Skip to content

Skip to table of contents

KUPU AKO 44

Langa Hake ha Ngaahi Kaumeʻa Mālohi ki Muʻa he Ngataʻangá

Langa Hake ha Ngaahi Kaumeʻa Mālohi ki Muʻa he Ngataʻangá

“Ko ha kaumeʻa moʻoni ʻokú ne ʻofa ʻi he taimi kotoa pē.”​—PAL. 17:17.

HIVA 53 Ngāue Fāʻūtaha

ʻI HE KUPÚ NI a

Te tau fiemaʻu ʻa e ngaahi kaumeʻa lelei lolotonga ʻa e “fuʻu mamahi lahí” (Sio ki he palakalafi 2) c

1-2. Fakatatau ki he 1 Pita 4:7, 8, ko e hā te ne tokoniʻi kitautolu ke fekuki mo e faingataʻá?

 ʻI HEʻETAU ʻunu ke toe ofi ange ki he “ngaahi ʻaho fakaʻosí,” te tau fehangahangai nai mo e ngaahi ʻahiʻahi kakaha. (2 Tīm. 3:1) Ko e fakatātaá, hili ha kemipeini fili, naʻe māveuveu ha fonua ʻi he fakahihifo ʻo ʻAfiliká koeʻuhi ko e taʻemanonga fakasōsialé mo e anga-fakamālohi ʻa e kakaí. Laka hake ʻi he māhina ʻe ono, naʻe ʻikai tauʻatāina ʻa e fefonongaʻaki hotau fanga tokouá koeʻuhi ko e taú. Ko e hā naʻá ne tokoniʻi kinautolu ke fekuki mo e faingataʻa peheé? Naʻe kumi hūfanga ʻa e niʻihi ki he ngaahi ʻapi ʻo e fanga tokoua naʻa nau nofo ʻi ha feituʻu malu ange. Naʻe pehē ʻe ha tokoua: “ʻI ha tuʻunga pehē, naʻá ku houngaʻia ʻi he ʻi ai maʻu pē ʻa hoku ngaahi kaumeʻá. Naʻe malava ke mau fefakalototoʻaʻaki.”

2 ʻI he hoko mai ʻa e “fuʻu mamahi lahí,” te tau houngaʻia ʻi hono maʻu ʻa e ngaahi kaumeʻa lelei ʻoku nau ʻofa ʻiate kitautolú. (Fkh. 7:14) Ko ia ʻoku fiemaʻu fakavavevave ke tau langa hake ha ngaahi haʻi mālohi ʻo e kaumeʻá he taimí ni. (Lau ʻa e 1 Pita 4:7, 8.) ʻE lava ke tau ako ʻa e meʻa lahi mei he hokosia ʻa Selemaiá, ʻa ia naʻe tokoniʻi ia ʻe hono ngaahi kaumeʻá ke ne hao lolotonga ʻa e taimi ki muʻa ʻi hono fakaʻauha ʻo Selusalemá. b ʻE lava fēfē ke tau faʻifaʻitaki kia Selemaia?

AKO MEI HE FAʻIFAʻITAKIʻANGA ʻA SELEMAIÁ

3. (a) Ko e hā naʻá ne mei fakatupunga ʻa Selemaia ke ne fakamavaheʻi iá? (e) Ko e hā naʻe tala ʻe Selemaia ki heʻene sekelitali ko Palukí, pea ko e hā hono olá?

3 ʻI he taʻu nai ʻe 40, naʻe nofo ʻa Selemaia ʻi he haʻohaʻonga ʻo e kakai taʻemateaki, kau ai ʻa e ngaahi kaungāʻapi pea ngalingali mo e kāinga ʻe niʻihi mei hono kolo ko ʻAnatotí. (Sel. 11:21; 12:6) Kae kehe, naʻe ʻikai ke ne fakamavaheʻi ia. Ko hono moʻoní, naʻá ne fakahaaʻi ʻene ngaahi ongoʻí ki heʻene sekelitali mateaki ko Palukí pea faai atu pē ʻo aʻu mai kiate kitautolu. (Sel. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) ʻOku lava ke tau sioloto atu ʻi hono hiki ʻe Paluki ʻa e ngaahi talanoa fakatoʻoaloto ʻa Selemaiá, naʻá na fakatupulekina ai ha feʻofaʻaki mo ha fefakaʻapaʻapaʻaki loloto.​—Sel. 20:1, 2; 26:7-11.

4. Ko e hā naʻe kole ʻe Sihova kia Selemaia ke ne faí, pea naʻe anga-fēfē hono fakaivimālohiʻi ʻe he vāhenga-ngāue ko ení ʻa e kaumeʻa ʻa Selemaia mo Palukí?

4 ʻI he ngaahi taʻu lahi, naʻe fai ʻe Selemaia ha fakatokanga loto-toʻa ki he kau ʻIsilelí fekauʻaki mo e meʻa naʻe teu ke hoko ki Selusalemá. (Sel. 25:3) ʻI ha toe feinga ke ueʻi ʻa e kakaí ke nau fakatomalá, naʻe kole ʻe Sihova kia Selemaia ke hiki ʻEne ngaahi fakatokangá ʻi ha takainga tohi. (Sel. 36:1-4) ʻI he ngāue vāofi ʻa Selemaia mo Paluki ʻi he ngāue ko eni mei he ʻOtuá, ʻa ia ngalingali naʻe feʻunga mo e laui māhina, ʻoku ʻikai ha veiveiua naʻá na fai ha ngaahi fetalanoaʻaki fakatupu tui mālohi.

5. Naʻe anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻe Paluki ʻene hoko ko ha kaumeʻa lelei ʻo Selemaiá?

5 ʻI he aʻu ki he taimi ke fakahaaʻi ai ʻa e meʻa naʻe hiki ʻi he takainga tohí, naʻe pau ke falala ʻa Selemaia ki hono kaumeʻa ko Palukí ke ne tala ʻa e pōpoakí. (Sel. 36:5, 6) Naʻe fakahoko loto-toʻa ʻe Paluki ʻa hono vāhenga-ngāue fakatuʻutāmakí. ʻE lava ke ke sioloto atu ki he laukauʻaki ʻe Selemaia ʻa Paluki ʻi heʻene ʻalu ki he lotoʻā ʻo e temipalé pea fai ʻa e meʻa naʻe kole ke ne faí? (Sel. 36:8-10) Naʻe fanongo ʻa e kau houʻeiki ʻo Siutá ki he meʻa naʻe fai ʻe Palukí, pea nau fekauʻi ke ne lau leʻo-lahi ange ʻa e takainga tohí! (Sel. 36:14, 15) Naʻe fakapapauʻi ʻe he kau houʻeikí ke tala kia Tuʻi Sihoiakimi ʻa e meʻa naʻe leaʻaki ʻe Selemaiá. Naʻa nau anga-ʻofa ʻo tala ange kia Paluki: “Mo ō ʻo toi, ʻa koe mo Selemaia, pea ʻoua naʻa tuku ke ʻilo ʻe ha taha ʻa e feituʻu ʻokú mo ʻi aí.” (Sel. 36:16-19) Ko ha faleʻi lelei ia!

6. Naʻe anga-fēfē ʻa e fakafeangai ʻa Selemaia mo Paluki ki he fakafepakí?

6 Naʻe ʻita lahi ʻa Tuʻi Sihoiakimi ʻi heʻene fanongo ki he ngaahi lea naʻe hiki ʻe Selemaiá ʻo ne tutu ʻa e takainga tohí pea fekauʻi ke puke ʻa Selemaia mo Paluki. Neongo ia, naʻe ʻikai ilifia ʻa Selemaia. Naʻá ne toʻo ha takainga tohi ʻe taha, ʻoange kia Paluki, pea ʻi hono lau ange ʻe Selemaia ʻa e pōpoaki ʻa Sihová, naʻe hiki ʻe Paluki “ʻa e ngaahi lea kotoa ʻo e takainga tohi ʻa ia naʻe tutu ʻe Tuʻi Sihoiakimi ʻo Siutá ʻi he afí.”​—Sel. 36:26-28, 32.

7. Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku ngalingali naʻe hoko ʻi he ngāue fakataha ʻa Selemaia mo Palukí?

7 Ko e kakai ʻoku nau foua fakataha ha ʻahiʻahí ʻoku nau faʻa faʻu ha haʻi vāofi. Ko ia ʻoku lava ke tau sioloto atu ʻi he ngāue fakataha ʻa Selemaia mo Paluki ke fetongi ʻa e takainga tohi naʻe fakaʻauha ʻe he tuʻi fulikivanu ko Sihoiakimí, naʻá na fakatupulekina ai ʻa e houngaʻia lahi ange ʻi hona ngaahi ʻulungāngá. ʻE lava fēfē ke tau maʻu ʻaonga mei he faʻifaʻitakiʻanga naʻe fokotuʻu ʻe he ongo tangata faitōnunga ko ení?

FETALANOAʻAKI FEKOEKOEʻI

8. Ko e hā te ne taʻofi nai kitautolu mei hono fakatupulekina ʻa e ngaahi kaumeʻa vāofí, pea ko e hā ʻoku totonu ai ke ʻoua te tau foʻí?

8 ʻOku faingataʻa nai ke tau talanoa tauʻatāina ki he niʻihi kehé koeʻuhi ko ha taha naʻá ne fakamamahiʻi kitautolu he kuohilí. (Pal. 18:19, 24) Pe ʻoku tau ongoʻi nai ʻoku ʻikai ha taimi mo ha ivi ke fakatupulekina ha ngaahi vahaʻangatae vāofi. Kae kehe, ʻoku totonu ke ʻoua te tau foʻi. Kapau ʻoku tau loto ke tuʻu hotau fanga tokouá ʻi hotau tafaʻakí ʻi he hoko mai ʻa e ʻahiʻahí, kuo pau ke tau ako ke falala kiate kinautolu he taimí ni ʻaki hono tala ange ʻetau fakakaukaú mo e ongoʻí. Ko ha sitepu mahuʻinga ia ke hoko ai ko ha kaumeʻa moʻoni.​—1 Pita 1:22.

9. (a) Naʻe anga-fēfē hono fakahāhā ʻe Sīsū naʻá ne falala ki hono ngaahi kaumeʻá? (e) ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe he fetalanoaʻaki tauʻatāiná ke fakaivimālohiʻi ho vahaʻangatae mo e niʻihi kehé? ʻOmai ha fakatātā.

9 Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū naʻá ne falala ki hono ngaahi kaumeʻá ʻaki ʻa e fetuʻutaki tauʻatāina mo kinautolu. (Sione 15:15) ʻE lava ke tau faʻifaʻitaki kiate ia ʻaki hono vahevahe ki he niʻihi kehé ʻetau fiefiá, hohaʻá mo e loto-mamahí. Fanongo tokanga ʻi he talanoa atu ha taha kiate koe, pea te ke ʻilo nai ai ʻoku lahi ʻa e ngaahi fakakaukau, ongoʻi mo e taumuʻa ʻokú mo tatau ai. Fakakaukau kia Cindy, ko ha tuofefine ʻi hono taʻu 20 tupu. Naʻá ne fakakaumeʻa ki ha tāimuʻa naʻe taʻu 60 tupu ko Marie-Louise. ʻOku ngāue fakataha ʻa Cindy mo Marie-Louise ʻi he ngāue fakamalangá ʻi he pongipongi Tuʻapulelulu kotoa, peá na talanoa tauʻatāina ki he ngaahi kaveinga kehekehe. ʻOku pehē ʻe Cindy, “ʻOku ou fiefia ʻi he fetalanoaʻaki mo e ngaahi kaumeʻá ki he ngaahi meʻa mahuʻingá he ʻoku tokoniʻi heni au ke u ʻiloʻi mo mahinoʻi lelei ange kinautolu.” ʻOku tupulaki ʻa e kaumeʻá ʻi ha ʻātakai māfana ʻo e fetuʻutaki tauʻatāiná. Hangē ko Cindy, kapau te ke tamuʻomuʻa ke fai ha fetalanoaʻaki māfana mo tauʻatāina mo e niʻihi kehé, ko ho kaumeʻa mo kinautolú ʻoku ngalingali ʻe tupulaki.​—Pal. 27:9.

NGĀUE FAKATAHA

Ko e ngaahi kaumeʻa leleí ʻoku nau ngāue fakataha ʻi he ngāue fakafaifekaú (Sio ki he palakalafi 10)

10. Fakatatau ki he Palōveepi 27:17, ko e hā ʻa e ola ʻo ʻetau ngāue fakataha mo e kaungātuí?

10 Hangē ko ia ko e tuʻunga ʻo Selemaia mo Palukí, ʻi heʻetau ngāue fakataha mo e kaungātuí pea vakai ki honau ngaahi ʻulungaanga leleí, ʻoku tau ako ai meiate kinautolu pea ʻunuʻunu ofi ange ai kiate kinautolu. (Lau ʻa e Palōveepi 27:17.) Ko e fakatātaá, ʻokú ke ongoʻi fēfē ʻi he taimi ʻokú ke ʻi he ngāue fakafaifekaú ai peá ke fanongo ki hono taukapoʻi loto-toʻa ʻe ho kaumeʻá ʻene tuí pe lea fakataha mo e tuipau loto-moʻoni fekauʻaki mo Sihova mo ʻene ngaahi taumuʻá? ʻOku ngalingali te ke toe ongoʻi ofi ange ai kiate ia.

11-12. ʻOmai ha fakatātā ʻo e lava ke tokoni ʻa e kau ki he ngāue fakafaifekaú ki hono fakaivimālohiʻi ʻetau kaumeʻá.

11 Fakakaukau ki ha hokosia ʻe ua ʻoku fakahaaʻi ai ʻa hono tohoakiʻi ʻe he ngāue fakafaifekaú ʻa e kakaí ke nau vāofí. Ko Adeline, ko ha tuofefine taʻu 23, naʻá ne kole ki he taha hono ngaahi kaumeʻá, ko Candice, ke na ʻalu ʻo malanga ʻi ha feituʻu ngāue ʻoku tātaitaha ke malangaʻi. “Naʻá ma loto ke hoko ʻo faivelenga ange mo fiefia ange ʻi he ngāue fakafaifekaú,” ko ʻene leá ia. “Naʻá ma fakatou fiemaʻu ha fakalototoʻa fakalaumālie.” Naʻe anga-fēfē ʻena maʻu ʻaonga mei he ngāue fakatahá? “ʻI he ngataʻanga ʻo e ʻaho taki taha,” ko e lau ia ʻa Adeline, “naʻá ma talanoa ki he anga ʻema ongoʻí, meʻa naʻe maongo kiate kimaua ʻi he fetalanoaʻaki naʻá ma faí, pea mo e anga ʻo ʻema ongoʻi hono tataki ʻe Sihova ʻema ngāue fakafaifekaú. Naʻá ma fakatou fiefia ʻi he ngaahi fetalanoaʻaki loloto ko ení peá ma feʻilongaki lelei ange ai.”

12 Ko Laïla mo Marianne, ko ha ongo tuofāfine teʻeki mali mei Falanisē, naʻá na ʻalu ʻo malanga ʻi ha uike ʻe nima ʻi Bangui, ʻa e kolomuʻa femoʻuekina ʻo e Lepupilika ʻo ʻAfilika Lotolotó. ʻOku pehē ʻe Laïla: “Naʻá ku hokosia mo Marianne ʻa e ngaahi faingataʻa, kae mālō mo ʻema fetuʻutaki leleí mo e ʻofa moʻoní, naʻe tupu ʻo toe mālohi ange ai ʻema kaumeʻá. ʻI heʻeku vakai ki he ngaofengofua ʻa Marianne, ko ʻene ʻofa ʻi he kakai fakalotofonuá, pea mo ʻene faivelenga ʻi he ngāue fakafaifekaú, naʻe toe lahi ange ai ʻeku fakaʻapaʻapaʻi iá.” ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke ke hiki ki ha fonua muli ke hokosia ʻa e ngaahi ʻaonga ko ení. ʻI he taimi taki taha ʻokú ke ngāue ai ʻi ho feituʻu ngāue fakalotofonuá mo ha tokoua pe tuofefine, ʻokú ke maʻu ai ʻa e faingamālie ke ʻiloʻi lelei ange ʻa e toko taha ko iá pea fakaivimālohiʻi hoʻomo haʻi ʻo e kaumeʻá.

TOKANGATAHA KI HE LELEÍ PEA FAʻA FAKAMOLEMOLE

13. Ko e hā ʻa e pole te tau fehangahangai nai mo ia ʻi heʻetau ngāue vāofi mo hotau ngaahi kaumeʻá?

13 ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻi heʻetau ngāue fakataha mo hotau ngaahi kaumeʻá, ʻoku ʻikai ngata pē ʻetau lāuʻilo ki honau ngaahi mālohingá kae pehē foki ki honau ngaahi vaivaiʻangá. Ko e hā ʻe lava ke ne tokoniʻi kitautolu ke fekuki mo e pole ko ení? Tau toe fakakaukau angé ki he faʻifaʻitakiʻanga ʻa Selemaiá. Ko e hā naʻe tokoni kiate ia ke ne sio ki he lelei ʻi he niʻihi kehé pea fakangaloʻi ʻenau ngaahi tōnounoú?

14. Ko e hā naʻe ako ʻe Selemaia fekauʻaki mo Sihová, pea naʻe anga-fēfē ʻa e tokoni ʻa e meʻá ni kiate iá?

14 Naʻe hiki ʻe Selemaia ʻa e tohi ʻoku uiʻaki hono hingoá, pea ʻoku ngalingali naʻá ne toe hiki mo e tohi ʻa 1 Tuʻi mo e 2 Tuʻi. ʻOku ʻikai ha veiveiua ko e vāhenga-ngāue ko iá naʻe ʻai ai ia ke ne lāuʻilo ki he faimeesi ʻa Sihova ki he faʻahinga taʻehaohaoa ʻo e tangatá. Ko e fakatātaá, naʻá ne ʻilo ʻi he fakatomala ʻa Tuʻi ʻĒhapi ʻi heʻene ngaahi tōʻonga koví, naʻe ʻikai tuku ia ʻe Sihova ke ne sio ki hono fakaʻauha ʻa hono fāmilí kotoa lolotonga ʻene moʻuí. (1 Tuʻi 21:27-29) Pehē foki, naʻe ʻilo ʻe Selemaia naʻe fai ʻe Manase ʻa e meʻa naʻe toe kovi ange ʻia ʻĒhapi ʻo fakalotomamahiʻi ai ʻa Sihova. Naʻa mo ia, naʻe fakamolemoleʻi ʻe Sihova ʻa Manase koeʻuhi ko ʻene fakatomalá. (2 Tuʻi 21:16, 17; 2 Kal. 33:10-13) Kuo pau pē naʻe tokoni ʻa e ngaahi fakamatala ko iá kia Selemaia ke faʻifaʻitaki ki he kātaki mo e meesi ʻa e ʻOtuá ʻi heʻene fakafeangai ki hono ngaahi kaumeʻa ofí.​—Saame 103:8, 9.

15. Naʻe anga-fēfē ʻa e faʻifaʻitaki ʻa Selemaia ki he kātaki ʻa Sihová ʻi he taimi naʻe fakahohaʻasi ai ʻa Palukí?

15 Fakakaukau ki he fakafeangai ʻa Selemaia kia Paluki ʻi hono fakahohaʻasi ia ʻi ha taimi ʻi hono vāhenga-ngāué. ʻI he ʻikai ke foʻi vave ʻa Selemaia ʻi hono kaumeʻá, naʻá ne tokoniʻi ʻa Paluki ʻaki hono vahevahe ange ʻa e pōpoaki anga-ʻofa kae hangatonu ʻa e ʻOtuá. (Sel. 45:1-5) Ko e hā ʻa e lēsoni ʻe lava ke tau ako mei he talanoa ko iá?

Ko e ngaahi kaumeʻa leleí ʻoku nau fefakamolemoleʻaki loto-lelei (Sio ki he palakalafi 16)

16. Hangē ko ia ʻoku hā ʻi he Palōveepi 17:9, ko e hā ʻoku fiemaʻu ke tau fai ke tauhi maʻu ai pē ʻa e ngaahi kaumeʻá?

16 Ko hono moʻoní, heʻikai lava ke tau ʻamanekina ʻa e haohaoá mei hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné. Ko ia ai, ʻi heʻetau faʻu pē ʻa e ngaahi kaumeʻa vāofí, ʻoku fiemaʻu ke tau ngāue mālohi ke tauhi maʻu ai pē ʻa e ngaahi haʻi foʻou ko iá. Kapau ʻe fai ʻe hotau ngaahi kaumeʻá ha fehālaaki, ʻe fiemaʻu nai ke tau fai ha akonaki ʻi he anga-lelei kae hangatonu ʻo makatuʻunga ʻi he Folofola ʻa e ʻOtuá. (Saame 141:5) Pea kapau ʻoku nau fakalotomamahiʻi kitautolu, ʻoku fiemaʻu ke tau fakamolemoleʻi kinautolu. ʻI heʻetau fakamolemoleʻi kinautolú, kuo pau ke tau fakaʻehiʻehi mei he fakatauele ki hono toe ʻohake ʻa e fakalotomamahí ʻi he kahaʻú. (Lau ʻa e Palōveepi 17:9.) He mahuʻinga ē ʻi he lolotonga ʻo e ngaahi taimi fakalilifu ko ení ke tau tokangataha ki he ngaahi mālohinga hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné kae ʻikai ki honau ngaahi vaivaiʻangá! ʻI he fai peheé ʻoku fakaivimālohiʻi ai ʻa e haʻi ʻoku tau maʻu mo kinautolú, pea te tau fiemaʻu ʻa e ngaahi kaumeʻa vāofi ʻi he lolotonga ʻa e fuʻu mamahi lahí.

FAKAHĀHĀ ʻA E ʻOFA MATEAKI

17. Naʻe anga-fēfē hono fakamoʻoniʻi ʻe Selemaia ʻene hoko ko ha kaumeʻa moʻoni ʻi he taimi faingataʻá?

17 Naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he palōfita ko Selemaiá ʻene hoko ko ha kaumeʻa moʻoni ʻi he taimi faingataʻá. Ko e fakatātaá, hili hono fakahaofi ʻe ʻĒpeti-meleki, ko e ʻōfisa ʻo e lotoʻaá, ʻa Selemaia mei heʻene mei mate ʻi he lepá, naʻe ilifia ʻa ʻĒpeti-meleki naʻa tāmateʻi ia ʻe he kau houʻeikí. ʻI he fanongo ki ai ʻa Selemaiá, naʻe ʻikai ke ne hanganaki fakalongo pē, ʻo ʻamanaki ʻe kātekina pē ia ʻe hono kaumeʻá. Neongo naʻe tuku pōpula ʻa Selemaia, naʻá ne fai ʻa e meʻa naʻá ne malavá ʻaki hono vahevahe ʻa e talaʻofa fakafiemālie ʻa Sihová ki hono kaumeʻa ko ʻĒpeti-melekí.​—Sel. 38:7-13; 39:15-18.

Ko e ngaahi kaumeʻa leleí ʻoku nau tokoni ki honau fanga tokouá ʻi he taimi ʻo e fiemaʻú (Sio ki he palakalafi 18)

18. Fakatatau ki he Palōveepi 17:17, ʻoku totonu ke fēfē ʻetau fakafeangaí ʻi he foua ʻe ha kaumeʻa ha faingataʻa?

18 ʻI he ʻahó ni, ʻoku fehangahangai hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné mo e faingataʻa kehekehe. Ko e fakatātaá, ʻoku tofanga ʻa e tokolahi ʻi he ngaahi fakatamaki fakanatula pe fakatupu ʻe he tangatá. ʻI he hoko iá, ko e niʻihi nai ʻo kitautolu ʻoku lava ke tau talitali lelei ʻa e ngaahi kaumeʻa ko iá ki hotau ʻapí. Ko e niʻihi ʻoku lava nai ke nau fai ha tokoni fakapaʻanga. Ka ko kitautolu kotoa ʻe lava ke tau kole kia Sihova ke ne tokoniʻi hotau fanga tokouá. Kapau ʻoku tau ʻiloʻi ha tokoua pe tuofefine ʻokú ne loto-siʻi, heʻikai nai ke tau ʻilo ʻa e meʻa ke leaʻakí pe founga ke fakafeangai aí. Ka ko kitautolu kotoa ʻoku lahi ʻa e meʻa ʻe lava ke tau faí. Ko e fakatātaá, ʻoku lava ke tau vaheʻi ha taimi ke ʻi ai mo hotau kaumeʻá. ʻE lava ke tau fanongo fakataha mo e kaungāongoʻi ʻi he taimi ʻokú ne lea aí. Pea ʻe lava ke tau vahevahe kiate ia ha veesi Tohi Tapu fakafiemālie ʻoku tau manako ai. (ʻAi. 50:4) Ko e meʻa ʻoku mahuʻinga tahá ko hoʻo ʻi ai fakataha mo ho ngaahi kaumeʻá ʻi he taimi ʻoku nau fiemaʻu ai koé.​—Lau ʻa e Palōveepi 17:17.

19. ʻE anga-fēfē tokoni ʻi he kahaʻú ʻa hono langa hake he taimí ni ʻa e ngaahi kaumeʻa mālohí?

19 Kuo pau ke tau fakapapauʻi ke langa hake pea tauhi maʻu ʻa e ngaahi vahaʻangatae mālohi mo hotau fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné he taimí ni. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ʻe feinga hotau ngaahi filí ke fakamavahevaheʻi kitautolu fakafou ʻi he ngaahi loi mo e fakamatala hala. Te nau feinga ke ʻai kitautolu ke tau vākovi. Ka ko ʻenau ngaahi feingá ʻe hoko ko e koto kulanoa. Heʻikai ke nau lava ʻo maumauʻi ʻetau haʻi ʻo e ʻofá. Heʻikai ha meʻa te nau fai ʻe lava ke ne veuki ʻetau kaumeʻá. Ko hono moʻoní, ko e ngaahi kaumeʻa ko iá ʻe tuʻuloa ʻo ʻikai ki he ngataʻanga pē ʻo e fokotuʻutuʻu ko ení ka ʻi he kotoa ʻo ʻitānití!

HIVA 16 Hola ki he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá!

a ʻI he ofi ke hoko mai ʻa e ngataʻangá, ʻoku fiemaʻu kiate kitautolu kotoa ke fakaivimālohiʻi hotau vahaʻangatae mo hotau kaungātuí. ʻI he kupu ko ení, te tau sivisiviʻi ai ʻa e meʻa ʻe lava ke tau ako mei he hokosia ʻa Selemaiá. Te tau lāulea foki ki he tokoni ʻa hono fakatupulekina ʻa e ngaahi kaumeʻa vāofi he ʻaho ní ʻi he taimi ʻo e ʻahiʻahí.

b Ko e ngaahi meʻa ʻoku hiki ʻi he tohi ʻa Selemaiá ʻoku ʻikai hiki ia ʻi hono fakahokohoko totonú.

c FAKAMATALA ʻO E FAKATĀTĀ: ʻOku fakatātaaʻi heni ʻa e meʻa ʻe hoko nai ʻi he kahaʻú lolotonga ʻa e “fuʻu mamahi lahí.” ʻOku toitoi ʻa e niʻihi ʻo e fanga tokouá mo e fanga tuofāfiné ʻi ha kiʻi loki ʻi ʻolunga. ʻOku nau fefakafiemālieʻaki ʻi he ʻi ai fakataha lolotonga ʻa e taimi ʻo e ʻahiʻahí. Ko e tā ʻe tolu hokó ʻoku hā ai ʻa e fanga tokoua mo e fanga tuofāfine tatau naʻa nau faʻu ʻa e ngaahi kaumeʻa mālohi ki muʻa ke kamata ʻa e fuʻu mamahi lahí.