Ko Hono Maʻu ʻa e ʻIló—He Taimí Ni pea Taʻengata

KO E toketā Siamane ko Ulrich Strunz naʻá ne tohi ha hokohoko ʻo e ʻū tohi naʻe fakakaveinga ko e Forever Young. Naʻá ne fakaʻuhinga ʻi he ngaahi tohí ni ʻo pehē ko e fakamālohisinó, meʻakaí, mo ha sīpinga moʻui lelei, ʻe lava ke ne pouaki ʻa e moʻui lelei ange pea iku nai ai ki ha moʻui lōloa ange. Neongo ia, ʻoku ʻikai te ne palōmesi ki heʻene kau lautohí ʻe lava ke nau moʻui moʻoni ʻo taʻengata ʻi he muimui ki heʻene faleʻí.

Kae kehe, ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻilo ʻe taha ʻokú ne talaʻofa mai ʻa e moʻui taʻengatá. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, kapau naʻe lava ke ke moʻui taʻengata, naʻe lava ke ke maʻu ʻa e ʻilo ʻaongá ʻo taʻengata. Naʻe pehē ʻe Sīsū ʻi heʻene lotu ki he ʻOtuá: “Ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo koe ko e Otua moʻonia pe taha, pea mo Sisu ne ke fekau mai ko e Misaia.” (Sione 17:3) Tau ʻuluaki fakamahinoʻi ʻa e kupuʻi lea “moʻui taʻengata” pea toki fakamahinoʻi leva ʻa e meʻa ʻoku kau ki he ʻiló mo e founga ʻe lava ke ke maʻu ai iá.

Fakatatau ki he Tohi Tapú, ʻe vavé ni ke liliu ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e foʻi māmaní ki ha palataisi moʻoni, ʻa ia te ne ʻomai ʻa e moʻui lōloa. Ko hono fakahoko mai ʻa e Palataisi ko iá ʻe kau ki ai ʻa e ngāue mālohi fakaʻulia, ʻo meimei tatau mo ia ʻi he Lōmaki ʻi he ʻaho ʻo Noá. ʻOku fakahaaʻi ʻi he Mātiu vahe 24, veesi 37 ki he 39 (PM), naʻe fakahoa ʻe Sīsū hotau taimí ki he “gaahi aho o Noa,” ʻa ia ko e kakaí “nae ikai te nau amanaki” fekauʻaki mo honau tuʻunga faingataʻá. Naʻa nau toe tukunoaʻi ʻa e pōpoaki naʻe malangaʻi ʻe Noá. Naʻe hoko mai leva ʻa e “aho nae hu ai a Noa ki he vaka,” pea naʻe fakaʻauha ʻe he Lōmakí ʻa e faʻahinga kotoa naʻa nau siʻaki ʻa e ʻilo ko ení. (Fakaʻītali ʻamautolu.) Ko Noa mo e faʻahinga naʻe ʻiate ia ʻi he ʻaʻaké naʻa nau hao ai pē.

 Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻe hoko mai ha “aho” meimei tatau ʻi hotau taimí. Ko e faʻahinga ʻoku tokanga ki he ʻilo felāveʻi mo e meʻa ko eni ʻe hokó te nau maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e ʻikai ngata pē ʻi heʻenau haó kae pehē foki ki he moʻui taʻengata. Tānaki atu ki ai, ko e kau mate ʻoku nau ʻi he manatu ʻa e ʻOtuá ʻe fokotuʻu hake kinautolu ki he moʻuí fakataha mo e ʻamanaki ʻo e ʻikai pau ke nau toe mate. (Sione 5:​28, 29) Fakatokangaʻi ʻa e anga hono fakamatalaʻi ʻe Sīsū ʻa e ongo fakakaukau ko ení. ʻI heʻene lea kia Māʻata fekauʻaki mo e toetuʻu ʻa e kau maté, naʻá ne pehē: “Ko ia ʻoku tui pikitai kiate au, ne ongo kuo pekia, ka te ne moʻui pē: pea ʻilonga ʻa ia ʻoku moʻui mo tui pikitai kiate au ʻe ʻikai ʻaupito te ne mate, ʻo taʻengata.” ʻOku fakahaaʻi ʻi he fakamoʻoni kotoa pē ko e “aho” ko ení ʻoku ofi ʻaupito, ʻa ia ʻoku ʻuhinga iá ʻe lava ke ‘ʻikai ʻaupito ke ke mate.’—Sione 11:​25-27.

Naʻe ʻeke ange leva ʻe Sīsū kia Māʻata: “ʻOku ke tui ki he meʻa ko ia?” Naʻá ne tali: “ʻIo, Eiki.” Tau pehē ʻoku ʻeke atu ʻe Sīsū ʻa e fehuʻi tatau he ʻahó ni, ko e hā hoʻo talí? Mahalo pē te ke ʻiloʻi ʻoku faingataʻa ke tui ki he malava ko ia ke ʻikai ʻaupito toe maté. Ka neongo kapau ko hoʻo talí ia, ʻoku ʻikai ha veiveiua te ke saiʻia ke lava ʻo tui ki ai. Fakaʻuta atu ki he lahi ʻo e meʻa ʻe lava ke ke akó kapau ʻe “ʻikai ʻaupito te ke mate”! Fakakaukau atu ʻokú ke fiefia ʻi he meʻa kotoa ʻokú ke fakaʻamu he taimí ni ʻe lava ke ke ako mo fai kae ʻikai ʻaupito hao taimi ke fai ai iá. Pea fakakaukau atu pē fekauʻaki mo e toe fakataha mo e faʻahinga ʻokú ke ʻofa aí ʻa ia kuo nau mole atu ʻi he maté! Ko e hā ʻa e ʻilo te ne ʻai nai ʻa e ngaahi meʻa ko iá ke malavá, pea ʻe lava fēfē ke ke maʻu iá?

Ko Hono Maʻu ʻa e ʻIlo Foaki-Moʻuí —ʻI Heʻetau Malavá

Ko hono maʻu ʻa e ʻilo ki he ʻOtuá mo Kalaisí ʻoku mahulu atu ia ʻi heʻetau malavá? ʻIkai. ʻOku moʻoni ko e ʻilo fekauʻaki mo e ngaahi ngāue ʻa e Tokotaha-Fakatupú ʻoku taʻehanongataʻanga. Neongo ia, naʻe ʻikai ʻuhinga ʻa Sīsū ia ki he saienisi ʻo e ngaahi fetuʻú pe ko e taha ʻo e ngaahi saienisi kehé ʻi heʻene fakafehokotaki ʻa e “ʻilo” mo e “moʻui taʻengata.” Ko e Palovepi vahe 2, veesi 1 mo e 5, ʻoku fakahaaʻi ai ko e “ngaahi lea” mo e “ngaahi tuʻutuʻuni” ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú ʻoku mahuʻinga tefito ia ki he “ʻiloʻi ʻo e ʻOtua.” Pea ʻi he fekauʻaki mo Sīsuú, ʻoku fakahaaʻi ʻi he Sione 20:​30, 31 ko e ngaahi meʻa naʻe tohí ʻoku feʻunga ia ke tau “maʻu moʻui” ai.

Ko ia ai, ko e ʻiloʻi ʻo Sihova mo Sīsū Kalaisí hangē ko ia ʻoku maʻu ʻi he Tohi Tapú ʻoku feʻunga ia ke fakahaaʻi atu ai ʻa e founga ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá. Ko e Tohi Tapú ko ha tohi laulōtaha ia. Naʻe fakamānavaʻi anga-ʻofa ia ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻi ha founga naʻa mo e kakai taʻeakó fakataha mo e ngaahi tuʻunga fakangatangatá ʻe lava ke nau maʻu ʻa e ʻilo feʻunga ke maʻu ai ʻa e moʻui taʻengatá. ʻI he tuʻunga tatau, ko ha taha ʻoku ʻatamai vave pea lahi ʻa e taimi mo e koloa ʻokú ne maʻú te ne malava maʻu pē ke ako ha meʻa foʻou mei he Tohi Tapu fakamānavaʻí. Ko e moʻoniʻi meʻa ko ia ʻa e lava ke ke lau ʻa e kupú ni ko e fakamoʻoni ia ʻokú ke maʻu ʻa e malava ke akó, ka ʻoku totonu ke fēfē hoʻo ngāueʻaki ʻa e malava ko iá?

Takatakai ʻi he foʻi kolopé, kuo fakahā ʻi he meʻa ʻoku hokosiá ko e founga ola lelei taha ke maʻu ai ʻa e ʻiló ni ʻoku fakafou ia ʻi ha ako Tohi Tapu fakafoʻituitui ʻoku fai ʻe ha taha ʻa ia kuó ne ʻosi mahinoʻi ʻa e fakamatalá. Hangē tofu pē ko e feinga ʻa Noa ke tuku atu ʻa e ʻiló ki hono toʻutangatá, ʻoku loto-lelei ʻa e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ke ʻalu atu ki ho ʻapí ke fetalanoaʻaki ai mo koe ʻi he Tohi Tapú. Te nau ngāueʻaki nai ʻa e polosiua Ko e Hā ʻOku Fiemaʻu ʻe he ʻOtuá Meiate Kitautolú? pe ko e kiʻi tohi feʻungamālie ʻoku fakakaveinga ko e ʻIlo ʻA Ia ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá. a Neongo kapau ʻokú ke ʻilo ʻoku  faingataʻa ke tui ki he fakakaukau ʻo pehē ʻi he Palataisi fakamāmaní, ʻe ‘ʻikai ʻaupito mate’ ai ʻa e faʻahinga faitōnungá, ʻe lava ke ke ako ke falala ki he talaʻofá ni fakafou ʻi he ngaahi fetalanoaʻaki Fakatohitapu ko ení. Ko ia kapau te ke saiʻia ke moʻui taʻengata pe fiemaʻu pē ke sio pe ʻoku ʻuhinga lelei ke tui te ke malava, ko e hā ʻoku totonu ke ke faí? Tali ʻa e faingamālie ko ení ke ako ʻa e Tohi Tapú.

Ko e hā ʻa e lōloa ʻo e akó? Ko e polosiua peesi 32 naʻe toki ʻosi lave ki aí, ʻoku ala maʻu ia ʻi he ngaahi lea ʻe laui teau, ʻo ʻi ai ʻa e lēsoni nounou pē ʻe 16. Pe kapau ʻe lava ke ke vaheʻi ha houa nai ʻi he uike, te ke fiemaʻu ʻa e ngaahi māhina siʻi pē ke ako ai ʻa e ngaahi kaveinga Fakatohitapu mahuʻingá ʻo ngāueʻaki ʻa e tohi ʻIlo ʻA Ia ʻOku Taki Atu ki he Moʻui Taʻengatá. Kuo tokoniʻi ʻe he ongo tohí ni ʻa e tokolahi ke maʻu ʻa e ʻilo lahi pea ke fakatupu ha ʻofa loloto ki he ʻOtuá. ʻE fakapaleʻi ʻe he Tokotaha-Fakatupú ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku ʻofa moʻoni kiate iá, ʻi hono ʻai ke nau malava ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻengatá.

Ko e ʻilo foaki-moʻuí ʻoku ʻi heʻetau aʻusiá moʻoni ia, pea ʻoku ʻosi ala maʻu ia. Kuo liliu ʻa e Tohi Tapú, pe ko hano konga, ki he lea laka hake he 2,000. Ko e Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻi he ngaahi fonua ʻe 235 ʻoku nau fiefia ke fai ha tokoni fakafoʻituitui pea ke tokonaki mai ʻa e ʻū tohi makatuʻunga he Tohi Tapú koeʻuhi ke lava ʻo fakalahi ange ai hoʻo ʻiló.

Ako Fakafoʻituitui

Ko ho vahaʻangatae mo e ʻOtuá ko ha meʻa fakafoʻituitui ia ʻi ho vahaʻa mo e Tokotaha-Fakatupú. Ko koe pē ʻe lava ke ke tauhi maʻu pea fakaivimālohiʻi iá, pea ko ia pē taha ʻe lava ke ne ʻoatu kia koe ʻa e moʻui taʻengatá. Ko ia ai, ʻoku totonu ke ke hokohoko atu ha ako fakafoʻituitui ʻo ʻene Folofola kuo tohí. ʻI hono ʻai ha taha ke ʻalu atu ʻi ha tuʻunga tuʻumaʻu ki ho ʻapí, te ke ʻiloʻi nai ʻoku faingofua ange ai ke vaheʻi ha taimi ki he akó.

Koeʻuhi ko e Tohi Tapú mo e ngaahi tohi tokoni ako Tohi Tapú ʻoku ʻi ai “ʻa e ʻiloʻi ʻo e ʻOtua,” ʻoku mātuʻaki feʻungamālie ke tokangaʻi lelei ia. (Palovepi 2:5) Te ke ala maʻu leva ai kinautolu ʻi ha ngaahi taʻu. Kapau ʻokú ke nofo ʻi ha fonua langalanga hake, kuo ʻikai nai te ke ngāueʻaki ʻi he ʻapiakó ʻa e ngaahi tohi ako lahi, kae ako tefito pē ʻi he fanongó mo e sió. Ko e fakatātaá, ʻi Penini, ʻoku laka hake he lea ʻe 50 ʻoku leaʻaki aí. ʻOku ʻikai ngalikehe ʻa hono leaʻaki pōtoʻi ʻe he faʻahinga tāutaha ʻa e lea ʻe fā pe nima, neongo naʻe ʻikai ʻaupito te nau maʻu tonu ha tohi ako ʻi he ngaahi leá ni. Ko hoʻo malava ke ako ʻi he fanongó, sió mo e tokangá ko ha tāpuaki ia. Neongo ia, te ke ʻiloʻi ʻe lava ke tokoni lahi ʻa e ngaahi tohí kiate koe ʻi hoʻo akó.

Neongo ko ho nofoʻangá ʻoku fuʻu tokolahi, feinga ke maʻu ha feituʻu feʻunga ki hoʻo Tohi Tapú mo e ʻū tohi felāveʻi mo iá. Tauhi kinautolu ʻi he feituʻu ʻoku ala maʻungofua aí mo e feituʻu ʻe ʻikai ke maumauʻi aí.

Ako Fakafāmilí

Kapau ko ha mātuʻa koe, ʻoku totonu ke ke mahuʻingaʻia ʻi hono tokoniʻi hoʻo fānaú ke nau maʻu ʻa e ʻilo tatau ʻokú ke maʻú. ʻI he ngaahi fonua langalanga haké, ʻoku faʻa angaʻaki ai hono akoʻi ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ki he ngaahi pōtoʻi lahi ʻoku fiemaʻu ki he moʻuí. ʻOku kau nai ki heni ʻa e feimeʻakai, okooko, ʻutu vai, faama, toutai mo e fefakatauʻaki ʻi he māketí. Ko e ako moʻoni eni ki he moʻuí. Kae kehe, ʻoku ʻikai fakakau ʻe he ngaahi mātuʻa lahi ʻi he akó ni ʻa e ʻilo ʻa ia ʻe lava ke taki atu ki he moʻui taʻengatá.

Ko e hā pē nai ho tuʻungá, ngalingali ʻokú ke ongoʻi ʻoku ʻikai hao taimi ʻatā lahi. ʻOku ʻafioʻi foki mo eni ʻe he Tokotaha-Fakatupú. ʻI he fekauʻaki mo e founga ke akoʻi ai ʻa e fānaú ki heʻene ngaahi foungá, fakatokangaʻi ʻa e meʻa naʻá ne leaʻaki ʻi he taimi fuoloa he kuohilí: “Te ke uhuʻi ki hoʻo fanau, pea te ke lea ki ai ʻi hoʻo nofo ʻi ho fale, pea ʻi hoʻo ʻalu ʻi he hala, pea ʻi hoʻo tokoto hifo, pea ʻi hoʻo tuʻu hake.” (Teutalonome 6:7) Makatuʻunga ʻi he ngaahi fakakaukau ko ení, ko e hā ʻoku ʻikai te ke feinga ai ke faʻu haʻo polokalama ako pē ʻaʻau, hangē ko ení:

1. “ʻI hoʻo nofo ʻi ho fale”: Feinga ke fai ha ngaahi fetalanoaʻaki tuʻumaʻu, fakauike nai, mo hoʻo fānaú ʻi ʻapi, ʻo hangē tofu pē ko hano fai ia ʻe ha taha mo koé. ʻOku tokonaki mai ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e ʻū tohi makatuʻunga ʻi he Tohi Tapú ʻoku feʻungamālie ki hono akoʻi ʻo e fānaú ʻi he taʻumotuʻa kotoa pē.

 2. “ʻI hoʻo ʻalu ʻi he hala”: Lea ki hoʻo fānaú ʻi he founga ʻikai anga-mahení fekauʻaki mo Sihova, ʻo hangē pē ko hoʻo akoʻi kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku fiemaʻu ki he moʻuí pe ʻoange kia kinautolu ʻa e ngaahi tataki ʻi ha founga ʻikai anga-maheni.

3. “ʻI hoʻo tokoto hifo”: Lotu fakataha mo hoʻo fānaú ʻi he efiafi taki taha.

4. “ʻI hoʻo tuʻu hake”: Kuo hokosia ʻe he ngaahi fāmili lahi ʻa e ngaahi ola fakafiemālie mei he lāulea ki he konga Tohi Tapu ʻe taha ʻi he pongipongi kotoa pē. ʻOku ngāueʻaki ʻe he Kau Fakamoʻoni ʻa Sihová ʻa e kiʻi tohi Ko Hono Vakaiʻi Fakaʻaho ʻa e Tohi Tapú b ko ha makatuʻunga ia ki he meʻá ni.

ʻI he ngaahi fonua langalanga haké, ʻoku fai ʻe he ngaahi mātuʻa tokolahi ʻa e feinga lahi ke fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he taha ʻo ʻenau fānaú ha ako fakamāmani lelei. ʻI he foungá ni ʻe malava ai ʻa e kiʻi tamá ke tokangaʻi ʻa e ongo mātuʻá ʻi he taimi ʻokú na hoko ai ʻo motuʻá. Kae kehe, kapau ʻokú ke ako ʻa e Tohi Tapú pea tokoniʻi ʻa hoʻo fānaú kotoa ke nau fai ʻa e meʻa tatau, te ke maʻu ai ʻa e ʻilo ʻa ia te ke malava ai mo ho fāmilí kotoa ke moʻui taʻengata.

ʻE faifai ange pea hoko mai ha ʻaho ʻa ia te tau ʻiloʻi ai ʻa e meʻa kotoa pē? ʻIkai. ʻI he hokohoko atu ʻa hotau māmaní ʻi he fononga ʻi he ʻuniveesi taʻehanongataʻangá, te tau hokohoko atu ai ʻi hono maʻu ʻo e ʻiló. Ko e moʻoni, ʻoku pehē ʻe he Koheleti 3:11: “Kuo ne [ʻOtua] ngaohi kotoa ke fakaʻofoʻofa ʻi hono kuonga; kaeʻumaʻa kuo ne ʻai ʻa itaniti ki honau loto, ko ia ai ʻoku ʻikai lava ʻe he tangata ke mahakulea ʻa e ngaue ʻoku fai ʻe Elohimi mei he kamataʻanga ki he ngataʻanga.” Ko hono maʻu ʻa e ʻiló ko ha fiefia ia ʻe ʻikai ʻaupito ngata.

[Fakamatala ʻi lalo]

[Fakamatala ʻi he peesi 5]

“Ko eni ia ʻa e moʻui taʻengata, ke nau fai ke ʻilo . . .”

[Fakatātā ʻi he peesi 7]

Tokoniʻi ho fāmilí ke nau maʻu ʻa e ʻiló he taimí ni pea taʻengata