Skip to content

Skip to table of contents

Fafangaʻi ʻa e Tokolahi Fakafou ʻi he Nima ʻo ha Tokosiʻi

Fafangaʻi ʻa e Tokolahi Fakafou ʻi he Nima ʻo ha Tokosiʻi

“ʻI he hili ʻene pakipaki ʻa e ngaahi foʻi maá, naʻá ne [Sīsū] vahevahe ia ki he kau ākongá, pea ko e kau ākongá leva, naʻa nau ʻoatu ia ki he fuʻu kakaí.”—MĀT. 14:19.

1-3. Naʻe anga-fēfē hono fafangaʻi ʻe Sīsū ha fuʻu kakai tokolahi ofi ki Petesaita? (Sio ki he ʻuluaki fakatātā ʻi he kupú ni.)

 SIOLOTO ATU ki he meʻa naʻe hokó. (Lau ʻa e Mātiu 14:14-21.) Ko e ki muʻa pē ia ʻi he Pāsova ʻo e taʻu 32. Ko ha fuʻu kakai ʻo e kakai tangata ʻe toko 5,000 nai, fakataha mo e kakai fefine mo e fānau, naʻa nau muimui ʻia Sīsū mo ʻene kau ākongá ki ha potu maomaonganoa ofi ki Petesaita, ko ha kiʻi kolo ʻi he matāfanga fakatokelau ʻo e Tahi Kālelí.

2 ʻI he sio atu ʻa Sīsū ki he fuʻu kakaí, naʻá ne ongoʻi fakaʻofaʻia ʻi he kakaí, ko ia naʻá ne fakamoʻui ʻa e kau mahaki ʻia kinautolú pea akoʻi kia kinautolu ʻa e ngaahi meʻa lahi fekauʻaki mo e Puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻI he fakaʻaʻau ke efiafí, naʻe tala ange ʻe he kau ākongá kia Sīsū ke tukuange ʻa e kakaí koeʻuhí ke nau ʻalu ki he ngaahi kolo ofi maí ʻo fakatau mai haʻanau meʻakai. Ka naʻe tala ange ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá: “ʻOange ʻe kimoutolu ha meʻa ke nau kai.” Kuo pau pē naʻe fakapuputuʻuʻi kinautolu ʻe he ngaahi lea ʻa Sīsuú. Naʻe siʻi ʻaupito ʻenau meʻakaí, ko e foʻi mā pē ʻe nima mo e kiʻi mataʻiika ʻe ua.

3 ʻI hono ueʻi ʻe he manavaʻofá, naʻe fakahoko ʻe Sīsū ha mana. Ko e mana pē ia ʻe taha ʻoku hā ʻi he kotoa ʻo e Kōsipeli ʻe faá. (Mk. 6:35-44; Luke 9:10-17; Sione 6:1-13) Naʻe ʻai ʻe Sīsū ʻene kau ākongá ke nau tala ki he fuʻu kakaí ke nau tangutu fakakulupu ʻi he musie maʻuiʻuí ʻo tautau toko 50 mo toko 100. Hili hono fai ha lotu, naʻá ne pakipaki ʻa e maá pea vahevahe ʻa e iká. ʻI he ʻikai ʻoange hangatonu ʻa e meʻakaí ki he kakaí, naʻe ʻoange ia ʻe Sīsū ki he kau ākongá, pea naʻe ʻoatu leva ia ʻe he kau ākongá ki he fuʻu kakaí. Naʻa nau maʻu ʻa e meʻakai hulu fau ke fafangaʻiʻaki ʻa e tokotaha kotoa pē. Fakakaukau angé: Naʻe fafangaʻi ʻe Sīsū ʻa e laui afe fakafou ʻi he nima ʻo ha tokosiʻi, ko ʻene kau ākongá.—Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 1. a

4. (a) Naʻe tokanga lahi ange ʻa Sīsū fekauʻaki mo hono ʻoange ki hono kau muimuí ʻa e faʻahinga meʻakai fē? Ko e hā hono ʻuhingá? (e) Ko e hā te tau lāulea ki ai ʻi he kupu ko ení mo e kupu hoko maí?

 4 Naʻe tokanga lahi ange ʻa Sīsū fekauʻaki mo hono ʻoange ʻa e meʻakai fakalaumālie ki hono kau muimuí, ʻa ia, ko hono akoʻi kia kinautolu ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne ʻiloʻi kapau te nau ako ʻa e ngaahi moʻoni ko iá, ʻe lava ke nau maʻu ʻa e moʻui taʻengatá. (Sione 6:26, 27; 17:3) Ko e manavaʻofa naʻá ne ueʻi ʻa Sīsū ke fafangaʻi ʻa e fuʻu kakaí ʻaki ʻa e foʻi mā mo e mataʻiiká naʻe toe ueʻi ai ia ke ne fakamoleki ʻa e ngaahi houa lahi ʻi hono akoʻi hono kau muimuí. (Mk. 6:34) Ka naʻá ne ʻilo ʻe vave ke ne foki ki hēvani. (Māt. 16:21; Sione 14:12) Mei hēvaní, ʻe anga-fēfē ʻa e hokohoko atu ʻa Sīsū ke ʻoange ʻa e meʻakai fakalaumālié ki hono kau muimui ʻi he māmaní? Hangē ko ia naʻá ne fai ʻi he taimi naʻá ne fafangaʻi ai ʻa e fuʻu kakaí, te ne fafangaʻi ʻa e tokolahi fakafou ʻi he nima ʻo ha tokosiʻi. Ko ia ai, ko hai ʻe hoko ko e tokosiʻí? Tau ako angé ʻa e founga naʻe ngāueʻaki ai ʻe Sīsū ha tokosiʻi ke ʻoange ʻa e meʻakai fakalaumālié ki hono kau muimui pani tokolahi ʻi he ʻuluaki senitulí. ʻI he kupu hoko maí leva, te tau lāulea ai ki ha fehuʻi ʻa ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga kia kitautolu taki taha: Ko hai ʻa e tokosiʻi ʻoku ngāueʻaki ʻe Sīsū ke ne ʻomai ʻa e meʻakai fakalaumālié kia kitautolu he ʻaho ní?

Naʻe fafangaʻi ʻa e laui afe fakafou ʻi he nima ʻo ha tokosiʻi (Sio ki he  palakalafi 4)

FILI ʻE SĪSŪ ʻA E TOKOSIʻI

5, 6. (a) Ko e hā ʻa e fili mātuʻaki mahuʻinga naʻe fai ʻe Sīsū koeʻuhí ke maʻu ai ʻe hono kau muimuí ʻa e tataki ʻoku nau fiemaʻu hili ʻene pekiá? (e) Naʻe anga-fēfē hono teuʻi ʻe Sīsū ʻene kau ʻapositoló ke nau tokangaʻi ha ngāue mātuʻaki mahuʻinga hili ʻene pekiá?

5 ʻOku fakapapauʻi ʻe ha ʻuluʻi fāmili fua fatongia ʻe tokangaʻi hono fāmilí ʻo ka mate. ʻI he tuʻunga meimei tatau, ko Sīsū, ʻa ia te ne hoko ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻanga Kalisitiané, naʻá ne fakapapauʻi ko hono kau muimuí te nau maʻu ʻa e fakahinohino mo e tataki ʻoku nau fiemaʻu hili ʻene pekiá. (ʻEf. 1:22) Ko e fakatātaá, ʻi he taʻu nai ʻe ua ki muʻa ke ne pekiá, naʻá ne fai ha fili mātuʻaki mahuʻinga. Naʻá ne kamata fili ʻa e tokosiʻi ko ia te ne ngāueʻaki ʻamui ke fafangaʻi ʻa e tokolahi. Tau lāulea angé ki he meʻa naʻe hokó.

6 Hili ʻa e lotu ʻi he poó kotoa, naʻe fili ʻe Sīsū ʻa e kau ʻapositolo ʻe toko 12 mei he haʻohaʻonga ʻo ʻene kau ākongá. (Luke 6:12-16) ʻI he taʻu ʻe ua hoko maí, naʻá ne fakamoleki ʻa e taimi lahi ʻi hono akoʻi ʻa e kau tangata ʻe toko 12 ko ení, ʻaki ʻa e meʻa naʻá ne leaʻakí mo e meʻa naʻá ne faí. Naʻá ne ʻilo naʻe lahi ʻa e meʻa ke nau akó. Ko hono moʻoní, lolotonga ʻa e taimi ko iá naʻe kei ui kinautolu ko e “kau ākonga,” pe kau ako. (Māt. 11:1; 20:17) Naʻe ʻoange ʻe Sīsū kia kinautolu taki taha ʻa e akonaki mahuʻinga pea akoʻi fakaʻāuliliki ʻi he ngāue fakafaifekaú. (Māt. 10:1-42; 20:20-23; Luke 8:1; 9:52-55) ʻOku hā mahino, naʻá ne teuʻi kinautolu ki ha ngāue mātuʻaki mahuʻinga hili ʻene pekia pea foki ki hēvaní.

7. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe Sīsū ʻa e fatongia tefito ʻo e kau ʻapositoló?

7 Ko e hā ʻa e ngāue ʻe maʻu ʻe he kau ʻapositoló? ʻI he ofi ange ki he Penitekosi ʻo e taʻu 33, naʻe māʻalaʻala ai ko e kau ʻapositoló te nau takimuʻa ʻi he fakatahaʻangá. (Ngā. 1:20) Kae kehe, ko e hā honau fatongia tefitó? Hili e toetuʻu ʻa Sīsuú, naʻá ne tala ange ha meʻa ki he ʻapositolo ko Pitá ʻa ia ʻoku ʻomai ai kia kitautolu ʻa e talí. (Lau ʻa e Sione 21:1, 2, 15-17.) ʻI he haʻohaʻonga ʻo e niʻihi ʻo e kau ʻapositoló, naʻe tala ange ai ʻe Sīsū kia Pita: “Fafanga ʻeku fanga kiʻi sipí.” ʻI he ngaahi lea ko ení, naʻe fakahaaʻi ai ʻe Sīsū ko e tokosiʻi te ne ngāueʻaki ke ʻoange ʻa e meʻakai fakalaumālié ki he tokolahí ʻe kau ai ʻa e kau ʻapositoló. ʻOku toe fakahaaʻi ʻi he ngaahi lea ko ení ʻa e lahi ʻo e ʻofa ʻa Sīsū ʻi heʻene “fanga kiʻi sipí”!—Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 2. b

FAFANGAʻI ʻA E TOKOLAHI MEI HE PENITEKOSÍ ʻO FAAI MAI

8. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kau Kalisitiane foʻou ʻi he Penitekosí naʻa nau ʻiloʻi lelei ʻa e faʻahinga naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisí?

8 Kamata ʻi he Penitekosi ʻo e taʻu 33, naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi kuo toetuʻú ʻene kau ʻapositoló ke ʻoange ʻa e meʻakai fakalaumālié ki he toenga ʻene kau ākonga paní. (Lau ʻa e Ngāue 2:41, 42.) Ko e kau Siu mo e kau ului Siu naʻa nau hoko ko e kau Kalisitiane pani ʻi he ʻaho ko iá naʻa nau ʻiloʻi lelei ʻa e faʻahinga naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisí. ʻI he falala kakató, naʻe “hokohoko atu ʻenau līʻoa kinautolu,” pe hanganaki mateaki, “ki he faiako ʻa e kau ʻapositoló.” Naʻe vēkeveke ʻa e kau Kalisitiane foʻoú ke ako ʻa e ngaahi moʻoni ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá, pea naʻa nau ʻiloʻi pau ʻa e faʻahinga te nau akoʻi ange ʻa e ngaahi moʻoni ko ení. Naʻa nau falala ki he kau ʻapositoló ke nau fakamatalaʻi ange ʻa e ngaahi meʻa naʻe leaʻaki mo fai ʻe Sīsuú pea pehē ki he ʻuhinga ʻo e ngaahi konga Tohi Tapu ʻoku ngāueʻaki kiate iá. (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 3.) cNgā. 2:22-36.

9. Naʻe fakahaaʻi fēfē ʻe he kau ʻapositoló naʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻia kinautolu honau fatongia tefitó?

9 Naʻe ʻikai ʻaupito ngalo ʻi he kau ʻapositoló ko honau fatongia tefitó ke akoʻi mo tataki ʻa e fakatahaʻangá. Ko e fakatātaá, fakatokangaʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fakaleleiʻi ha palopalema faingataʻa ʻa ia naʻe mei lava ke ne fakatupunga ha māvahevahe ʻi he fakatahaʻanga Kalisitiane foʻoú. Ko e mālié, ko e palopalemá naʻe fekauʻaki mo e meʻakai. Naʻe loto-mamahi ʻa e niʻihi koeʻuhí ko e kau uitou lea faka-Kalisí naʻe ʻikai te nau maʻu ʻenau meʻakai fakaʻahó ka ko e kau uitou lea faka-Hepeluú naʻa nau kei maʻu ʻenau meʻakai fakaʻahó. Naʻe fakaleleiʻi fēfē ʻe he kau ʻapositoló ʻa e palopalemá ni? Naʻa nau fakanofo ʻa e fanga tokoua taau ʻe toko fitu ke fakapapauʻi naʻe maʻu ʻe he tokotaha kotoa ʻa e meʻakai naʻa nau fiemaʻú. Ko e tokolahi taha ʻo e kau ʻapositoló naʻa nau tokoni nai ke ʻoatu ʻa e meʻakai ki he kakaí ʻi he taimi naʻe fafangaʻi fakaemana ai ʻe Sīsū ʻa e fuʻu kakaí. Ka naʻa nau ongoʻi he taimí ni naʻe mahuʻinga ange kia kinautolu ke ʻoatu ʻa e meʻakai fakalaumālié ki he ngaahi fakatahaʻangá. ʻI he founga ko ení, naʻa nau malava ai ke ʻoatu honau taimí kotoa “ki he ngāue fekauʻaki mo e folofolá.”—Ngā. 6:1-6.

10. Naʻe ngāueʻaki fēfē ʻe Kalaisi ʻa e kau ʻapositoló mo e kau mātuʻa ʻi Selusalemá?

10 ʻI he taʻu 49, naʻe ʻi ai ha kulupu pule naʻe faʻuʻaki ʻa e kau ʻapositolo ʻa ia naʻa nau kei moʻuí mo e kau mātuʻa taau ʻe niʻihi. ʻOku lave ʻa e Tohi Tapú kia kinautolu ko e ‘kau ʻapositolo pea mo e kau mātuʻa ʻi Selusalema.’ (Lau ʻa e Ngāue 15:1, 2.) ʻI he tuʻunga ko e ʻUlu ʻo e fakatahaʻangá, naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ʻa e kiʻi kulupu ko eni ʻo e kau tangata tāú ke nau fakaleleiʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ʻo kau ki he ngaahi tui faka-Kalisitiané pea tataki ʻa e ngāue fakamalangá mo e faiako fekauʻaki mo e ongoongo lelei ʻo e Puleʻangá.—Ngā. 15:6-29; 21:17-19; Kol. 1:18.

11, 12. (a) Ko e hā ʻoku fakahaaʻi naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e founga naʻe ʻoange ai ʻe hono ʻAló ʻa e meʻakai fakalaumālié ki he ngaahi fakatahaʻanga ʻi he ʻuluaki senitulí? (e) Naʻe ʻiloʻi fēfē ʻe he kakaí ʻa e faʻahinga naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ke fafangaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻangá?

11 Naʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ha kulupu pule ke ʻoatu ʻa e meʻakai fakalaumālié ʻi he ʻuluaki senitulí. Naʻe tāpuakiʻi eni ʻe Sihova? ʻAupito! ʻE lava fēfē ke tau fakapapauʻi? ʻOku tala mai kia kitautolu ʻi he tohi Ngāué: “ʻI heʻenau [ʻapositolo ko Paulá mo e niʻihi naʻe fononga mo iá] fononga atu ko ia ʻi he ngaahi koló naʻa nau faʻa tuku atu ai pē ki he faʻahinga ʻi aí ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ke tauhi ʻa ia kuo ʻosi fai ʻa e fili ki ai ʻa e kau ʻapositoló mo e kau mātuʻa naʻe ʻi Selusalemá. Ko ia, ko e moʻoni, naʻe hokohoko atu ʻa hono ʻai ʻa e ngaahi fakatahaʻangá ke tuʻu mālohi ʻi he tuí mo tupulekina ai pē honau tokolahí ʻi he ʻaho ki he ʻaho.” (Ngā. 16:4, 5) Fakatokangaʻi ko e ngaahi fakatahaʻanga ko iá naʻe hoko ʻo mālohi pea tupu koeʻuhí naʻa nau poupou mateaki ki he kulupu pule ʻi Selusalemá. Ko e fakamoʻoni eni naʻe tāpuakiʻi ʻe Sihova ʻa e founga naʻe ʻoatu ai ʻa e meʻakai fakalaumālié ki he ngaahi fakatahaʻangá fakafou ʻi hono ʻAló. Tau manatuʻi ko e tāpuaki pē ʻa Sihová ʻoku lava ai ʻe he kakai ʻa e ʻOtuá ke nau maʻu ʻa e melino pea hoko ʻo tokolahi.—Pal. 10:22; 1 Kol. 3:6, 7.

 12 Kuo tau ako mai eni naʻe ʻoange ʻe Sīsū ʻa e meʻakai fakalaumālié ki hono kau muimuí ʻi he founga tatau naʻá ne ʻoange ai ʻa e meʻakai fakamatelié ki he fuʻu kakaí: Naʻá ne fafangaʻi ʻa e tokolahi fakafou ʻi he nima ʻo ha tokosiʻi. ʻI he taimi ko iá, naʻe hā mahino ʻa e faʻahinga naʻá ne ngāueʻaki ke fafangaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻangá. Ko e fakatātaá, ko e kau ʻapositoló, ʻa ia ko e ʻuluaki kau mēmipa ʻo e kulupu pulé, naʻe malava ke nau fakahoko ʻa e ngaahi mana ke fakamoʻoniʻi naʻe tāpuakiʻi kinautolu ʻe Sihova. ʻOku pehē ʻe he Ngāue 5:12: “Fakafou ʻi he nima ʻo e kau ʻapositoló naʻe hokohoko atu ai ʻa e hoko ʻa e ngaahi mana mo e ngaahi meʻa fakaofo lahi ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí.” (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 4.) d Ko ia naʻe ʻikai ha ʻuhinga ki he faʻahinga naʻe hoko ko e kau Kalisitiané ke nau fifili, ‘Ko hai moʻoni ʻa e faʻahinga ʻoku ngāueʻaki ʻe Sīsū ke fafangaʻi ʻene fanga sipí?’ Ka ʻi he ngataʻanga ʻo e ʻuluaki senitulí, naʻe liliu ʻa e tuʻungá.

ʻI he ʻuluaki senitulí, naʻe hā mahino ʻa e faʻahinga naʻe ngāueʻaki ʻe Sīsū ke fafangaʻi ʻa e ngaahi fakatahaʻangá (Sio ki he  palakalafi 12)

KO E TAIMI NAʻE LAHI AI ʻA E TEÁ KAE SIʻI ʻA E UITÉ

13, 14. (a) Ko e hā ʻa e fakatokanga naʻe fai ʻe Sīsū fekauʻaki mo ha ʻohofi? Naʻe kamata fakakū ke hoko ʻo moʻoni ʻene ngaahi leá? (e) ʻE ʻohofi fēfē ʻa e fakatahaʻangá? (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá.)

13 Naʻe tomuʻa tala ʻe Sīsū ʻe ʻohofi ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané. Manatuʻi, ʻi heʻene talanoa fakatātā ki he uité mo e teá, naʻe fakatokanga ai ʻa Sīsū ko e teá (kau Kalisitiane loí) ʻe tō ʻi he lotolotonga ʻo e uité (kau Kalisitiane paní). Naʻá ne pehē ko e ongo kulupú ʻe fakaʻatā ke na tupu fakataha ʻo aʻu ki he utu-taʻú, ʻa ia ʻe hoko ʻi he ‘fakaʻosiʻosi ʻo ha fokotuʻutuʻu lolotonga.’ (Māt. 13:24-30, 36-43) Naʻe ʻikai fuoloa kuo kamata ke hoko ʻo moʻoni ʻa e ngaahi lea ʻa Sīsuú.—Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 5. e

14 Naʻe ʻosi kamata ʻa e tafoki ʻo fakafepaki ki he moʻoní ʻi he ʻuluaki senitulí, ka ko e kau ʻapositoló naʻa nau hoko ‘ko ha taʻotaʻofiʻanga.’ Naʻa nau taʻofi ʻa e ngaahi akonaki loí mei hono uesia ʻa e fakatahaʻanga Kalisitiané. (2 Tes. 2:3, 6, 7) Kae kehe, ʻi he mate pē ʻa e ʻapositolo fakamuimuí, naʻe mafola atu ʻa e tafoki ʻo fakafepaki ki he moʻoní, pea naʻe tupu fakataha ʻa e uité mo e teá ʻi he laui senituli. Lolotonga ʻa e taimi ko iá, naʻe hoko ʻo lahi ʻa e teá kae hoko ʻo siʻi ʻa e uité. Naʻe ʻikai ha kulupu fokotuʻutuʻu maau ke ʻoatu tuʻumaʻu ʻa e meʻakai fakalaumālié. ʻE faifai atu pē ʻo liliu ia. Ka ko e fehuʻí, Fakakū?

KO HAI TE NE ʻOATU ʻA E MEʻAKAI FAKALAUMĀLIÉ LOLOTONGA ʻA E UTU-TAʻÚ?

15, 16. Ko e hā ʻa e ngaahi ola ʻo hono ako fakalelei ʻe he Kau Ako Tohi Tapú ʻa e Folofolá? Ko e hā ʻa e fehuʻi ʻe lava ke ʻeke fekauʻaki mo e Kau Ako Tohi Tapú?

15 ʻI he ofi ke ngata ʻa e tupu fakataha ʻa e teá mo e uité, naʻe kamata ke fakahaaʻi ʻe he kakai ʻe niʻihi ʻa e mahuʻingaʻia lahi ʻi hono ako ʻa e ngaahi moʻoni Fakatohitapú. Manatuʻi ʻi he 1870 tupú, ko ha kiʻi kulupu ʻo e kakai, naʻe ui ʻi he taimi ko iá ko e Kau Ako Tohi Tapú, naʻa nau fakatahataha ʻo kamata ha ngaahi kalasi Fakatohitapu. Ko e ngaahi kalasi ko ení naʻe ʻikai ko e konga ia ʻo ha siasi pe kulupu lotu ʻo e Puleʻanga-Haʻa-Kalisitiané. Ko e Kau Ako Tohi Tapú naʻa nau anga-fakatōkilalo pea ako fakalelei ʻa e Folofola ʻa e ʻOtuá ke maʻu ʻa e moʻoní.—Māt. 11:25.

16 Ko hono ako fakalelei ʻe he Kau Ako Tohi Tapú ʻa e Folofolá naʻe ʻi ai hono ngaahi ola lelei lahi. Naʻe fakaeʻa ʻe he kau tangata mo e kau fefine mateaki ko ení ʻa e ngaahi akonaki loí pea akoʻi ʻa e moʻoni ʻo e Folofola ʻa e ʻOtuá ki he niʻihi kehé. Naʻa nau pulusi ʻa e ʻū tohi Fakatohitapu pea tufaki takatakai ia ʻi he māmaní. Ko e tokolahi naʻa nau loto ke ako ʻa e moʻoni Fakatohitapú naʻa nau lau ʻenau ʻū tohí pea tuipau ko e moʻoní eni. Ko ia te tau ʻeke nai: ʻI he ngaahi taʻu ki muʻa ʻi he 1914, ko e Kau Ako Tohi Tapú ʻa e kulupu naʻe pehē ʻe Sīsū te ne ngāueʻaki ke fafangaʻi ʻene fanga sipí? ʻIkai. Ko e uité mo e teá naʻá na kei tupu fakataha, pea ko e kulupu ʻe ngāueʻaki ʻe Kalaisi ke ʻoatu ʻa e meʻakai fakalaumālié naʻe teʻeki ai ke maau. Naʻe teʻeki ke hoko mai ʻa e taimi ke fakamavaheʻi ai ʻa e kau Kalisitiane loí mei he kau Kalisitiane moʻoní.

17. Ko e hā ʻa e ngaahi meʻa mahuʻinga naʻe kamata hoko ʻi he 1914?

17 Hangē ko ia naʻa tau ako ʻi he kupu ki muʻá, ko e taimi ʻo e utu-taʻú naʻe kamata ia ʻi he 1914. Kamata ʻi he taʻu ko iá, naʻe hoko ha ngaahi meʻa mahuʻinga lahi. Naʻe hoko ʻa Sīsū ko e Tuʻi, pea naʻe kamata ʻa e ngaahi ʻaho fakaʻosí. (Fkh. 11:15) Mei he 1914 ki he konga ki muʻa ʻo e 1919, naʻe sivi mo fakamaʻa ai ʻe Sīsū mo ʻene Tamaí ʻa e temipale fakalaumālie ʻo e ʻOtuá. (Sio ki he fakamatala ʻi he ngataʻangá 6.) f (Mal. 3:1-4) Pea kamata leva ʻi he 1919, ko e taimi ia ke kamata tānaki ai ʻa e uité. Ko e aʻu mai ia ki he taimi ke fakanofo ai ʻe Sīsū ʻa e kulupu fokotuʻutuʻu maau ʻe taha ke ʻoatu ʻa e meʻakai fakalaumālié? ʻIo, ko ia tofu pē!

18. Ko e hā ʻa e fakanofo naʻe pehē ʻe Sīsū te ne faí? Ko e hā ʻa e fehuʻi mahuʻinga hili ʻa e kamata e ngaahi ʻaho fakaʻosí?

18 ʻI heʻene kikite fekauʻaki mo e taimi ʻo e ngataʻangá, naʻe pehē ai ʻe Sīsū te ne fakanofo ha “tamaioʻeiki” ke ʻoatu ʻa e ‘meʻakai fakalaumālié ʻi he taimi totonu.’ (Māt. 24:45-47) Ko hai ʻa e “tamaioʻeiki” ko ení? Hangē ko ia naʻá ne fai ʻi he ʻuluaki senitulí, ʻe toe fafangaʻi ʻe Sīsū ʻa e tokolahi fakafou ʻi he nima ʻo ha tokosiʻi. Kae hili ʻa e kamata e ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko e fehuʻi mahuʻingá, Ko hai ʻe hoko ko e tokosiʻí? Ko e fehuʻi ko iá mo e ngaahi fehuʻi kehe fekauʻaki mo e kikite ʻa Sīsuú ʻe lāulea ki ai ʻi he kupu hoko maí.

 

a Palakalafi 3: Ki mui ai, ʻi he taimi naʻe fafangaʻi ai ʻe Sīsū ʻa e kakai tangata ʻe toko 4,000, fakataha mo e kakai fefine mo e fānaú, naʻá ne toe ʻoange ʻa e meʻakaí ki he kau ākongá, pea ko e kau ākongá leva naʻa nau ʻoatu ia ki he kakaí.—Māt. 15:32-38.

b Palakalafi 7: Lolotonga ʻa e moʻui ʻa Pitá, ko e kotoa ʻo e “fanga kiʻi sipí” ʻa ia ʻe fafangaʻí naʻa nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e moʻui ʻi hēvani.

c Palakalafi 8: Ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ko e kau Kalisitiane foʻoú naʻe “hokohoko atu ʻenau līʻoa kinautolu ki he faiako ʻa e kau ʻapositoló” ʻoku fakahaaʻi ai naʻe akoʻi tuʻumaʻu ʻe he kau ʻapositoló ʻa e niʻihi kehé. Ko e niʻihi ʻo e akonaki ʻa e kau ʻapositoló naʻe fakakau ia ʻi he ngaahi tohi fakamānavaʻi ʻa ia ko e konga ia he taimí ni ʻo e Ngaahi Konga Tohi Tapu Faka-Kalisi Kalisitiané.

d Palakalafi 12: Ko e kau Kalisitiane naʻe ʻikai ko e kau ʻapositoló naʻa nau toe maʻu ʻa e ngaahi meʻaʻofa fakaemana ʻo e laumālié. Ka ʻoku hā ngali, ko e lahi taha ʻo e taimí, ko e ngaahi meʻaʻofa ko ení naʻe ʻoange fakahangatonu ia ʻe ha ʻapositolo pe ʻi he ʻi ai ʻa ha ʻapositolo.—Ngā. 8:14-18; 10:44, 45.

e Palakalafi 13: Ko e ngaahi lea ʻa e ʻapositolo ko Paulá ʻi he Ngāue 20:29, 30 ʻoku fakahaaʻi ai ʻe ʻohofi ʻa e fakatahaʻangá fakatouʻosi mei tuʻa mo loto. ʻUluakí, ko e kau Kalisitiane loí (“teá”) te nau ‘hū mai ki he haʻohaʻonga’ ʻo e kau Kalisitiane moʻoní. Uá, ‘mei he haʻohaʻonga’ ʻo e kau Kalisitiane moʻoní, ʻe hoko ha niʻihi ko e kau tafoki ʻo fakafepaki ki he moʻoní pea leaʻaki ʻa e “ngaahi meʻa kuo mioʻi.”

f Palakalafi 17: Sio ki he kupu “Vakai, ʻOku Ou ʻIate Kimoutolu ʻi he ʻAho Kotoa Pē,” ʻi he ʻīsiu ko ení, peesi 11, palakalafi 6.