Mu nkhani yakwamba, tawona kuti Croesus wangulandizgika ndi wasembi wa ku Delphi. Venivi vinguchitiska kuti wathereskeki ndi fumu ya Peresi. Kweni Bayibolu likonkhoska uchimi unyaki wakukwaskana ndi fumu yeniyi ya Peresi wo ungufiskika mu kanyengu kamanavi.

Mchimi Yesaya wangukamba uchimi wo unguzifiskika pati pajumpha vyaka 200. Iyu wangukambiya limu zina la munthu yo watingi wazibwanganduwengi tawuni ya Babiloni kuti ndi Sayirasi. Yesaya wangukamba so mo Sayirasi watingi wazichitiyengi venivi. Nyengu yeniyi ndipu Sayirasi wechendaweku.

Yesaya 44:24, 27, 28: “Yehova wakamba kuti, . . . ‘Iyu wakambiya maji nga ndimba kuti, “Kamuka, ndipu ndikamuskengi misinji yaku yosi.” Iyu wakamba vakukwaskana ndi Sayirasi kuti, “Iyu ndi mliska wangu, ndipu wachitengi vosi vo ndikhumba.” Wakamba vakukwaskana ndi Yerusalemu kuti, “Wazengekengi so.” Wakamba so vakukwaskana ndi nyumba yakusopiyamu kuti, “Fawundeshoni yaki yizengekengi.”’”

Wakulemba mbiri munyaki wa ku Girisi zina laki Herodotus, wangukamba kuti asilikali aku Sayirasi angupatuska maji nga mu Msinji wa Yufureti wo wajumphanga mutawuni ya Babiloni. Vo Sayirasi wanguchita vinguwovya kuti asilikali ŵaki ambuki msinji wenuwu kwambula suzgu yeyosi. Pavuli paki, Sayirasi wanguthereska tawuni ya Babiloni. Wati wachita venivi, wangufwatuwa Ayuda wo ŵenga akapolu ku Babiloni kuti awere kwawu. Iyu wakhumbanga kuti akazengi so tawuni ya Yerusalemu, yo yingubwangandulika vyaka 70 kuvuli.

Yesaya 45:1: “Yehova wakambiya wakusankhika waki, wakambiya Sayirasi, yo ndamuko janja laki lamaryi, kuti wathereski mitundu yo ye pa masu paki, kuti wadeluwi nthazi mafumu, kuti ndimujuliyi visasa viŵiviŵi panthazi paki, ndi chilatu chakuti mageti ngaleki kujalika.”

Venivi ndivu vinguchitika nadi. Aperesi angusere pageti lo lenga ndi visasa viŵi vikuluvikulu, vo anguvisiya vambula kujala. Asani ŵanthu a ku Babiloni anguziŵa kuti ndivu Sayirasi wakhumbanga kuchita, yiwu atingi ajalengi mageti ngosi ngo ngenga ngakujula. Kweni ndimu venge cha, tawuni ya Babiloni yenga yambula kuvikilirika chifukwa chakuti mageti ngenga mwazi.

Kukamba uneneska, uchimi uwu ungufiskika mwakuziziswa ukongwa. Kweni ngwenuwu pe cha. Mu Bayibolu mwe mauchimi nganandi ngo ngangufiskika nadi. * Mwakupambana ndi ŵanthu wo aloske, wo kanandi afumba achiuta aboza, mauchimi nga m’Bayibolu ngakukambika ndi Yo wangukamba kuti: “Kutuwa pakwamba,  ndikambiya limu vo vichitikengi, ndipu kwamba kali ukongwa ndikambiya limu vo vechendachitiki.”—Yesaya 46:10.

Chiuta wauneneska pe, yo zina laki ndi Yehova ndiyu wangakamba mazu ngenanga. Zina lakuti Yehova ling’anamuwa kuti “Wachitiska Kuja.” Zina lenili lilongo kuti iyu we ndi nthazi zakuziŵiya vo vichitikengi kunthazi kweniso kuchitiska vinthu kuti vichitiki mwakukoliyana ndi khumbu laki. Zina lenili lititisimikiziya kuti iyu wazamufiska nadi vinthu vosi vo wakulayizga.

Kumbi mungayanja kuziŵa mauchimi ngo Bayibolu likamba ngakukwaskana ndi mazuŵa nganu? Vyaka pafufupi 2,000 vo vajumpha, Bayibolu lingukambiya limu kuti “mazuŵa ngakumaliya” ngazamuja “nyengu zakusuzga ukongwa.” Kumbi ndi mazuŵa ngakumaliya nga vinthu wuli? Yanga ndi “mazuŵa ngakumaliya” nga charu cha pamwenga ŵanthu. Kweni ndi “mazuŵa ngakumaliya” nga nkhondu, kukandilizgana kweniso masuzgu nganyaki ngo ŵanthu akumana nangu kwa vyaka masawuzandi nganandi. Tiyeni tiwoni mauchimi nganyaki ngo ngalongo kuti te “mu mazuŵa ngakumaliya.”

2 Timote 3:1-5: “Mu mazuŵa ngakumaliya, . . .  ŵanthu azamuja akujiyanja, akwanja ndalama, akujiŵikamu, akujikuzga, akunyoza, ambula kuvwiya apapi, ambula kuwonga, ambula kugomezgeka, ambula chanju chakuwa nachu, ambula kukoliyana ndi anyawu, akukamba vinthu viheni va ŵanthu anyaki, ambula kujiko, akofya, akutinkha vamampha, akupereka anyawu, ambula kuvwa va anyawu, akujitukumuwa, akwanja masaza mumalu mwakwanja Chiuta, akuwoneka nge mbakujipereka kwaku Chiuta kweni nthazi yakujipereka kwenuku atiyikana.”

Kumbi namwi muzomereza kuti mijalidu yo yazumbulika pa lemba ili, yichitika ukongwa mazuŵa nganu? Kumbi muwona kuti ŵanthu anandi mbakujiyanja, atanja ndalama ndipuso mbakujikuzga? Kumbi namwi muzomereza kuti ŵanthu anandi mbakusuzga kweniso akhumba cha kukoliyana ndi anyawu? Mwambula kukayika, namwi mungazomereza kuti ŵana anandi atiŵavwiya cha apapi ŵawu kweniso ŵanthu anandi atanja masaza mumalu mwakwanja Chiuta. Ndipu zuŵa ndi zuŵa vinthu vilutirizga kunangika.

Mateyu 24:6, 7: “Mwazamukuvwa viwawa vankhondu kweniso mbiri zankhondu. . . . Mtundu wazamuyukiyana ndi mtundu unyaki, ufumu ndi ufumu unyaki.”

Kafukufuku walongo kuti kutuwa mu 1914 kufika sonu, ŵanthu akujumpha 100 miliyoni akufwa chifukwa cha nkhondu. Chiŵerengeru chenichi chijumpha chiŵerengeru cha ŵanthu wosi muvyaru vinandi. Ŵanaŵaniyani chitima cho ŵanthu anandi aja nachu chifukwa cha unandi wa ŵanthu wo atufwa chifukwa cha nkhondu. Kumbi ŵanthu a muvyaru vo muchitika nkhondu asambirapu kanthu pa vo vichitika ndi kuchitapu kanthu kuti amalisi nkhondu?

Mateyu 24:7: “Kwazamuja nja.”

Wupu unyaki wo uwona va chakurya pacharu chosi ungukamba kuti: “Chinanga kuti pacharu chosi tilima chakurya chakukwana munthu weyosi, kweni ŵanthu 815 miliyoni agona ndi nja zuŵa lelosi. Ndipu munthu yumoza pa ŵanthu ŵatatu watama chifukwa chakusoŵa chakurya muliŵavu.” (World Food Programme) Kafukufuku walongo kuti chaka chechosi, ŵana pafufupi 3 miliyoni atufwa chifukwa cha nja.

Luka 21:11: “Kwazamuchitika vidilirisi vikuluvikulu.”

Chaka chechosi, pacharu pachitika vidilirisi pafufupi 50,000. Vidilirisi pafufupi 100 viwisa nyumba zinandi ndipu chidilirisi chimoza chanthazi ukongwa chichitika pafufupi chaka chechosi. Kafukufuku munyaki walongo kuti kutuwa mu 1975 kuzifika mu chaka cha 2000, vidilirisi vabaya ŵanthu akukwana 471,000.

Mateyu 24:14: “Uthenga wamampha uwu wa Ufumu, wazamupharazgika pacharu chosi chapasi kuti uje ukaboni ku ŵanthu amitundu yosi, ndipu pavuli paki umaliru uzengi.”

Akaboni aku Yehova akujumpha 8 miliyoni apharazga ndi kuchitiya ukaboni uthenga wamampha wa Ufumu waku Chiuta pacharu chosi, mu vyaru pafufupi 240. Yiwu apharazga uthenga wenuwu mumatawuni, kumizi, kuvigaŵa vakutali kweniso afika kumapiri. Uchimi unyaki ukamba kuti asani ntchitu yeniyi yagwirika nge mo Chiuta wakhumbiya, “umaliru uzengi.” Kumbi venivi ving’anamuwanji? Ufumu wa ŵanthu wazamumala ndipu Ufumu waku Chiuta wazamuyamba kulamuliya. Kumbi ndi malayizgu nanga ngo ngazamufiskika mu Ufumu waku Chiuta? Lutirizgani kuŵerenga nkhani zinyaki zakulondopu.