1, 2. Konkhoskani mo ulendu waku Mariya wenge, kweniso vo vinguchitiska kuti walekengi kuvwa umampha.

ŴANAŴANIYANI kuti muwona Mariya yo watondeka kujalikiskika pa mbunda. Iyu wayenda ulendu uwu kwa nyengu yitali. Yosefe watenda pasi kamanakamana wachilongozga nthowa yakuya ku Betelehemu. Mariya watuvwa kutukuluka kwa mwana yo we mumoyu mwaki.

² Pa nyengu iyi nthumbu yaku Mariya ndipu njikulu ukongwa ndipu Bayibolo likonkhoska kuti wenga ndi “nthumbu yikulu.” (Luka 2:5) Banja ili lichijumpha m’minda yakupambanapambana, akhumba ŵanthu anyaki wo alimanga azizwanga kuti, ‘Nchifukwa wuli munthukazi wakuti we ndi nthumbu yikulu viyo we pa ulendu.’ Nchifukwa wuli Mariya wenga pa ulendu uwu?

3. Kumbi Mariya wangupaskika nchitu wuli, nanga tisambirengenji vakukwaskana ndi munthukazi uyu?

³ Mariya wangupaskika nchitu yapade ukongwa m’mbiri yosi ya ŵanthu. Iyu wenga ndi nthumbu ya mwana yo wanguzija Mesiya, Mwana waku Chiuta. (Luka 1:35) Nyengu yakuchiliya yati yaŵandika, panguzisanirika ulendu wakuluta ku Betelehemu. Mariya we pa ulendu uwu, wangukumana ndi masuzgu nganandi ngakwesa chivwanu chaki. Tiyeni tiwoni vo vingumuwovya kuti walutirizgi kuja ndi chivwanu chakukho.

4, 5. (a) Nchifukwa wuli Yosefe ndi Mariya akanga ku Betelehemu? (b) Kumbi dangu laku Kaisare lingufiska uchimi nuwu?

⁴ Pa nyengu iyi, ndi Yosefe ndi Mariya pe cha wo ŵenga pa ulendu uwu. Kaisare Augusto, wangulangula kuti kuchitiki chilembeska ndipu ŵanthu wosi akhumbikanga kuchilembeske kwawu. Kumbi Yosefe wanguchita wuli? Bayibolo likamba kuti: “Ndipu Yosefe nayu, kutuwa ku Galile, kumuzi Nazarete, wangukwere ku Yuda, kumuzi waku Davidi, wo uzumbulika Betelehemu, chifukwa kuti wenga wa munyumba ndi wa mbumba yaku Davidi.”—Luka 2:1-4.

⁵ Vinguchitika mwangozi cha kuti Kaisare wajalikiski dangu ili pa nyengu iyi. Uchimi wo ungulembeka pafufupi vyaka 700 kuvuli,  ungukambiya limu kuti Mesiya wazamuwiya ku Betelehemu. Kwenga so muzi unyaki wo wadanikanga kuti Betelehemu pa mtunda wa makilomita 11 kutuliya ku Nazarete. Kweni uchimi ungukambiya limu kuti muzi wo mwazamutuliya Mesiya ndi “Betelehemu Efrata.” (Ŵerengani Mika 5:2.) Kuti ŵanthu akafiki ku Betelehemu Efrata, ajumphanga m’nthowa yamapiri ndipu ayenda mtunda wa makilomita 130 kupitiya ku Samariya. Yosefe wakhumbikanga kuluta ku Betelehemu uyu, chifukwa chakuti ndiwu wenga muzi wa Fumu Davidi, yo wenga mpapi waku Yosefe ndi Mariya.

6, 7. (a) Nchifukwa wuli ulendu wa ku Betelehemu watingi uŵengi wakusuzga kwaku Mariya? (b) Nge munthu wakuyirwa, kumbi Mariya wakhumbikanga kusintha wuli pa nkhani yakusankha vakuchita? (Wonani so mazu ngam’mphata.)

⁶ Kumbi Mariya wanguzomerezga Yosefe wati wakamba kuti akalembeski? Mariya wanguziŵiya limu kuti ulendu uwu uŵengi wakusuzga ukongwa. Viwoneka kuti yenga nyengu yakuti vuwa yikhoza kuwaza nyengu yeyosi. Chinyaki so nchakuti mazu ngakuti “wangukwere ku Yuda,” ngayanapu chifukwa chakuti Betelehemu wenga pa malu ngakukwera ukongwa mwakuti venga vakusuzga kuti munthu yo wavuka kali wayendi so m’mitunthu iyi. Panyaki ulendu uwu watingi utongi nyengu yitali ukongwa chifukwa ndi mo Mariya wenge, wakhumbikanga kupumuwa pafupipafupi. Kweniso, pa nyengu iyi ndipu wakhumbikanga kuja pafupi ndi abali ŵaki kuti amuwovyi asani nthumbu yayuka. Kukamba uneneska, Mariya wakhumbikanga kuchita chiganga kuti wazomeri ulendu uwu.

 ⁷ Kweni Luka wakulemba kuti, Yosefe wanguluta “kwachilembeka pamoza ndi Mariya.” Ndipu wangulemba so kuti, Mariya “wangutorana ndi iyu, [Yosefe] nge po wangumulayizgiya.” (Luka 2:4, 5, NW) Mariya wakhumbikanga kusankha yija cha vakuchita chifukwa wenga munthu wakuyirwa. Wawonanga kuti murumu waki ndiyu mutu wa banja laki, ndipu wanguzomerezga vo murumu waki wangusankha chifukwa nayu wakondwanga ndi udindu wo wangupaskika ndi Chiuta kuti wawovyanengi ndi murumu waki. * Mwaviyo, Mariya wanguvwiya murumu waki ndi mtima wosi ndipu ivi vingulongo kuti wenga ndi chivwanu.

8. (a) Kumbi nchinthu wuli so cho chinguchitiska kuti Mariya waluti ku Betelehemu ndi Yosefe? (b) Kumbi chakuwoniyapu chaku Mariya chingaŵawovya wuli ŵanthu akugomezgeka?

⁸ Kumbi nchinthu wuli so cho chinguchitiska kuti Mariya wavwiyi murumu waki? Kumbi iyu wawuziŵanga uchimi wakuti Mesiya wamuwiya ku Betelehemu? Bayibolo likambapu chechosi cha. Kweni viwoneka kuti waziŵanga chifukwa chakuti asembi ŵara ndi alembi nawu ayiziŵanga umampha nkhani iyi ndipu ŵanthu anandi nawu ayiziŵanga. (Mat. 2:1-7; Yoh. 7:40-42) Kweniso Mariya nayu wangaziŵanga umampha ukongwa Malemba. (Luka 1:46-55) Kwali Mariya  wanguzomera kuluta chifukwa cha kuvwiya murumu waki, dangu laku Kaisare, uchimi waku Yehova pamwenga vifukwa vosi venivi, iyu nchakuwoniyapu chamampha ukongwa. Yehova wawona kuti anthurumi ndi anthukazi akujiyuyuwa kweniso akuvwiya mbakurizwa ukongwa. Chakuwoniyapu chaku Mariya chingatiwovya ukongwa, chifukwa ŵanthu anandi mazuŵa nganu kuvwiya alivi naku nchitu.

9, 10. (a) Kumbi Mariya ndi Yosefe atenere kuti aŵanaŵaniyanganji ŵe pafupi kufika ku Betelehemu? (b) Kumbi Yosefe ndi Mariya angufikiya pani, nanga chenga chifukwa wuli?

⁹ Mariya watenere kuti wanguzika mtima wati wayamba kuwona msumba wa Betelehemu. Pa nyengu iyi ayendanga m’nthowa ya mitunthu yakujumpha m’minda ya maolivi. Vipasu ivi venga m’gulu la mbewu zo ŵanthu amaliyanga kukolola. Akhumba ŵati awona msumba wa Betelehemu angwamba kuŵanaŵaniya mbiri ya msumba uwu. Betelehemu wenga msumba umana ukongwa mwakuti awuŵerengiyanga pa gulu la misumba ya ku Yuda cha nge po mchimi Mika wangukambiya. Kweni kwenuku ndiku Boazi, Naomi ndi Davide anguwiya vyaka vakujumpha 1,000 Khristu wechendawi.

¹⁰ Mariya ndi Yosefe angusaniya kuti muzi wazaza ndi ŵanthu. Anyaki anguza liŵi kuzilembeska ndipu yiwu angusaniya kuti malu ngazaza m’nyumba ya alendu. * Yiwu angugona m’khola chifukwa kwengavi so kunyaki kwekosi ko atingi asaniyengi malu. Tikhoza kuŵanaŵaniya ŵaka mo Yosefe wangusuzgikiya maŵanaŵanu pakuwona muwolu waki wachisuzgika ndi urwirwi wo wakuliyangakuliyanga, wakuti chijaliyi wenga wechendawuvwepu. M’khola mwenga mwamampha cha kuti nthumbu ya munthu yiyukiyemu.

11. (a) Nchifukwa wuli anthukazi wosi wo akubalapu angavwisa umampha urwirwi wo Mariya wavwanga? (b) Kumbi Yesu wenga mwana wakwamba waku yani ndi yani?

¹¹ Munthukazi weyosi yo wakubalapu wangavwisa umampha urwirwi wo Mariya wavwanga. Vyaka 4,000 Yesu wechendaweku, Yehova wangukambiya limu kuti anthukazi azamusuzgikanga ndi urwirwi pakubala chifukwa cha ubudi wo tikwambuwa. (Chiy. 3:16) Ndipu viwoneke limu kuti Mariya nayu wangusuzgika ukongwa. Luka wangukonkhoska urwirwi wosi cha wo Mariya wanguvwa pa nyengu iyi, kweni wangukamba ŵaka kuti: “Wangupapa mwana munthurumi waki wakudankha.” (Luka 2:7) Uyu ndiyu wenga mwana wakwamba pa ŵana 7 wo Mariya wangubala. (Marko 6:3) Kweni mwana uyu wenga wakupambana ndi anyaki wosi. Mwana uyu wenga so mwana wakwamba waku Yehova “wakupapika danga wa ulengi wosi,” kweniso Mwana wakuwayija waku Chiuta.—Ŵakol. 1:15.

12. Kumbi Mariya wangumugoneka pani mwana, nanga vo vinguchitika vipambana wuli ndi vo vilongoleka m’maseŵeru ndi vithuzithuzi vinandi vakulongo kuwa kwaku Yesu?

 ¹² Nkhani iyi yikonkhoska so vo Mariya wanguchita kuti: “Wangumvungiya, ndi wangumlalika mu muryeru.” (Luka 2:7) Maseŵeru kweniso vithuzithuzi vinandi vakulongo kuwa kwaku Yesu, vikujambulika mwakugozga ukongwa. Kweni ndivu vinguchitika cha. Mungaluwanga cha kuti banja ili lingugona m’khola ndipu ngenga malu ngakununkha chifukwa viŵetu varyiyanga mwenimo. Palivi mpapi weyosi yo wangayanja kubaliya mwana m’malu ngangeti yanga asani malu nganyaki ngangaŵapu. Apapi anandi akhumba cha kuti ŵana ŵawu asuzgikengi. Mariya ndi Yosefe nawu akhumbanga kumuphwere umampha ukongwa Mwana waku Chiuta.

13. (a) Kumbi Mariya ndi Yosefe angwesesa wuli kuphwere mwana wawu ndi vo ŵenga navu? (b) Kumbi apapi azeru mazuŵa nganu angachita wuli kuti ayezgi Yosefe ndi Mariya?

¹³ Mariya ndi Yosefe anguŵanaŵaniya uheni wa malu cha, kweni anguchita ŵaka vo angafiska ndi vo ŵenga navu. Mwakuyeruzgiyapu, mukhoza kuwona kuti Mariya wamuphweriyanga yija mwana waki, wangumuvunga ndi salu umamphaumampha kuti wangapimanga cha ndi kumugoneka mwakuyayatizga mwakuryiya viŵetu. Mariya wangutondeka cha kumuphwere umampha mwana waki chifukwa chakuti wenga m’malu ngaheni. Iyu ndi Yosefe aziŵanga umampha kuti chinthu chakuzirwa ukongwa cho akhumbikanga kuchitiya mwana wawu, kwenga kumusambiza kuti wayanjengi Yehova. (Ŵerengani Marangu 6:6-8.) Mazuŵa nganu, apapi azeru nawu atesesa kusambiza ŵana ŵawu kuti ayanjengi kuteŵete Chiuta.

14, 15. (a) Nchifukwa wuli aliska akhumbisiskanga kuchiwona mwana? (b) Kumbi aliska anguchita wuli ŵati awona Yesu mwakuryiya viŵetu?

¹⁴ Yosefe ndi Mariya angujifwasiya m’khola, kweni mwamabuchibuchi kunguza aliska wo angupukwa kuziwona mwana. Ŵanthu yaŵa awonekanga kuti angukondwa ukongwa. Yiwu angutuliya kumapiri ko ajanga ndi viŵetu vawu. * Yiwu angukonkhoske Yosefe ndi Mariya vakuziziswa vo anguwona. Pakati pa usiku, mungelu wanguŵawoneke. Ndipu unkhankhu waku Yehova unguŵavimba ndipu mungelu wanguŵakambiya kuti ku Betelehemu kwawa Khristu pamwenga kuti Mesiya. Wanguŵakambiya kuti amusaniya mwana uyu wagonekeka mwakuryiya viŵetu ndipu amukulunga musalu. Pavuli paki anguwona so gulu la angelu wo athamikanga Chiuta.—Luka 2:8-14.

 ¹⁵ Vakuziziswa cha kuti ŵanthu yaŵa anguza ku Betelehemu achitchimbiya. Yiwu atenere kuti angukondwa ukongwa kuwona kuti asaniya mwana wagona mwakuryiya viŵetu nge mo mungelu wanguŵakambiya. Yiwu angujapu ŵaka cheti cha ŵati awona Yesu, kweni “ŵanguwandiska . . . nkhani . . . yo. Ndipu wosi ŵakuvwa ŵangutondwa paku vo vingukambika ndi ŵaliska.” (Luka 2:17, 18) Alongozgi avisopa awonanga kuti aliska mbanthu akusika ukongwa. Kweni nkhani iyi yilongo kuti Yehova wawonanga kuti ŵanthu akujiyuyuwa kweniso akugomezgeka yaŵa mbakuzirwa ukongwa. Sonu kumbi ulendu wawu ungumuwovya wuli Mariya?

16. Kumbi Mariya wangulongo wuli kuti wenga wazeru, ndipu nchinthu wuli cho chingumuwovya kuti waje ndi chivwanu chakukho?

¹⁶ Pa nyengu iyi, Mariya wanguvuka ukongwa chifukwa ndipu wachila ŵaka, kweni wanguvwiya vosi vo alendu yaŵa angukamba. Mariya wanguvwa ŵaka cha, kweni “wasungirizganga nkhani zenizi zosi, kuziŵika mu mtima waki.” (Luka 2:19) Mariya wenga munthukazi wazeru nadi. Iyu waziŵanga kuti uthenga wakutuliya kwa angelu uwu ngwakukhumbika ukongwa. Chiuta waki Yehova, wakhumbanga kuti iyu waziŵi udindu wa mwana waki. Ndichu chifukwa chaki wangusunga mazu yanga mumtima waki kuti wangakumbukengi ndi kungalunguruka nyengu zosi. Ivi ndivu vingovya Mariya kuti waje ndi chivwanu chakukho kwa umoyu waki wosi.—Ŵerengani Ŵahebere 11:1.

17. Kumbi tingamuyezga wuli Mariya pa nkhani ya vo tisambira m’Bayibolo?

¹⁷ Kumbi namwi muyezgengi Mariya? Yehova wakulemba fundu zauneneska zakukhumbika ukongwa m’Mazu ngaki. Kweni kuti fundu izi zitiwovyi, titenere kuzisambira. Kuŵerenga Bayibolo ndiku kungatiwovya, kweni tingaliŵerenganga nge mabuku nga nthanu za ŵanthu cha, tiliŵerengengi nge Mazu ngaku Chiuta. (2 Tim. 3:16) Mwakuyanana ndi Mariya, nasi titenere kusambira ndi kukumbuka uneneska wakukwaskana ndi Yehova kweniso kulunguruka. Asani tilunguruka pa vo tiŵerenga m’Bayibolo ndi kuwona mo tingagwiriskiya nchitu umampha ukongwa ulongozgi wo Yehova watitipaska, chivwanu chidu chikuwengi.

18. (a) Kumbi Mariya ndi Yosefe angulongo wuli kuti anguvwiya Chilangulu chaku Mosese Yesu weche litema? (b) Kumbi sembi yo Yosefe ndi Mariya angupereka kukasopi yingulongo kuti asaniyanga wuli mwakuliŵavu?

¹⁸ Mwana uyu wati wakwaniska mazuŵa 8, Mariya ndi Yosefe  anguluta kuchimudumuliska khungu mwakukoliyana ndi Chilangulu chaku Mosese ndipu angumupaska zina lakuti Yesu nge mo mungelu wanguŵakambiya. (Luka 1:31) Wati wakwaniska mazuŵa 40, anguluta nayu kukasopi ku Yerusalemu kuti akapereki sembi ya chiphotoka ndipu Dangu lazomerezganga kuti akavu aperekengi njiŵa ziŵi pamwenga nkhunda ziŵi. Kutuwa ku Betelehemu kufika ku Yerusalemu kwenga mtunda wa makilomita 10. Yiwu anguchita soni cha kuvwiya Dangu laku Yehova mwakupereka sembi yo atingi afiskengi chifukwa chakuti apapi anyaki aperekanga sembi ya mwana wa mbereri pamwenga njiŵa. Kweni Yosefe ndi Mariya anguchiskika ukongwa ŵati aluta kukasopi.—Luka 2:21-24.

19. (a) Kumbi Simeoni wangumukambiya mazu nanga Mariya ngo wakhumbikanga kungasunga mumtima? (b) Kumbi Ana wanguchitanji wati wawona Yesu?

¹⁹ Munthu munyaki wakukota zina laki Simeoni, wangukambiya Mariya mazu nganandi ngakuti wangasungi mumtima. Simeoni wangulayizgika kuti wawonengi Mesiya wechendafwi ndipu mzimu wakupaturika waku Yehova ungumulongo kuti Yesu ndiyu wenga Mtaski wakulayizgika. Simeoni wangumukambiya so limu Mariya kuti zuŵa linyaki wazamukhumbika kukunthiyapu urwirwi ukulu. Iyu wangumukambiya kuti wazamukuvwa nge kuti wagwazika ndi lipanga. (Luka 2:25-35) Chinanga kuti mazu yanga ngenga ngakumutcheŵeska, viwoneka kuti nganguzimuwovya kukunthiyapu nyengu yakusuzga yati yafika vyaka 30 kunthazi. Simeoni wati waluta, kunguza mchimikazi Ana, ndipu wati wawona mwana uyu, wangwamba kukambiya  weyosi yo wakhazganga kutaskika kwa Yerusalemu, vakukwaskana ndi Yesu.—Ŵerengani Luka 2:36-38.

20. Nchifukwa wuli Yosefe ndi Mariya anguchita umampha kuluta ndi Yesu kukasopi ku Yerusalemu?

²⁰ Yosefe ndi Mariya anguchita umampha ukongwa kuluta ndi mwana wawu kukasopi waku Yehova ku Yerusalemu. Yapa angwamba kusambiza mwana wawu kuti kuluta kukasopi waku Yehova nyengu zosi, nkhwakukhumbika ukongwa. Yiwu angupereka vo ŵenga navu kwaku Yehova ndipu nawu angulonde ulongozgi wakuchiska. Viwoneka kuti Mariya wachituwa kukasopi pa zuŵa ili, chivwanu chaki chingukho ukongwa chifukwa wangusambira fundu zauneneska zakuzirwa ukongwa zakuti wakazilungurukengi kweniso kukambiyaku anyaki.

21. Kumbi tingachita wuli kuti chivwanu chidu chijengi chakukho nge chaku Mariya?

²¹ Nchinthu chakukondweska ukongwa mazuŵa nganu kuwona kuti apapi achita vo Yosefe ndi Mariya anguchita. Apapi wo mbakaboni aku Yehova, atesesa kuluta ku maunganu ngachikhristu ndi ŵana ŵawu. Apapi yaŵa apereka vo angafiska mwakuchiska Akhristu anyawu ndi mazu ngamampha. Ndipu asani awere kunyumba, aja ndi chivwanu chakukho, likondwa, kweniso aja ndi mazu nganandi ngo angakambiyaku ŵanthu anyaki. Vija vakukondweska ukongwa kuwungana ndi apapi aviyo yaŵa! Asani tiwungana nawu, tisaniyengi kuti chivwanu chidu chijengi chakukho nge po chenge chaku Mariya.