KUPU AKO 33
Fakae‘a ‘e he Toetu‘ú ‘a e ‘Ofa, Poto mo e Kātaki ‘a e ‘Otuá
“‘E ‘i ai ‘a e toetu‘u.”—NGĀ. 24:15.
HIVA 12 Tala‘ofa ko e Mo‘ui Ta‘engata
‘I HE KUPÚ NI *
1. Ko e hā na‘e fakatupu ai ‘e Sihova ‘a e mo‘uí?
NA‘E ‘i ai ‘a e taimi na‘e toko taha pē ai ‘a Sihova. Ka na‘e ‘ikai ke ne ta‘elata. Na‘á ne ma‘u ‘a e me‘a kotoa pē. Neongo ia, na‘e finangalo ‘a e ‘Otuá ke fiefia ‘a e ni‘ihi kehé ‘i he mo‘uí. ‘I hono ue‘i ‘a Sihova ‘e he ‘ofá, na‘á ne kamata ‘a e fakatupú.—Saame 36:9; 1 Sio. 4:19.
2. Na‘e anga-fēfē ongo‘i ‘a Sīsū mo e kau ‘āngeló fekau‘aki mo e ngāue fakaefakatupu ‘a Sihová?
2 ‘Uluakí, na‘e fakatupu ‘e Sihova hano kaungāngāue. Pea na‘e fakafou leva ‘i hono ‘Aló, “‘a hono fakatupu ‘a e ngaahi me‘a kehe kotoa pē,” kau ai ‘a e ngaahi me‘amo‘ui laumālie ‘atamai‘ia ‘e laui miliona. (Kol. 1:16) Na‘e fiefia ‘a Sīsū ‘i he faingamālie ke ngāue mo ‘ene Tamaí. (Pal. 8:30) Pea na‘e toe ma‘u ‘e he ngaahi foha fakae‘āngelo ‘o e ‘Otuá ha ‘uhinga ke fiefia. Na‘a nau ‘i ai tonu ‘i he taimi na‘e fakatupu ai ‘e Sihova mo ‘ene Tufunga Pōto‘í, ‘a Sīsū, ‘a e langí mo e māmaní. Na‘e anga-fēfē ‘a e fakafeangai ‘a e kau ‘āngeló? Na‘a nau “kamata kaila fakahīkihiki” ‘i hono fa‘u ‘a e māmaní, pea ‘oku ‘ikai ha veiveiua na‘e hokohoko atu ‘enau fakahīkihiki‘i ‘a e ngāue fakaefakatupu taki taha ‘a Sihová, kau ai ‘ene fakatupu faka‘osi makehé, ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. (Siope 38:7; Pal. 8:31, fkm. ‘i lalo) Ko e me‘a fakatupu taki taha ko ení na‘e fakae‘a ai ‘a e ‘ofa mo e poto ‘a Sihová.—Saame 104:24; Loma 1:20.
3. Hangē ko ia ‘oku fakahaa‘i ‘i he 1 Kolinitō 15:21, 22, ko e hā ‘oku ala lava ke ma‘u koe‘uhi ko e feilaulau huhu‘i ‘a Sīsuú?
3 Ko e taumu‘a ‘a Sihova ki he fāmili fakaetangatá ke nau ma‘u ‘a e mo‘ui ta‘engata ‘i he māmani faka‘ofo‘ofa na‘á ne fakatupú. Ka ‘i he taimi na‘e angatu‘u ai ‘a ‘Ātama mo ‘Ivi ki he‘ena Tamai Loma 5:12) Na‘e anga-fēfē ‘a e fakafeangai ‘a Sihová? Na‘á ne fakahaa‘i mai leva ‘a e founga te ne fakahaofi ai ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá. (Sēn. 3:15) Na‘e fakataumu‘a ‘e Sihova ke tokonaki mai ha huhu‘i ‘e malava ai ke fakatau‘atāina‘i ‘a e fānau ‘a ‘Ātama mo ‘Iví mei he angahalá mo e maté. Na‘e lava leva ke ne faka‘atā ‘a e tokotaha taki taha ke ne fili ke tauhi kiate Ia pea ma‘u ‘a e mo‘ui ta‘engatá.—Sione 3:16; Loma 6:23; lau ‘a e 1 Kolinitō 15:21, 22.
‘ofá, na‘e tofuhia ai ‘a e māmaní kotoa ‘i he angahalá mo e maté. (4. Ko e hā ‘a e ngaahi fehu‘i te tau lāulea ki ai ‘i he kupu ko ení?
4 Ko e tala‘ofa ‘a e ‘Otuá ke fokotu‘u mai ‘a e kau maté ‘oku langa‘i ai ha ngaahi fehu‘i. Ko e fakatātaá, ‘e anga-fēfē nai hono fakahoko ‘a e toetu‘ú? ‘E malava ke tau ‘ilo‘i hotau ngaahi ‘ofa‘angá ‘i he taimi te nau toetu‘u mai aí? ‘I he ngaahi founga fē ‘e ‘omai ai ‘e he toetu‘ú ‘a e fiefiá? Pea ‘e lava fēfē ke hanga ‘e he fakalaulauloto ki he toetu‘ú ‘o fakalahi ‘etau hounga‘ia ki he ‘ofa, poto mo e kātaki ‘a Sihová? Tau lāulea taha taha angé ki he ngaahi fehu‘i ko iá.
‘E ANGA-FĒFĒ NAI HONO FAKAHOKO ‘A E TOETU‘Ú?
5. Ko e hā ‘oku ‘uhinga lelei ai ke tui he‘ikai ke toetu‘u mai ‘a e kakaí kotoa ‘i he taimi tatau?
5 ‘I he taimi ‘e fokotu‘u ai ‘e Sihova ‘a e laui miliona ta‘efa‘alaua fakafou ‘i hono ‘Aló, ‘oku tau fakahu‘unga nai he‘ikai ke nau toetu‘u kotoa mai ‘i he taimi tatau. He ko e hā? Koe‘uhi ko e fu‘u tokolahi ‘o e māmaní ‘oku ngalingali ‘e fakatupu māveuveu. Pea ‘oku ‘ikai ‘aupito ke fai ‘e Sihova ha me‘a ‘i ha founga ta‘emaau mo māveuveu. ‘Okú ne ‘ilo‘i ke tu‘uloa ‘a e melinó, kuo pau ke fokotu‘utu‘u maau. (1 Kol. 14:33) Na‘e poto mo kātaki ‘a Sihova ko e ‘Otuá ‘i he‘ene ngāue mo Sīsū ke teuteu‘i ‘a e māmaní ki mu‘a ke fakatupu ‘a e tangatá. Ko ia ai, ‘e fakahāhā ‘e Sīsū ‘a e ngaahi ‘ulungaanga tatau lolotonga ‘a e Pule Ta‘u ‘e Afé ‘i he taimi te ne ngāue fakataha ai mo e fa‘ahinga ‘e hao ‘i ‘Āmaketoné ‘i he‘enau teuteu‘i ‘a e māmaní ke talitali ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘u maí.
6. Fakatatau ki he Ngāue 24:15, ko hai ‘e kau ‘i he fa‘ahinga ‘e fokotu‘u mai ‘e Sihová?
6 Ko e me‘a mahu‘inga tahá, ko e fa‘ahinga ‘e hao atu ‘i ‘Āmaketoné ‘e fiema‘u ke nau ako‘i ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú fekau‘aki mo e Pule‘anga ‘o e ‘Otuá mo e ngaahi fiema‘u ‘a Sihová. Ko e hā hono ‘uhingá? Koe‘uhi ko e tokolahi taha ‘o e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú ko e kau “ta‘emā‘oni‘oní.” (Lau ‘a e Ngāue 24:15.) Te nau fai ‘a e ngaahi liliu lahi koe‘uhi ke ma‘u ‘aonga mei he feilaulau ‘a Kalaisí. Fakakaukau atu ki he ngāue lahi ‘i hono ako‘i ‘a e mo‘oni fekau‘aki mo e ‘Otuá ki he laui miliona ‘oku ‘ikai ha‘anau ‘ilo kia Sihova. ‘E ma‘u ‘e he tokotaha taki taha ha fakahinohino fakatāutaha ‘o meimei tatau mo e founga ‘oku fai ai ‘a e ako Tohi Tapu he ‘aho ní? ‘E vahe‘i ‘a e fa‘ahinga fo‘ou ko ení ki ha ngaahi fakataha‘anga pea teu‘i kinautolu ke nau ako‘i ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘u mai ‘amui angé? ‘E fiema‘u ke tau tatali kae ‘oua ke a‘u ki ai. Kae kehe, ‘oku tau ‘ilo‘i ‘i he ngata‘anga ‘o e Pule Ta‘u ‘e Afe ‘a Kalaisí, “‘e fonu mo‘oni ‘a e māmaní ‘i he ‘ilo‘i ‘o Sihová.” (‘Ai. 11:9) He ta‘u ‘e afe femo‘uekina ē kae fakafiefia!
7. Ko e hā ‘e ma‘u ai ‘e he kakai ‘a e ‘Otuá ‘a e kaungāongo‘i ‘i hono ako‘i ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú?
7 Lolotonga ‘a e Pule Ta‘u ‘e Afe ‘a Kalaisí, ko e kotoa ‘o e fānau ‘a Sihova ‘i he māmaní ‘e fiema‘u ke nau fai ‘a e ngaahi liliu ke fakahōifua kiate ia. Ko kinautolu kotoa te nau ma‘u ‘a e kaungāongo‘i mo‘oni ‘i he‘enau tokoni‘i ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú ke tau‘i ‘a e ngaahi hehema angahala‘iá pea mo‘ui‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga ‘a Sihová. (1 Pita 3:8) ‘Oku ‘ikai ha veiveiua ko e fa‘ahinga te nau toetu‘u maí ‘e tohoaki‘i kinautolu ki he kakai anga-fakatōkilalo ‘a Sihová, ‘a ia te nau toe “hanganaki ngāue‘i [honau] fakamo‘ui.”—Fil. 2:12.
‘E MALAVA KE TAU ‘ILO‘I ‘A E FA‘AHINGA ‘E TOETU‘Ú?
8. Ko e hā ‘oku ‘uhinga lelei ai ke tau fakahu‘unga ko e fa‘ahinga te nau talitali ‘a e ni‘ihi ‘e toetu‘ú ‘e malava ke nau ‘ilo‘i honau ngaahi ‘ofa‘angá?
8 ‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi ‘uhinga lahi, ‘e lava ke tau fakahu‘unga ai ko e fa‘ahinga te nau talitali ‘a e ni‘ihi ‘e toetu‘ú ‘e malava ke nau ‘ilo‘i honau ngaahi ‘ofa‘angá. Ko e fakatātaá, makatu‘unga ‘i he ngaahi toetu‘u ‘i he kuohilí, ‘oku hā ngali ‘e toe fakatupu ‘e Sihova ‘a e kakaí ke nau ma‘u ‘a e fōtunga, lea mo e fakakaukau tatau mo ia na‘a nau ma‘u ‘i he ki mu‘a pē ke nau maté. Manatu‘i na‘e fakahoa ‘e Sīsū ‘a e maté ki he mohe pea mo e toetu‘ú ki he fafangu ha taha mei he mohé. (Māt. 9:18, 24; Sione 11:11-13) ‘I he ‘ā hake ‘a e kakaí mei he mohé, ‘oku nau ma‘u ‘a e fōtunga mo e le‘o tatau, pea ‘oku nau kei manatu‘i pē ‘a e me‘a tatau. Fakakaukau kia Lāsalosi. Na‘á ne mate ‘i he ‘aho ‘e fā, pea kamata ke ‘au‘aunga hono sinó. Kae kehe, ‘i hono fokotu‘u hake ia ‘e Sīsuú, na‘e ‘ilo‘i ia ‘e hono ongo tuofāfiné, pea ‘oku hā mahino na‘e manatu‘i kinaua ‘e Lāsalosi.—Sione 11:38-44; 12:1, 2.
9. Ko e hā he‘ikai ke fokotu‘u mai ai ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú mo ha ‘atamai mo e sino haohaoa?
9 ‘Oku tala‘ofa ‘e Sihova he‘ikai ha taha ‘e mo‘ui ‘i he malumalu ‘o e pule ‘a Kalaisí te ne pehē: “‘Oku ou puke.” (‘Ai. 33:24; Loma 6:7) Ko ia, ko e fa‘ahinga ‘e fokotu‘u mai mei he maté ‘e toe fakatupu kinautolu mo ha sino mo‘ui lelei. Kae kehe, he‘ikai ke nau haohaoa ‘i he taimi pē ko iá. He ka pehē, he‘ikai nai ke ‘ilo‘i kinautolu ‘e honau ngaahi ‘ofa‘angá. ‘Oku hā ngali ko e fa‘ahinga ‘o e tangatá kotoa ‘e faai atu pē ‘o nau haohaoa ‘i he lolotonga ‘a e Pule Ta‘u ‘e Afe ‘a Kalaisí. Ko e toki ngata ‘a e ta‘u ‘e taha afé ko Sīsū te ne fakafoki ‘a e Pule‘angá ki he‘ene Tamaí. Pea ‘e toki fakakakato leva ‘e he Pule‘angá ‘ene ngāué, ‘o kau ai hono ‘ai ke haohaoa kakato ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá.—1 Kol. 15:24-28; Fkh. 20:1-3.
‘I HE NGAAHI FOUNGA FĒ ‘E ‘OMAI AI ‘E HE TOETU‘Ú ‘A E FIEFIÁ?
10. ‘E anga-fēfē ho‘o ongo‘i fekau‘aki mo e toetu‘ú?
10 Sioloto atu pe ‘e fēfē ha‘o talitali ho ngaahi ‘ofa‘anga kuo maté. ‘E ‘ai koe ‘e he fiefiá ke ke kata pe tangi? Te ke fiefia lahi ‘o ke hiva fakahīkihiki kia Sihova? Ko e me‘a ‘e taha ‘oku paú, te ke ongo‘i ‘ofa lahi ki ho‘o Tamai tokangá pea mo hono ‘Alo ta‘esiokitá koe‘uhi ko e me‘a‘ofa fakaofo ‘o e toetu‘ú.
11. Fakatatau ki he lea ‘a Sīsū ‘i he Sione 5:28, 29, ko e hā ‘e hokosia ‘e he fa‘ahinga te nau mo‘ui‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga mā‘oni‘oni ‘a e ‘Otuá?
11 Sioloto atu ki he fiefia ‘a e fa‘ahinga ‘e toetu‘ú ‘i he‘enau hu‘i atu honau anga‘itangata motu‘á pea nau mo‘ui‘aki ‘a e ngaahi tu‘unga mā‘oni‘oni ‘a e ‘Otuá. Ko e fa‘ahinga te nau fai ‘a e ngaahi liliu ko ení te nau toetu‘u ki he mo‘ui. ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ko e fa‘ahinga ‘oku nau angatu‘u ki he ‘Otuá he‘ikai ke faka‘atā kinautolu ke nau veuki ‘a e melino ‘i he Palataisí.—‘Ai. 65:20; lau ‘a e Sione 5:28, 29.
12. ‘I he founga fē ‘e faitāpuekina ai ‘e Sihova ‘a e fa‘ahinga kotoa he māmaní?
12 ‘I he malumalu ‘o e pule ‘a e Pule‘angá, ko e kakai kotoa ‘a e ‘Otuá te nau fakamo‘oni‘i ‘a e lea ‘i he Palōveepi 10:22: “Ko e tāpuaki ‘a Sihová ‘a ia ‘okú ne fakakoloa ha tahá, pea ‘oku ‘ikai te Ne tānaki atu ki ai mo ha mamahi.” ‘I he ngāue ‘a e laumālie ‘o Sihová ‘i he kakai ‘a e ‘Otuá, te nau hoko ‘o lakalakaimonū fakalaumālie, ‘a ia, te nau hoko ‘o hangē ko Kalaisí pea ‘e faai atu pē ‘o nau haohaoa. (Sione 13:15-17; ‘Ef. 4:23, 24) ‘I he ‘aho taki taha te nau hoko ko ha kakai mālohi ange mo lelei ange. He fakafiefia ē ko e mo‘uí ‘i he taimi ko iá! (Siope 33:25) Ka ‘e lava fēfē ke tokoni‘i koe he taimí ni ‘e he fakalaulauloto ki he toetu‘ú?
HOUNGA‘IA ‘I HE ‘OFA ‘A SIHOVÁ
13. ‘I he fehoanaki mo e Saame 139:1-4, ‘oku anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘i he toetu‘ú ‘a e lahi hono ‘ilo‘i kitautolu ‘e Sihová?
13 Hangē ko ia kuo tau lāulea mai ki aí, ‘i hono fokotu‘u mai ‘e Sihova ‘a e kakaí, te ne toe fakafoki ange ‘enau manatú mo honau anga‘itangatá tonu. Fakakaukau atu ki he ‘uhinga ‘o e me‘á ni. ‘Oku ‘ofa lahi ‘a Sihova ‘iate koe he ‘okú ne fakatokanga‘i ‘a e kotoa ho‘o fakakaukaú, ongo‘í, leá mo e me‘a ‘okú ke faí. Ko ia kapau te ne fokotu‘u hake koe, ‘e faingofua pē ke ne toe fakafoki atu ho‘o manatú, tō‘ongá mo e anga‘itangatá. Na‘e lāu‘ilo ‘a Tu‘i Tēvita ki he anga ‘o e mahu‘inga‘ia ‘a Sihova ‘iate kitautolu taki tahá. (Lau ‘a e Saame 139:1-4.) ‘Oku anga-fēfē ‘etau ongo‘i ‘o fekau‘aki mo hono ‘ilo‘i lelei kitautolu ‘e Sihová?
14. ‘Oku anga-fēfē ‘etau ongo‘i ‘i he taimi ‘oku tau fakalaulauloto ai ki hono ‘ilo‘i lelei kitautolu ‘e Sihová?
14 ‘I he taimi ‘oku tau fakalaulauloto ai ki hono ‘ilo‘i lelei kitautolu ‘e Sihová, ‘oku totonu ke ‘oua te tau hoha‘a. Ko e hā hono ‘uhingá? Manatu‘i ‘oku tokanga lahi mai ‘a Sihova kiate kitautolu. ‘Okú ne koloa‘aki ‘a e ngaahi tō‘onga ‘okú ne ‘ai kitautolu taki taha ke tau makehé. ‘Okú ne fakatokanga‘i ‘a e me‘a kotoa pē ‘oku hoko ‘i he lolotonga ‘etau mo‘uí. He fakakaukau fakafiemālie ē! ‘Oua ‘aupito te tau ongo‘i ‘oku tau li‘ekina. ‘I he miniti taki taha ‘i he ‘aho kotoa, ‘oku ‘i hotau tafa‘akí ‘a Sihova, ‘o kumi ki ha faingamālie ke tokoni‘i kitautolu.—2 Kal. 16:9.
HOUNGA‘IA ‘I HE POTO ‘O SIHOVÁ
15. ‘Oku anga-fēfē hono fakamo‘oni‘i ‘i he toetu‘ú ‘a e poto ‘o Sihová?
15 Ko e fakamanamana ‘o e maté ko ha me‘atau mālohi. ‘Oku ngāue‘aki ia ‘e he fa‘ahinga ‘oku pule‘i ‘e Sētané ke fakamālohi‘i ‘a e kakaí ke nau lavaki‘i honau kaungāme‘á pe li‘aki ‘enau fakapapaú. Ka ko e fakamanamana ko iá ‘oku ‘ikai hano mālohi kiate kitautolu. ‘Oku tau ‘ilo‘i kapau ‘e tāmate‘i kitautolu ‘e hotau ngaahi filí, ‘e toe fokotu‘u mai kitautolu ‘e Sihova. (Fkh. 2:10) ‘Oku tau tuipau he‘ikai ha me‘a te nau fai ‘e lava ke ne vaetu‘ua ‘etau pīkitai kia Sihová. (Loma 8:35-39) He poto laulōtaha ē kuo fakahaa‘i mai ‘e Sihova fakafou ‘i he‘ene ‘omai ‘a e ‘amanaki ‘o e toetu‘ú! ‘Okú ne ngāue‘aki eni ke ne hu‘i ‘aki ‘a e taha ‘o e ngaahi me‘atau ola lelei taha ‘a Sētané pea ‘i he taimi tatau ‘okú ne fakateunga kitautolu ‘aki ‘a e loto-to‘a ta‘emauea.
16. Ko e hā ‘a e fehu‘i ‘e ua ‘oku fiema‘u ke ke ‘eke hifó, pea ‘e lava fēfē ke tokoni‘i koe ‘e he talí ke ke ‘ilo‘i ‘a e lahi ho‘o falala kia Sihová?
16 Kapau ‘e fakamanamana‘i koe ‘e he ngaahi fili ‘o Sihová ‘aki ‘a e maté, te ke loto-lelei ke tuku kiate Ia ho‘o mo‘uí? Te ke ‘ilo fēfē ‘e lava ke ke fai ia? Ko e founga ‘e taha ko hono ‘eke hifo, ‘Ko e ngaahi fili iiki ‘oku ou fai ‘i he ‘aho taki taha ‘oku nau fakamo‘oni‘i ‘oku ou falala kia Sihova?’ (Luke 16:10) Ko e fehu‘i ‘e taha, ‘‘Oku fakamo‘oni‘i ‘i he‘eku founga mo‘uí ‘oku ou falala ki he tala‘ofa ‘a Sihova te ne tokanga‘i ‘eku ngaahi fiema‘u fakamatelié kapau ‘oku ou fakamu‘omu‘a hono Pule‘angá?’ (Māt. 6:31-33) Kapau ko ho‘o tali ki he ongo fehu‘i ko iá ko e ‘io, tā ‘okú ke fakamo‘oni‘i ai ‘okú ke falala kia Sihova, pea te ke mateuteu ai ki ha ‘ahi‘ahi pē te ke fehangahangai mo ia.—Pal. 3:5, 6.
HOUNGA‘IA ‘I HE KĀTAKI ‘A SIHOVÁ
17. (a) ‘Oku anga-fēfē hono fakahaa‘i ‘i he toetu‘ú ‘a e kātaki ‘a Sihová? (e) ‘E lava fēfē ke tau fakahaa‘i ‘etau hounga‘ia ‘i he kātaki ‘a Sihová?
17 Kuo kotofa ‘e Sihova ‘a e ‘aho mo e houa te ne fakangata ai ‘a e fokotu‘utu‘u motu‘a ko ení. (Māt. 24:36) He‘ikai ke ne ta‘ekātaki pea fai ha ngāue ki mu‘a he taimi ko iá. Kuó ne holi ke fokotu‘u mai ‘a e kau maté, ka ‘okú ne kātaki. (Siope 14:14, 15) ‘Okú ne tatali kae ‘oua ke a‘u ki he taimi totonu ke fokotu‘u mai ai kinautolú. (Sione 5:28) ‘Oku tau ma‘u ‘a e ngaahi ‘uhinga lelei ke hounga‘ia ai ‘i he kātaki ‘a Sihová. Fakakaukau atu ki ai: Koe‘uhi ko e kātaki ‘a Sihová, ko e kakai tokolahi, kau ai kitautolu, ‘oku tau ma‘u ‘a e faingamālie ‘ke a‘usia ‘a e fakatomalá.’ (2 Pita 3:9) Ko e finangalo ‘o Sihová ke ma‘u ‘e he kakai tokolahi taha ‘e ala lavá ‘a e faingamālie ke mo‘ui ta‘engata. Ko ia tau fakahaa‘i ‘a e hounga‘ia ‘i he‘ene kātakí. Anga-fēfē? ‘Aki ‘etau kumi vēkeveke ki he fa‘ahinga ‘oku nau “hehema totonu ki he mo‘ui ta‘engatá” pea tokoni‘i kinautolu ke ‘ofa kia Sihova pea tauhi kiate ia. (Ngā. 13:48) Te nau ma‘u ‘aonga leva mei he kātaki ‘a Sihová, ‘o hangē pē ko kitautolú.
18. Ko e hā ‘oku totonu ai ke tau anga-kātaki ki he ni‘ihi kehé?
18 ‘E tatali anga-kātaki ‘a Sihova kae ‘oua ke a‘u ki he ngata‘anga ‘o e ta‘u ‘e taha afé ki mu‘a ke ne ‘amanekina kitautolu ke haohaoa. Ka ‘i he te‘eki ke a‘u ki he taimi ko iá, ‘oku loto-lelei ‘a Sihova ke ne fakangalo‘i ‘etau ngaahi angahalá. Ko ia ai, ‘oku tau ma‘u ha ‘uhinga ke vakai ki he lelei ‘i he ni‘ihi kehé pea anga-kātaki kiate kinautolu.
Fakakaukau ki he fa‘ifa‘itaki‘anga ha tuofefine ‘a ia na‘e puke hono husepānití ‘i he loto-mafasia lahi pea ‘ikai ke ne toe ma‘u ‘a e fakatahá. “Na‘e mātu‘aki fakalotomamahi eni kiate au,” ko ‘ene leá ia. “Ko ‘ema ngaahi palani ki he kaha‘ú ‘i he tu‘unga ko ha fāmilí na‘e liliu faka‘aufuli.” Neongo ‘a e ngaahi me‘á ni kotoa, na‘e anga-kātaki ‘a e uaifi ‘ofa ko ení ki hono husepānití. Na‘á ne falala kia Sihova pea ‘ikai ‘aupito fo‘i. Hangē ko Sihová, na‘á ne sio fakalaka atu ‘i he palopalemá pea tokangataha ki he ngaahi me‘a lelei fekau‘aki mo hono husepānití. ‘Okú ne pehē, “‘Oku ma‘u ‘e hoku husepānití ha ngaahi ‘ulungaanga faka‘ofo‘ofa, pea ‘okú ne feinga lahi ke fakaakeake.” He mahu‘inga ē ke tau anga-kātaki ki he ni‘ihi ‘i hotau fāmilí pe fakataha‘angá ‘oku nau feinga ke iku‘i ‘a e ngaahi pole faingata‘á!19. Ko e hā ‘oku totonu ke tau fakapapau‘i ke faí?
19 Na‘e fiefia ‘a Sīsū mo e kau ‘āngeló ‘i he taimi na‘e fuofua fakatupu ai ‘a e māmaní. Kae sioloto atu ki he fiefia te nau ma‘u ‘i he‘enau sio hifo ki he māmaní ‘oku fonu ‘i he kakai haohaoa, ‘oku nau ‘ofa mo tauhi kia Sihova. Sioloto atu ki he fiefia ‘a e fa‘ahinga na‘e ‘ohake mei he māmaní ki hēvani ke kaungāpule mo Kalaisi ‘i he‘enau vakai hifo ki he ma‘u ‘aonga ‘a e fa‘ahinga ‘o e tangatá mei he‘enau ngāué. (Fkh. 4:4, 9-11; 5:9, 10) Pea sioloto atu ki he mo‘uí ko e lo‘imata ‘o e mamahí ‘oku fetongi‘aki ‘a e lo‘imata ‘o e fiefia, pea ko e puké, mamahí mo e maté ‘oku to‘o ‘osi atu. (Fkh. 21:4) Ka ‘i he te‘eki ke a‘u ki he taimi ko iá, fakapapau‘i he taimí ni ke fa‘ifa‘itaki ki ho‘o Tamai ‘ofa, poto mo kātakí. Kapau ‘okú ke fai ia, te ke tauhi ma‘u ai ho‘o fiefiá, tatau ai pē pe ko e hā ha ‘ahi‘ahi ‘okú ke fehangahangai mo ia. (Sēm. 1:2-4) He fakamālō ē ko kitautolu ki he tala‘ofa ‘a Sihova “‘e ‘i ai ‘a e toetu‘u”!—Ngā. 24:15.
HIVA 1 Ngaahi ‘Ulungaanga ‘o Sihová
^ pal. 5 Ko Sihová ko ha Tamai ‘ofa, poto mo kātaki. ‘E lava ke tau vakai ki he ngaahi ‘ulungaanga ko iá ‘i he founga na‘á ne fakatupu ai ‘a e me‘a kotoa pē pea mo ‘ene taumu‘a ke fakafoki mai ‘a e mo‘uí lolotonga ‘a e toetu‘ú. Ko e kupu ko ení ‘e lāulea ki he ngaahi fehu‘i ‘e ni‘ihi te tau ‘eke nai fekau‘aki mo e toetu‘ú pea ‘e fakamamafa‘i ai ‘a e founga ‘e lava ke tau fakahaa‘i ai ‘a e hounga‘ia ‘i he ‘ofa, poto mo e kātaki ‘a Sihová.
^ pal. 59 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha tangata ‘oku lea ‘i ha lea tu‘ufonua ‘Amelika na‘á ne mate ‘i he ta‘u ‘e lauingeau kuohilí ‘oku fokotu‘u hake lolotonga ‘a e Pule Ta‘u ‘e Afe ‘a Kalaisí. Ko ha tokoua na‘á ne hao atu ‘i ‘Āmaketone ‘okú ne ako‘i fiefia ha tangata na‘e toetu‘u mai ki he me‘a ‘oku fiema‘u ke ne fai ke ma‘u ‘aonga ai mei he huhu‘i ‘a Kalaisí.
^ pal. 61 FAKAMATALA ‘O E FAKATĀTĀ: Ko ha tokoua ‘okú ne tala ange ki hono pule ngāué ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ‘aho ‘i he uiké he‘ikai lava ‘o ngāue ‘ovataimi ai. ‘Okú ne fakamatala‘i ange ko e ngaahi ‘aho ko iá kuó ne vahe‘i ‘a e efiafí ki he ngaahi ngāue fekau‘aki mo ‘ene lotu kia Sihová. Kae kehe, kapau ‘oku fiema‘u fakavavevave ia ‘i he ngaahi taimi kehé, te ne loto-lelei ke ngāue.