MUTU 1
‘Chinanga Wakufwa, Weche Kulongoro’
1. Nchinthu wuli cho chatondekeskanga banja laku Adamu ndi Eva kuluta so m’munda wa Edene, nanga Abelu watenere kuti wakhumbisiskanganji?
ABELU walereskanga mbereri zaki zo zaryanga m’mphepeti mwa phiri. Watenere kuti wati waponya jisu patali, wanguwona motu uchilipuka. Iyu wanguziŵa kuti penga lipanga lo lazunguliyanga mwambula kulekezga, lichijara nthowa ya kumunda wa Edene. Pakwamba apapi ŵaki ajanga m’munda wenuwu kweni pa nyengu iyi, yiwu pamwenga ŵana ŵawu ŵengavi so mwaŵi wakujaliya m’munda uwu. Sonu yeruzgiyani kuti ndi mazulu, ndipu kuputa kamphepu kakuzizira umampha. Abelu waja pasi ndipu walereska kuchanya wachiŵanaŵaniya vakukwaskana ndi Mulengi waki. Akhumba iyu watijifumba kuti: Kumbi ŵanthu azamuja so pa ubali ndi Chiuta? Abelu watenere kuti wakhumbisiskanga kuti ubali uwu uweriyepu.
2-4. Kumbi Abelu wakambiskana nasi m’nthowa wuli mazuŵa nganu?
2 Mazuŵa nganu, Abelu weche kukamba nasi. Kumbi mutimuvwa? Mukhoza kumuka kuti ivi vingachitika cha chifukwa Abelu yo wenga mwana wachiŵi waku Adamu, wakufwa kali ukongwa. Ndipu liŵavu laki likuvunda kali ukongwa mwakuti likusambuka dongu pafufupi vyaka 6,000 vajumpha. Pa nkhani ya akufwa, Bayibolo likamba kuti: “Ŵaziŵa kanthu cha.” (Wak. 9:5, 10) Kweniso Abelu wakukambapu mazu ngengosi cha ngo ngakulembeka m’Bayibolo. Sonu wakambiskana nasi m’nthowa wuli?
3 Wakutumika Paulo wangulemba vakukwaskana ndi Abelu kuti: “Mwaku chenicho nachu chinanga wakufwa weche kulongoro.” (Ŵerengani Ŵahebere 11:4.) Kumbi Abelu wakambiskana nasi kuziya mu vinthu wuli? Iyu wakambiskana nasi kuziya mu chivwanu chaki. Abelu wenga munthu wakwamba kuja ndi jalidu lamampha ili. Iyu wangulongo chivwanu chanthazi ukongwa mwakuti tija nge titimuwona ndipu tikhumbika kwezga chivwanu chaki mazuŵa nganu. Asani titezga chivwanu chaki vija nge kuti tituvwa vo Abelu watitikambiya.
4 Sonu kumbi tisambirengenji vakukwaskana ndi Abelu kweniso chivwanu chaki, pakuti wakuzumbulika ukongwa cha m’Bayibolo? Tiyeni tiwoni.
Wangujaku “Kumtendeku wa Charu”
5. Kumbi Yesu wang’anamuwanganji pakukamba kuti Abelu wangujaku “kumtendeku wa charu”? (Wonani so mazu ngam’mphata.)
5 Abelu wenga mwana wachiŵi waku Adamu ndi Eva, wo angulengeka charu chati chalengeka ŵaka. Pavuli paki, Yesu wanguzikamba kuti Abelu wangujaku ‘kumtendeku wa charu.’ (Ŵerengani Luka 11:50, 51.) Yapa Yesu wachikamba kuti charu wakambanga, ŵanthu wo angawomboleka ku ubudi. Chinanga kuti Abelu wenga munthu wachinayi kuja pacharu, viwoneka kuti iyu ndiyu wenga munthu wakwamba yo Chiuta wanguwona kuti ngwakwenere kuwomboleka. * Ivi vilongo kuti ŵanthu wosi wo Abelu wangukuwa nawu ŵenga a nkharu yiheni.
6. Kumbi apapi aku Abelu ŵenga ŵanthu amtundu wuli?
6 Chinanga kuti pa nyengu iyi ŵanthu ŵenga amanavi pacharu, yiwu akumananga ndi masuzgu nganandi. Adamu ndi Eva wo ŵenga apapi aku Abelu, ŵenga akutowa kweniso anthazi. Kweni angutondeke dala kuvwiya. Pakwamba ŵenga ŵanthu akufikapu, ndipu ŵenga ndi mwaŵi wakuja ndi umoyu wamuyaya. Yiwu angugarukiya Yehova Chiuta ndipu wanguŵadikiska mu Paradayisu wa munda wa Edene mo ajanga ndipu wanguŵajaliya kuti angalutangamu so cha. Chifukwa chakuŵanaŵaniya vawu pe, Adamu ndi Eva anguja ŵanthu ambula kufikapu kweniso angutaya umoyu wamuyaya.
7, 8. Kumbi Eva wangukambanji wati wabala Kaini? Kumbi watenere kuti wakumbukanganji?
7 Adamu ndi Eva ŵati adikiskika m’munda wa Edene angwamba kusuzgika. Ŵati abala mwana wakwamba angumudana zina lakuti Kaini ndipu Eva wangukamba kuti, “Ndaronde munthurumi ndi chovyu cha Chiy. 3:15; 4:1) Kumbi Eva waŵanaŵananga kuti munthukazi yo wazumbulika mu uchimi uwu wenga iyu ndipuso kuti Kaini ndiyu wenga “mphapu” yo yingulayizgika?
Ambuya.” Mazu ngaki ngalongo kuti wakumbukanga vo Yehova wangulayizga m’munda wa Edene vakuti munthukazi munyaki wazamutuzga “mphapu,” pamwenga kuti mbewu yo yazamupweteka njoka yo yinguchitiska kuti Adamu ndi Eva anangi. (8 Asani ndi viyo nadi, ndikwesa wanangiskanga ukongwa. Ndipu asani ndivu iyu ndi Adamu akambiyanga Kaini wachikuwa, ndikuti angumupuluska ukongwa chifukwa vitenere kuti vingumuchitiska kuti waje wakujikuzga ukongwa. Pavuli paki, Eva wanguzibala so mwana munthurumi, kweni palivi mazu ngakulongo kuti Eva waŵanaŵananga kuti mwana waki uyu ndi mphapu yo Yehova wangulayizga. Mwana uyu angumudana zina lakuti Abelu lo ling’anamuwa kuti, “Mvuchi wo utuwa mumphunu,” pamwenga, “Chambula fundu.” (Chiy. 4:2) Kumbi zina lo angumupaska lilongo kuti aŵanaŵananga kuti Kaini wazamuja wakuzirwa ukongwa kujumpha Abelu? Tiziŵa umampha cha.
9. Kumbi apapi mazuŵa nganu angasambiranji kwa apapi akwamba?
9 Mazuŵa nganu apapi angasambira vinandi kwa apapi akwamba. Kumbi vakukamba ndi vakuchita vinu vichitiska kuti ŵana ŵinu aje akujikuzga, akunyada, kweniso kuti ajengi ndi umoyu wakukhumba vawu pe? Kumbi mutiŵasambiza kuti ayanjengi Yehova Chiuta ndi kuja nayu pa ubwezi? Chakuchitiska chitima nchakuti apapi akwamba angutondeka kufiska udindu wawu. Kweni penga chilindizga chakuti mphapu yawu yikhoza kuzija so pa ubwezi ndi Yehova Chiuta.
Kumbi Nchinthu Wuli cho Chingovya Abelu Kuti Waje ndi Chivwanu?
10, 11. Kumbi Kaini ndi Abelu agwiranga nchitu nizi, nanga Abelu wenga ndi jalidu nili?
10 Viwoneka kuti anyamata yaŵa achikuwa, Adamu wanguŵasambiza nchitu zo zitingi ziwovyengi banja lawu. Kaini wangusankha kulima ndipu Abelu wangusankha kuŵeta viŵetu.
11 Kweni Abelu wenga ndi jalidu linyaki lakuzirwa ukongwa. Iyu wenga ndi chivwanu cho chakuwanga nyengu zosi, ndipu Paulo wanguzilemba vakukwaskana ndi jalidu lamampha lenili. Ŵanaŵanani ŵaka kuti pa nyengu yo, pengavi munthu wankharu yamampha wakuti Abelu wangamuyezga. Sonu nchinthu wuli cho chingumuwovya kuti waje ndi chivwanu mwaku Yehova Chiuta? Tiyeni tikambiskani vinthu vitatu vo vingumuwovya kuti waje ndi chivwanu chakukho.
12, 13. Kumbi kulunguruka pa chilengedu chaku Yehova kunguwovya wuli kuti chivwanu chaku Abelu chilutirizgi kukuwa?
12 Chilengedu chaku Yehova. Mbuneneska kuti Yehova wangutemba nyata kuti pamengi viminga ndi visoyu vo vatimbanyizganga ulimi. Kweni charu chamenga mbwenu vakurya vo Abelu ndi ŵanthu a m’banja laki aryanga kuti aje ndi umoyu. Ndipuso penga vinthu vinandi vo Yehova wanguleka kuvitemba nge nyama, viyuni, somba, mapiri, nyanja, misinji, mude (kuchanya), mitambu, lumwi ndi nyenyezi. Kwekosi ko Ŵaroma 1:20.) Tikayika cha kuti chivwanu chaku Abelu chakuwanga wachilunguruka pa vo Yehova wakulenga kweniso mijalidu yaki.
Abelu walereskanga kwenga vinthu vo vamulongonga ukaboni wakuti Yehova Chiuta yo wakulenga vinthu vosi ngwachanju, ngwazeru kweniso ngwamampha. (Ŵerengani13 Ivi vilongo kuti Abelu waŵanaŵaniyanga vakukwaskana ndi Yehova. Ŵanaŵaniyani kuti muwona Abelu waliska mbereri zaki. Nge mo muziŵiya, aliska aja pamalu ngamoza cha kweni atendatenda. Iyu wakhweme mbereri zaki m’mapiri, muvidika, kweniso wambuka nazu misinji kuti wasaniyi uteka wakubiriŵira, malu nga maji kweniso mduzi wakupumuliyapu. Pa nyama zosi zo Chiuta wakulenga, mbereri ndizu zakufwasa ukongwa ndipu zija nge kuti zikulengeke kuti munthu ndiyu wazilongozgengi ndi kuzivikiliya. Kumbi Abelu waziŵanga kuti nayu wakhumbikanga Munthu Munyaki wazeru ukongwa ndipuso wanthazi kuluska munthu munyaki weyosi kuti wamulongozgengi, kumuvikiliya ndi kumuphwere? Tikayika cha kuti Abelu wazumbuwangapu fundu zenizi wachiromba ndipu ivi ndivu vinguwovya kuti chivwanu chaki chilutirizgi kukuwa.
14, 15. Kumbi malayizgu ngaku Yehova ngangumuwovya wuli Abelu kuti walungurukengi?
14 Malayizgu ngaku Yehova. Adamu ndi Eva atenere kuti anguŵakonkhoske ŵana ŵawu vo vinguchitika kuti adikiskiki m’munda wa Edene. Ivi vinguchitiska kuti Abelu wasaniyi fundu zinandi zakuti walungurukengi.
15 Yehova wangukamba kuti nyata yitembekengi. Abelu wati wawona visoyu ndi viminga, wanguziŵa kuti mazu ngo Yehova wangukamba ngafiskika. Yehova wangukambiya so limu kuti Eva wasuzgikengi pakuto nthumbu kweniso pakubala. Abelu wati wawona so po anyina asuzgikiyanga pakubala ŵana wo anguwa kuvuli kwaki, wanguziŵa kuti mazu yanga ngafiskika. Yehova wanguziŵiya limu kuti Eva wazamukhorwa cha ndi chanju cha murumu waki, kweniso kuti murumu waki wazakumuwusanga. Abelu wawonanga vosi ivi vichichitika pakati pa awiski ndi anyina. Venivi ndivu vingumuwovya kuziŵa kuti mazu ngaku Yehova ngatuwa paŵaka cha. Ndichu chifukwa chaki Abelu wenga ndi vifukwa vakuvwika vakugomezge malayizgu ngaku Yehova ngakukwaskana ndi “mphapu” pamwenga mbewu yo yazamutuzgapu masuzgu ngosi ngo ngakwambiya mu Edene.
16, 17. Kumbi Abelu watenere kuti wangusambiranji kwa akerubi aku Yehova?
17 Ŵanaŵaniyani mo Abelu weche mnyamata wavwiyanga wachiwona akerubi. Chifukwa chakuti awonekanga nge ŵanthu, Abelu wasuzgikanga cha kuwona kuti ŵenga anthazi ukongwa. “Lipanga” lo lalipukanga ndi kuzunguliya mwambula kulekezga nalu lenga lakofya. Kumbi Abelu wanguwonapu kuti akerubi yaŵa aleka nchitu yo Yehova wanguŵapaska chifukwa chakuti yaŵavukiska? Awa. Nyengu zosi vakulengeka vazeru kweniso vanthazi ivi vagwiranga nchitu yo vingupaskika kwambula kulekezga. Abelu wanguziŵa kuti Yehova Chiuta we ndi ateŵeti ŵaki arunji kweniso akugomezgeka. Abelu wanguwona kuti mwakupambana ndi ŵanthu a m’baja laki, akerubi yaŵa ŵenga akugomezgeka kweniso akuvwiya Yehova. Chakuwoniyapu chamampha cha angelu yaŵa ndichu chingumuwovya kuti waje ndi chivwanu chakukho.
18. Kumbi ndi vinthu nivi vo vingatiwovya kuti tije ndi chivwanu chakukho mazuŵa nganu?
18 Chivwanu chaku Abelu chingulutirizga kukho chifukwa chakuti walungurukanga vakukwaskana ndi Yehova kuporote m’chilengedu, malayizgu ngaki ndi angelu Ŵaki. Ivi vilongo kuti tingasambira vinandi pa chakuwoniyapu chaki. Ampupuka angachiskika asani angaziŵa kuti akhoza
kuja ndi chivwanu chakukho chinanga kuti ŵanthu wosi a m’banja lawu angaja ndi nkharu yiheni. Vakuziziswa va m’chilengedu, Bayibolo kweniso chakuwoniyapu cha ŵanthu a chivwanu vingatiwovya kuti nasi tije ndi chivwanu chakukho mazuŵa nganu.Nchifukwa Wuli Sembi Yaku Abelu Yenga Yamampha Ukongwa?
19. Kumbi ndi fundu yauneneska niyi yo Abelu wanguziziŵa?
19 Chifukwa chakuti Abelu wenga ndi chivwanu mwaku Yehova, iyu wakhumbanga kulongo chivwanu chaki mwa nchitu. Sonu kumbi munthu wangamupaskanji Mulengi wa chilengedu chosi? Tosi tiziŵa kuti Chiuta wakhumba kuti ŵanthu amupaski chawanangwa pamwenga chovyu chechosi cha. Nyengu yinyaki, Abelu wanguziziŵa fundu yauneneska yakuti: Kukondweska Yehova nkhwambula kusuzga, tikhumbika ŵaka kumupaska vinthu vamampha ukongwa kweniso kuja ndi vilatu vamampha.
20, 21. Kumbi Kaini ndi Abelu angupereka sembi wuli kwaku Yehova, nanga Yehova wangumuka wuli?
20 Abelu wangusankhapu mbereri zaki zinyaki kuti wapereki sembi. Iyu wangusankha zamampha, zakwamba kubalika, ndipuso wangupereka viŵalu vo venga vamampha ukongwa. Kaini nayu wakhumbanga kuti Chiuta wamtumbiki ndi kumwanja ndipu wangunozga sembi yaki ya mbewu. Kweni iyu wenga ndi vilatu vakuyanana ndi vo Abelu wenga navu cha. Mphambanu yawu yinguziwoneke ukongwa pa nyengu yo aperekanga sembi.
21 Kaini ndi Abelu, angugwiriskiya nchitu guŵa ndi motu pakupereka sembi zawu, akerubi achiwona. Akerubi ndiwu ŵenga akumiya Yehova ŵija pacharu chapasi pa nyengu yo. Yehova wanguŵamuka. Bayibolo likamba kuti, “Ambuya angulumba Abelu ndi mpasku waki.” (Chiy. 4:5) Bayibolo likamba cha kuti Chiuta wangulongo wuli kuti walonde sembi yaku Abelu.
22, 23. Nchifukwa wuli Yehova wangulonde sembi yaku Abelu?
22 Nchifukwa wuli Chiuta wangulonde sembi yaku Abelu kuleka yaku Kaini? Kumbi chenga chifukwa cha mtundu wa sembi yo wangupereka? Chifukwa chakwamba chenga chakuti, Abelu wangupereka sembi ya nyama yo ndopa zaki zamiyanga umoyu. Kumbi Abelu waziŵanga kuti sembi yo wangupereka yazamuja yakuzirwa ukongwa? Pati pajumpha vyaka vinandi Abelu wati wafwa, Chiuta wangugwiriskiya nchitu sembi ya mwana wa mbereri wambula kalema kumiya sembi ya Mwana Waki wakufikapu yo wadanika so kuti, ‘Mwana wa mbereri waku Chiuta,’ chifukwa wanguzipereka sembi ndopa zaki zambula kalema. (Yoh. 1:29; Chit. 12:5-7) Viwoneka kuti Abelu waziŵanga cha kuti sembi yaki yazamumiya chinthu chinyaki chakuzirwa ukongwa.
23 Kweni cho tiziŵa nchakuti: Abelu wangupereka nyama yamampha ukongwa pa nyama zo wenga nazu. Ndichu chifukwa chaki Bayibolo likamba kuti Yehova wangulumba Abelu ndi sembi yaki. Yehova wangukondwa ndi sembi yaku Abelu chifukwa cho chingumuchitiska kuti wayipereki, chenga chanju ndi chivwanu.
24. (a) Nchifukwa wuli tingakamba kuti sembi yaku Kaini pakuyija, yenga yiheni cha? (b) Kumbi maŵanaŵanu ngaku Kaini ngayanana wuli ndi nga ŵanthu anandi mazuŵa nganu?
Chiy. 4:5) Iyu wangutinkha vinthu vo Kaini wangupereka nge sembi cha chifukwa Chilangulu chaku Chiuta chinguzizomerezga kuti ŵanthu aperekengi sembi za vinthu vo akolola. (Ŵal. 6:14, 15) Kweni Bayibolo likamba kuti Yehova wangukana sembi yaku Kaini chifukwa “nchitu zaki zenga ziheni.” (Ŵerengani 1 Yohane 3:12.) Mwakuyanana ndi ŵanthu anandi mazuŵa nganu, Kaini waŵanaŵananga kuti Chiuta wakhoza kukondwa ndi sembi yaki chinanga kuti wachitengi vinthu viheni. Kweni vo wanguchitiya mvurwa waki vingulongore limu kuti wengavi chivwanu mwaku Yehova ndipuso wamuyanjanga cha.
24 Mwakupambana ndi Abelu, Yehova ‘wangumulumba cha Kaini ndi mpasku waki.’ (25, 26. Kumbi Yehova wangumutcheŵeskanji Kaini, nanga Kaini wanguchita wuli?
25 Yehova wati waleka kulonde sembi yaku Kaini, kumbi iyu wangusambirapu kanthu kwa mvurwa waki? Awa, iyu wangumukwiyiya ukongwa mvurwa waki. Yehova wanguwona vo venga mumtima mwaku Kaini ndipu wangwesesa kumovya mwachanju. Iyu wangumutcheŵeska kuti vo wachita vimuchitiskengi ubudi ukuru, ndipu wangumukambiya kuti nayu wakhoza ‘kulondereka’ asani wangasintha.
26 Kaini wanguvwiya cha vo Chiuta wangumukambiya. Iyu wangudana mvurwa waki kuti alutiyi limoza kumunda. Ŵati afika kumunda, Kaini wangupuma mvurwa waki mpaka kumubaya. (Chiy. 4:8) Tingakamba kuti Abelu ndiyu munthu wakwamba kutombozgeka chifukwa cha kusopa Yehova kweniso yo wakufwiya chivwanu chaki. Yehova weche kumukumbuka Abelu chinanga kuti wakufwa.
27. (a) Nchifukwa wuli tisimikizga kuti Abelu wazamuyuskika? (b) Kumbi tiziŵa wuli kuti zuŵa linyaki tazamukumana nayu Abelu?
27 Tikhoza kukamba kuti ndopa zaku Abelu zaliriyanga Yehova Chiuta kuti wawezge. Ndipu Chiuta wanguwezge nadi chifukwa wangumulanga Kaini pa vo wanguchita. (Chiy. 4:9-12) Fundu yakuzirwa ukongwa njakuti nkhani ya chivwanu chaku Abelu yikulembeka ndipu vija nge kuti wakambiskana nasi mazuŵa nganu. Chinanga kuti wanguja ndi umoyu kwa vyaka pafufupi 100 pe, kweni wanguchita vinthu vakukondweska Chiuta pa umoyu waki. Vyaka 100 venga vimana chifukwa chakuti kali ŵanthu ajanga ndi umoyu utali. Abelu wachifwa waziŵanga kuti Yehova yo Mbawiski akuchanya wamuyanjanga ukongwa. (Ŵah. 11:4) Mwaviyo, tiziŵa kuti Yehova watimukumbuka ndipu Abelu wakhazga kuziyuskika kuti wazije ndi umoyu m’paradayisu. (Yoh. 5:28, 29) Kumbi mwazamukumana nayu? Asani muyesesengi kuvwiya Abelu wachilongoro ndi kuyezga chivwanu chaki, mwazamuwonana nayu.
^ ndimi 5 Mazu ngakuti “kumtendeku wa charu,” palemba ili ngang’anamuwa kwandana kwa ŵanthu, mwaviyo mazu yanga ngalongo vo vinguchitikiya ŵana aku Adamu. Sonu nchifukwa wuli Yesu wangukamba kuti Abelu wangujaku “kumtendeku wa charu,” m’malu mwakukamba Kaini yo wenga mwana wakwamba? Vakuchita vaku Kaini vilongo kuti wangusankhiya dala kugarukiya Yehova Chiuta. Mphakwenere kukamba kuti Kaini ngwakwenere cha kuwomboleka mwakuyanana ndi apapi ŵaki.