Mwaviyo ndinguŵanaŵana kuti ndifufuzi ndija nkhani iyi.
Sonu munguchita wuli kuti mufufuzi?
Pakuti ndini kaswiri wa masamu, kusukulu angutisambiza kusaniya ukaboni wakuti vinthu vinyaki vingachitika pamwenga cha. Ndingusambira so kuti pakhumbikanga dankha kuja mapurotini kuti chinthu chinyaki chisambuki kuja vinthu vamoyu. Mwaviyo, ndingwamba kufufuza ukaboni wakulongo kuti mapurotini ngakujaku ngija. Mapurotini nthimaji takuziziswa ukongwa to tisanirika mumaselu nga chinthu chamoyu. Ndipu selu yimoza yingaja ndi mapurotini nga mitundu yakupambapambana kweni ngagwira ntchitu mwakukoliyana. Chifukwa chakuwona mo mapurotini ngaliri, ndingusaniya kuti vingachitika cha kuti ngajeku waka ngija. Venivi ndivu so asayansi anyaki akusaniya. Chinanga kuti ndagomezganga kuti vinthu vikuchita kusambuka, kweni ndikuŵerengapu cha ukaboni wakuvwika umampha wakuti mapurotini ngangajipanga ngija kweniso kuti pakungija ngangafiska kupanga chinthu chamoyu. Venivi vingundisimikiziya kuti Mulengi waliku nadi.
Ntchinthu wuli cho chingukuchitisani kugomezga kuti Bayibolu ndakutuliya kwaku Chiuta?
Ndichisambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova, ndingusambira kuti m’Bayibolu mwe mauchimi nganandi ngakukonkhoseka umampha ngo ngakufiskika. Ndingwamba so kuwona umampha wakugwirisiya ntchitu fundu za m’Bayibolu pa umoyu wangu. Ndingujifumba kuti, ‘Vingachitika wuli kuti Bayibolu lo likulembeka vyaka masauzandi kuvuli uku, lije ndi fundu zo zechekuwovya ŵanthu mazuŵa nganu?’ Ndati ndalutiriza kusambira, ndinguwona kuti Bayibolu ndi Mazu Ngaku Chiuta nadi.
Ntchinthu wuli cho chitikuwovyani kuti mulutirizi kugomezga kuti kwe Mulengi?
Asani ndiŵanaŵaniya vinthu vinandi vo ve m’chilengedu, vitindiwovya kugomezga kuti kwe Mulengi. Ndipanga mapulogilamu nga pakompyuta ndipu kanandi ndizizwa ukongwa kuwona mo wongu widu uchitiya vinthu chifukwa uphara mapulogilamu ngenanga. Mwakuyeruzgiyapu, mo wongu widu uziŵiya mazu nga munthu. Tanandi tingaziŵa mazu nga munthu chinanga kuti wechekulongoro, waseka, wakhosomo, wachita chimama, pavwika chiwawa pamwenga netiweki yafoni yisuzga. Wongu widu uziŵa so ko munthu watuliya chifukwa cha mo waŵereŵete. Mungawona nge kuti vinthu ivi vakuziziswa cha chifukwa mukuviziŵiriya. Kweni ŵanthu wo apanga mapulogilamu nga pakompyuta awona viyo cha. Ndikamba viyo chifukwa chinanga ndi pulogilamu ya pakompyuta yo yiziŵa mazu nga munthu, yipambana kutali ndi wongu wa munthu.
Asani munthu walongoro, wongu widu uziŵa mo munthu wavwiya mu mtima, ko watuliya kweniso upambanisa ŵanthu wo aŵereŵeta. Kweni makompyuta ngangachita cha venivi. Ŵanthu wo apanga mapulogilamu nga pakompyuta ngo ngaziŵa mazu nga munthu, afufuza vo angachita kuti apangi pulogilamu yo yingapanga vinthu vo wongu uchita. Ndiwona kuti vo achita pakufufuza venivi, asambira lusu laku Chiuta.