1, 2. (a) Kumbi Yosefe ndi banja laki afipanga mtima ndi vinthu nivi? (b) Kumbi Yosefe wakhumbikanga kukambiya muwolu waki uthenga wakofya nuwu?

ŴANAŴANIYANI kuti muwona Yosefe wakweza katundu pambunda. Iyu walereskalereska muzi wa Betelehemu, uku waphamaska mbunda yaki. Watenere kuti waŵanaŵaniyanga ulendu waki utali ukongwa wakuya ku Egipiti. Iyu wafipanga mtima kuti banja laki lamuja wuli kucharu chachilendu ndi ŵanthu amidawuku yakupambana ndi yawu kweniso wo aŵereŵetanga chineneru chakupambana ndi chawu.

² Chenga chinthu chipusu cha kuti Yosefe wakambiyi Mariya, muwolu waki wakwanjiwa, uthenga wakofya wo wangulonde kweni wanguchita chiganga kumukambiya. Wangumubisa cha uthenga wakutuwa kwaku Chiuta wo mungelu wangumukambiya kuti: Fumu Herode wakhumbanga kubaya mwana wawu. Yiwu akhumbikanga kuthaŵa nyengu yeniyo. (Ŵerengani Mateyu 2:13, 14.) Mariya wangufipa mtima ukongwa. Mariya ndi Yosefe anguvwisa cha chifukwa cho munthu munyaki wakhumbiyanga kubaya mwana wawu wambula kunanga. Kweni yiwu angugomezga Yehova ndipu angwamba kunozgeka ulendu wa ku Egipiti.

3. Konkhoskani mo Yosefe ndi banja laki angusoke ku Betelehemu. (Wonani so chithuzithuzi.)

³ Yosefe, Mariya ndi mwana wawu Yesu, angutuwa mu muzi wa Betelehemu ndi usiku, kweni ŵanthu a ku Betelehemu angugona tulu takufwa natu chifukwa aziŵanga cha vo Herode wakhumbanga kuchita. Yiwu alazgiyanga kumwera, ndipu kuchanya kuchiyamba kungweruka Yosefe watenere kuti wangwamba kufipa mtima. Kumbi Yosefe yo wenga kalipentala watingi walivikiliyengi wuli banja laki kwaku Herode ndi Satana? Kumbi wangamufiska kuphwere banja laki? Kumbi watingi walutirizgengi kuja wakugomezgeka pakufiska udindu ukulu wo Yehova Chiuta wangumupaska, wakuphwere ndi kulera mwana wapade uyu? Yosefe wangukumana ndi masuzgu nganandi. Tichikambiskana mo wangumaliyana ndi masuzgu yanga, tiwonengi mo apapi kweniso tosi tingayezge chivwanu chaku Yosefe.

4, 5. (a) Kumbi umoyu waku Yosefe ungusintha m’nthowa wuli? (b) Kumbi mungelu wangumuchiska wuli Yosefe kuti wazomeri udindu ukulu wo wangupaskika?

⁴ Umoyu waku Yosefe ungwamba kusinthiya ku Nazarete we pa chibwezi ndi mwana waku Heli. Yosefe waziŵanga kuti Mariya wenga munthukazi wakwanja Yehova ndi marangu ngaki. Kweni pavuli paki wanguvwa kuti we ndi nthumbu. Wakhumbanga kumupata mwachisisi kopa kumulengeska. * Kweni mungelu wangumukambiya mu malotu kuti nthumbu yaku Mariya nja mzimu utuŵa waku Yehova. Mungelu wangumukambiya so kuti mwana yo muwolu waki wabalengi “ndiyu wataskengi khamu laki ku vilakwa vawu.” Wangusimikizgiya so Yosefe kuti: “Ungopanga cha kumuto Mariya muwolu waku.”—Mat. 1:18-21.

⁵ Yosefe wanguchita vo mungelu wangumukambiya. Iyu wanguzomera udindu ukulu wakulera ndi kuphwere mwana yo wenga waki cha, kweni yo wenga wakuzirwa ukongwa kwaku Chiuta. Pavuli paki, Yosefe wanguvwiya dangu la chilembeska ndipu iyu ndi muwolu waki yo wenga ndi nthumbu anguluta ku Betelehemu kuchilembeska. Kweniko ndiku mwana wanguwiya.

6-8. (a) Kumbi ndi vinthu nivi vo vinguchitiska kuti umoyu waku Yosefe ndi banja laki usinthi so? (b) Kumbi tiziŵa wuli kuti Satana ndiyu wangutuma “nyenyezi”? (Wonani so mazu ngam’mphata.)

⁶ Yosefe wanguwere so ku Nazarete cha ndi banja laki. M’malu mwaki, angujalikiskika ku Betelehemu, mtunda wa makilomita 10 pe kutuliya ku Yerusalemu. Yiwu ŵenga akavu kweni Yosefe wayesesanga kuphwere Mariya ndi Yesu kweniso kuŵavikiliya. Yiwu anguswera cha kusaniya kanyumba kakujamu. Ndipu Yesu wati wajumpha chaka, vinthu vingusintha so pa umoyu wawu.

⁷ Gulu la anthurumi akusanda nyenyezi akuvuma linguza kutuliya ku Babiloni. Yiwu angulondo “nyenyezi” yo yinguŵalongozge kunyumba yaku Yosefe ndi Mariya ndipu akhumbanga kuziwona mwana yo wazamuja fumu ya Ayuda. Ŵanthu yaŵa ŵenga aulemu ukongwa.

⁸ Kwali yiwu aziŵanga pamwenga cha, ŵanthu yaŵa anguŵika umoyu waku Yesu pangozi. “Nyenyezi” yo anguwona yinguŵalongozge dankha ku Yerusalemu m’malu mwa ku Betelehemu. * Ŵati afika ku Yerusalemu angukambiya Fumu Herode kuti apenjanga mwana yo wazamuja fumu ya Ayuda. Herode wati wavwa ivi wangukwiya uheni chifukwa cha sanji.

9-11. (a) Kumbi Yehova wangulongo wuli kuti wenga ndi nthazi ukongwa kuluska Herode ndi Satana? (b) Kumbi ulendu wakuluta ku Egipiti upambana wuli ndi mo atiwukonkhoske m’mabuku nganyaki?

⁹ Kweni chakukondweska nchakuti penga munthu munyaki wanthazi  ukongwa kuruska Herode ndi Satana. Nchifukwa wuli tikamba viyo? Alendu yaŵa ŵati afika kwaku Yesu ndi kumuwona pamoza ndi anyina, angupereka vawanangwa ndipu angukamba kuti vawanangwa vo venga vawezi. Yosefe ndi Mariya atenere kuti anguzizwa ukongwa kuti apaskika vinthu vapachanya nge, “golidi, libani, ndi muro.” Akusanda nyenyezi yaŵa akhumbanga kuwere kwaku Herode kuti akamukambiyi ko asaniya mwana. Kweni Yehova wanguŵakanizga. Iyu wanguŵakambiya m’malotu kuti apitiyi nthowa yinyaki pakuluta kwawu.—Ŵerengani Mateyu 2:1-12.

¹⁰ Akusanda nyenyezi yaŵa ŵati aluta ŵaka, mungelu waku Yehova wangutcheŵeska Yosefe kuti: “Yuka, to mwana yo ndi anyina, thaŵiyani ku Egipiti, ndi mukaje kweniko mpaka po ndakuneniyani: chifukwa Herode wapenjengi mwana yo kumubaya.” (Mat. 2:13) Nge mo tawone kukwamba kwa nkhani iyi, Yosefe wangusoka nyengu yeniyo. Iyu wafipiyanga ukongwa mtima umoyu wa mwana waki ndipu wanguluta ku Egipiti ndi banja laki. Vinthu vo akusanda nyenyezi yaŵa anguŵapaska, vingumuwovya ukongwa Yosefe kusaniya ndalama zakulipiliya vinthu vinyaki pa ulendu uwu kweniso ŵati afika ku Egipiti chifukwa chakuti venga vakudula ukongwa.

¹¹ Mabuku nganyaki ngakonkhoska ulendu uwu mwakugozga ukongwa, ngakamba kuti Yesu weche mwana wanguwufupikiska mwakuziziswa ulendu uwu ndipu wanguchitiska kuti amchinji aleki kuŵabaya, ndipuso wanguchitiska kuti vimiti va vipasu vigoŵekengi ŵaka vija kuti anyina aphawuwengi vipasu mwambula kusuzga. * Kweni uneneska ngwakuti ulendu uwu wenga utali ukongwa.

12. Kumbi apapi wo alere ŵana m’charu chiheni ichi angasambiranji kwaku Yosefe?

¹² Apapi akhoza kusambira vinandi kwaku Yosefe. Iyu wanguzomerezgeka kusiya nchitu yaki ndi umoyu wamampha kuti wavikiliyi banja laki. Uwu mbukaboni wakuti wawonanga kuti banja laki nchawanangwa chakuzirwa ukongwa chakutuliya kwaku Yehova. Mazuŵa nganu, apapi alere ŵana m’charu chiheni mo Satana wachitiska kuti ŵana achitengi vinthu viheni, vo vingaŵaserezga m’masuzgu kweniso kunanga umoyu wawu. Nchinthu chakukondweska ukongwa kuti apapi akopa Yehova atezga Yosefe ndi kwesesa kuvikiliya ŵana wawu ku mijalidu yiheni!

13, 14. Nchifukwa wuli Yosefe ndi Mariya anguwele ku Nazarete?

¹³ Viwoneka kuti banja laku Yosefe lingujaliskaku cha ku Egipiti  chifukwa chakuti mungelu wangukambiya Yosefe kuti Herode wakufwa. Yosefe ndi banja laki anguwele kwawu. Uchimi unyaki ungukambiya limu kuti Yehova wazamudana Mwana waki kuti watuwi mu “Egipiti.” (Mat. 2:15) Vo Yosefe wanguchita vingufiska uchimi uwu, kweni kumbi watingi wakajengi nalu pani banja laki?

¹⁴ Yosefe wanguchita vinthu mwakutcheŵa. Iyu wawopanga Arkelao yo wawusanga m’malu mwaku Herode, mweniyo nayu so wenga waphuzu ukongwa kweniso wakubaya ŵanthu. Chiuta wangulongozga Yosefe kuti wato banja laki ndi kuthaŵiya nalu kumuzi kwaki ku Nazarete, ko kwenga kutali ndi Yerusalemu. Kwenuku ndiku Yosefe ndi Mariya ajanga limoza ndi ŵana ŵawu.—Ŵerengani Mateyu 2:19-23.

15, 16. Kumbi Yosefe wagwiranga nchitu wuli, nanga wagwiriskiyanga nchitu vipangizu nivi?

¹⁵ Ajanga umoyu wambula kukhumba vinthu vinandi kweni wenga upusu cha. Bayibolo likamba kuti Yosefe wenga kalipentala, ndipu ligwiriskiya nchitu mazu ngo ngamiya munthu yo wagwiriskiya nchitu vimiti munthowa zakupambanapambana nge, kutema, kuviguguza, ndi kuvinika kuti wavigwiriskiyi nchitu pa kuzenga nyumba, kupanga maboti, mitanthu, ngolu, magoŵa ndi vipangizu vakupambanapambana vakulimiya. (Mat. 13:55) Nchitu iyi yakhumbanga nthazi. M’nyengu za m’Bayibolo, kanandi kalipentala wagwiriyanga nchitu pafupi ndi nyumba yaki.

¹⁶ Yosefe wagwiriskiyanga nchitu vipangizu vakupambanapambana ndipu vinyaki vitenere kuti angumupaska awiski. Watenere kuti wagwiriskiyanga nchitu vipangizu nge, sikweya, pensulu, chingwi, mbavi, sowu, mgomola, nyundu, maleti, tchezulu, chakutolore mathabwa, phula ndi mizumali, chinanga kuti vinthu ivi venga vakudula.

17, 18. (a) Kumbi Yesu wangusambira nchitu wuli kwa awiski? (b) Nchifukwa wuli Yosefe wakhumbikanga kugwira nchitu mwaphamphu?

¹⁷ Yesu weche mwana wawoneriyanga awiski achikhoma. Iyu wawoneseskanga vosi vo Yosefe wachitanga, ndipu tikayika cha kuti nayu wakhumbiranga kuja ndi nthazi zange za awiski ndi lusu lawu. Akhumba Yosefe wangwamba kusambiza mwana waki kugwira nchitu zambula kusuzga nge kusilirisa mathabwa. Watenere so kuti wamukambiyanga kupambana kwa vimiti nge mkuyu, olivi pamwenga msolu

 ¹⁸ Yesu waziŵanga so kuti chinanga kuti awiski ŵenga ndi nthazi zakuteme vimiti, alekanga cha kuphwere banja lawu mwachanju. Banja laku Yosefe ndi Mariya linguzikuwa chifukwa chakuti angubala so ŵana anyaki 6. (Mat. 13:55, 56) Yosefe wakhumbikanga nadi kugwira nchitu mwaphamphu kuti waphwere banja laki.

19. Kumbi Yosefe wachitanga wuli kuti waphwere banja laki mwauzimu?

¹⁹ Kweni Yosefe wawonanga kuti nchitu yakukhumbika ukongwa yenga yakusambiza banja laki kwanja Yehova ndi kwesesa kuja nayu pa ubwezi. Mwaviyo, iyu wamaliyanga nyengu yinandi pakusambiza ŵana ŵaki vakukwaskana ndi Yehova Chiuta kweniso marangu Ngaki. Nyengu zosi iyu ndi Mariya alutanga ndi ŵana ŵawu kusunagoge ko Chilangulu chaŵerengekanga ndi kukonkhoskeka. Akhumba asani aweku, Yesu wafumbanga mafumbu nganandi ngakukwaskana ndi Yehova ndipu Yosefe wayesesanga kumumuka. Yosefe walutanga so ndi banja laki kumaphwandu ngo ngachitikanga ku Yerusalemu. Kuti akasaniriki pankhori ya Phaska yo yachitikanga chaka ndi chaka, ayendanga mtunda wa makilomita 110. Ulendu wosi uwu waŵatoliyanga masabata ngaŵi.

20. Kumbi mitu ya mabanja ngachikhristu yingamuyezga wuli Yosefe?

²⁰ Mazuŵa nganu napu, mitu ya mabanja yichita vo Yosefe wachitanga. Chinanga kuti yiwu atesesa kupenje ŵana ŵawu vinthu vakuliŵavu, kweni awonesesa kuti chakwamba aŵasambiza vakukwaskana ndi Yehova. Atesesa kuchitiska kusopa kwa pabanja kweniso kutole ŵana ŵawu kumaunganu ngachikhristu ngosi, ngampingu ndi ngakulungakulu. Mwakuyanana ndi Yosefe, yiwu aziŵa kuti palivi chinthu chakuzirwa cho angachitiya ŵana ŵawu kuluska kuŵasambiza fundu zaku Yehova.

21. Kumbi banja laku Yosefe ndi ŵanthu anyaki achitanganji pa nyengu ya Phaska, nanga Yosefe ndi Mariya anguziŵa nyengu niyi kuti Yesu wasoŵa?

²¹ Yesu wati wafika vyaka 12, Yosefe wanguluta ku Yerusalemu ndi banja laki nge mo wachitiyanga nyengu zosi. Yenga nyengu ya phwandu la Phaska ndipu mabanja nganandi ngangulutiya limoza. Achifika paphiri po Yerusalemu wawonekanga, anandi ambanga sumu zakukwere kumsumba. (Sumu 120-134) Mumsumba mutenere kuti mwazazanga ŵanthu pa nyengu iyi. Pavuli paki mabanja yanga ngaweriyanga kwawu. Akhumba chifukwa chakutangwanika, Yosefe ndi Mariya aŵanaŵananga kuti Yesu wadanjiyapu ndi abali ŵawu. Ŵati ayenda zuŵa lamphumphu ndipu abuchiranga kuti Yesu wasoŵa.—Luka 2:41-44.

22, 23. Kumbi Yosefe ndi Mariya anguchita wuli mwana wawu wati wasoŵa, nanga Mariya wangukambanji ŵati amusaniya?

 ²² Mwaliŵiliŵi anguwele ku Yerusalemu ndi kwamba kumupenja mosi mo angwenda. Pa nyengu iyi kunguti yii chifukwa ndipu ŵanthu wosi aluta. Yiwu adananga zina laku Yesu achimupenjapenja. Kumbi Yesu wenga pani? Pati papita mazuŵa ngatatu Yosefe watenere kuti wangwamba kufipa mtima kuti watondeka kufiska udindu wo Yehova wangumupaska. Pavuli paki, anguluta kukasopi ndi kumupenjapenja ndipu angusaniya kuti Yesu we pakati pa ŵanthu anandi akusambira kweniso akuziŵa Chilangulu wo anguwungana m’chipinda chikulu. Yapa sonu Yosefe ndi Mariya angujalika mitima pasi!—Luka 2:45, 46.

²³ Yesu wavwisiyanga vo ŵanthu akusambira yaŵa akambanga  ndipu waŵafumbanga mafumbu. Ŵanthu yaŵa azizwanga ukongwa ndi mo mwana uyu wamukiyanga mafumbu. Kweni Mariya ndi Yosefe anguzizwa ukongwa. Bayibolo likonkhoska cha vo Yosefe wangukamba kweni likamba kuti Mariya wangukamba mazu ngakumiya wosi ŵaŵi kuti: “Wamwana, watichitiyanji viyo? Awona, awusu ndi ini tingufipa mtima ukongwa ndipu takupenjanga.”—Luka 2:47, 48, NW.

24. Kumbi Bayibolo lilongo wuli kuti kulera ŵana nkhwakusuzga?

²⁴ Nkhani ya m’Bayibolo iyi yilongo mo kulera ŵana kusuzgiya. Chinanga kuti mwana wangaŵa wambula ubudi wewosi, apapi akhoza kukumana mbwenu ndi masuzgu pakumulera. Kulera ŵana m’mazuŵa ngaheni nganu ‘nkhwakufipiska mtima’ ukongwa kweni apapi angayanduwa ukongwa kuziŵa kuti Yehova waziŵa masuzgu ngo akumana nangu.

25, 26. Kumbi Yesu wanguŵamuka wuli apapi ŵaki, nanga Yosefe watenere kuti wanguvwa wuli ndi vo mwana waki wangumuka?

 ²⁵ Yesu wangujaliya kukasopi chifukwa wajivwanga kuti wepafupi ukongwa ndi Awiski akuchanya kweniso wakondwanga ukongwa kusambira vaku Yehova. Yesu wangumuka apapi ŵaki kuti: “Mwandipenjiyanganji? Asi mwaziŵanga kuti kutenere ini kuŵa mwaku vo va [m’nyumba ya] Ada?”—Luka 2:49.

²⁶ Yosefe watenere kuti wakumbukanga mazu yanga nyengu zinandi. Akhumba wamunyadiyanga ukongwa mwana waki chifukwa cha mazu ngenanga. Ivi venga viyo chifukwa wangwesesa kumusambiza vakukwaskana ndi Yehova Chiuta. Pa nyengu iyi, Yesu waziŵanga vo “ada” achanju atenere kuchita chifukwa chakuti wayanjananga ukongwa ndi awiski a Yosefe.

27. Asani mwe ada, kumbi mwe ndi udindu wuli, nanga nchifukwa wuli mukhumbika kukumbuka chakuwoniyapu chaku Yosefe?

²⁷ Asani mwe ada, kumbi muziŵa kuti namwi mwe ndi udindu wakuvikiliya ndi kwanja ŵana ŵinu kweniso kuŵawovya kuti ayanjengi Yehova ndi kumuwona nge Awiskewu akuchanya wo angaŵavikiliya? Asani mwe ndi ŵana amsaniyapu pamwenga mulera ŵana wo mukubala mwaŵeni cha, mukumbukengi chakuwoniyapu chaku Yosefe ndi kulera ŵana wosi mwambula kwanjiya. Muwovyengi ŵana wosi kuti ayanjengi Yehova Chiuta, Awiskewu akuchanya.—Ŵerengani  Ŵaefeso 6:4.

28, 29. (a) Kumbi mazu nga pa Luka 2:51, 52 ngalongo kuti Yosefe wenga mpapi wamtundu wuli? (b) Kumbi Yosefe wangumuwovya wuli mwana waki kuti wakuwi ndi zeru?

²⁸ Bayibolo likonkhoska vinthu vinyaki so vimanavi ŵaka vakukwaskana ndi umoyu waku Yosefe kweni tikhumbika kuviŵanaŵaniya mwakuphwere. Pakukonkhoska mo Yesu wajaliyanga ndi apapi ŵaki, Bayibolo likamba kuti: “Wenga wakuthera kwaku wo.” Likamba so kuti: “Ndipu Yesu wakuwanga mu zeru ndi mu msinkhu, ndi mu wezi kwaku Chiuta ndi  ŵanthu.” (Ŵerengani Luka 2:51, 52.) Kumbi mazu yanga ngalongo kuti Yosefe wenga mpapi wamtundu wuli? Pe vinthu vinandi. Tisambira kuti Yesu wavwiyanga awiski kweniso wajithereskanga, ndipu uwu mbukaboni wakuti Yosefe wangulutirizga kusambiza banja laki.

²⁹ Tisambira so kuti Yesu walutirizganga kukuwa mu zeru. Ivi vilongole limu kuti Yosefe ndiyu wangumuwovya kuti wakuwi ndi zeru. Pe ntharika yinyaki yakali yo Ayuda ayanjanga kukamba yo yikambika so chinanga ndi mazuŵa nganu. Ntharika iyi yilongo kuti ŵanthu akukhupuka pe ndiwu aja ndi zeru kweni akavu nge akalipentala, alimi, ndipuso akusula vinthu, “angasambiza cha ŵanthu zeru ndi urunji kweniso atenere cha kusanirika po ŵaraŵara akamba ntharika.” Kweni pavuli paki Yesu wanguzilongo kuti ntharika iyi njaboza. Iyu weche mwana, nyengu zosi wavwanga mo awiski a Yosefe wo ŵenga akalipentala asambiziyanga mwalusu vinthu vo Yehova watanja ndi vo watinkhana navu. Yosefe watenere kuti wachitanga ivi kanandi ŵaka.

30. Kumbi Yosefe wangulongo chakuwoniyapu wuli cho mitu ya mabanja yitenere kwezga mazuŵa nganu?

³⁰ Tikhoza so kuwona ukaboni unyaki wakuti Yosefe waphweriyanga banja laki chifukwa cha mo Yesu wakuliyanga umampha. Yesu wenga mwana wanthazi ndipu wati wakuwa wanguzija so munthurumi wanthazi. Kweniso Yosefe wangumusambiza nchitu yamanja. Ndichu chifukwa chaki Yesu waziŵikanga so kuti “muwomba-miti,” pamwenga kuti kalipentala. (Marko 6:3) Ivi vilongo kuti Yesu wangugwiriskiya nchitu vo awiski angumusambiza. Mitu ya mabanja yitenere kwezga Yosefe mwa kuphwere ŵana ŵawu kweniso kuŵasambiza nchitu zo zingaŵawovya kuti ajiphweriyengi.

31. (a) Kumbi maukaboni ngalongo kuti Yosefe wangufwa zuŵanji? (Sazgiyanipu fundu za m’bokosi.) (b) Kumbi Yosefe wakutisiliya chakuwoniyapu nichi cho titenere kwezga?

³¹ Kutuwa pa nyengu yo Yesu wangubatizikiya wati wafika vyaka 30, Bayibolo litimuzumbuwa so cha Yosefe. Maukaboni ngalongo kuti Mariya wenga choko Yesu wachiyamba uteŵeti waki. (Wonani bokosi lakuti, “Kumbi Yosefe Wangufwa Zuŵanji?”) Chinanga kuti ivi venga viyo, Yosefe wakusiya chakuwoniyapu chamampha ukongwa chifukwa wenga mpapi yo wanguvikiliya banja laki, kuliphwere kweniso wangugomezgeka mpaka nyifwa. Weyosi yo ndi mutu wa banja, mpapi pamwenga Mkhristu wangachita umampha ukongwa kwezga chivwanu chaku Yosefe.