U Tsenganpasen Kwagh u ken Hemen
I lu nahan u hen er mlu wou man u tsombor wou u ken hemen la una va lu vee? Ka u nenge wer ken hemen yô, ne va lu yôughyôugh shin mlu wen una va vihi tsung shin dooshima a lu hen tsombor wen gayô a lu mtsweneme? U nenge wer u lu uma shighe gôgônan shin u lu uma sha anshighe kpuaa man u kpe? Ior ker ahaba sha kwagh u mbampin mban anyom udubu imôngo hegen.
Ior mbafankwagh mba sha ayange ase ne ka ve time sha mlu u tar wase ne, nahan ve tsengaôron akaa a a va er ken hemen yô. Shin er akaa agen a ka ve tsengaôron la ka a va kure sha mi nahan kpa, agen yô ka a kure sha mi ga, agen je yô, a kure sha mi ga sha gbenda u vihin tsung. Ikyav i tesen yô, i kaa ér ken inyom i 1912 la, Guglielmo Marconi, u yange va a kwagh u iliam i sha redio la kaa ér: “Er i ve a kwagh u iliam i sha redio yô, kwagh u ityav mbi nôngon una bee.” Orgen u hemen hen kômpeni u i yilan ér Decca Record Company, u venda kwagh u jita i kuhwan ken 1962 la, yange na jighjigh ér kwagh u mbakuhwan jita ngu yemen u za been. Kpa akaa a ior mban yange ve ôr la cii kure sha mi ga.
Ior kpishi ka ve za hen akaa a ve nenge ér a gande uumace tahav ken inya la, sha er a wase ve u fan akaa a ken hemen yô. Mbagenev ka ve keren kwaghwan hen mbacivir akaa a sha kwavaôndo; ka i duen a akaa a mba mbacivir akaa a sha kwavaôndo ve er la ken umagazin man upipambaabaver. Mbagenev ka ve za hen mbatsengan fan akaa a ken hemen gayô mbafan or kwagh ken ishima, mba ve kaa ér ve ka ve “kenger” kati u kpehen ishor shin namba gayô ihiange i ken ikyevwe i or, maa ve pase nan kwagh u una va za hemen ken uma u nan la.
Mbagenev mba sha ayange a tsuaa la, yange ve soo u fan akaa a ken hemen, nahan ve za hen mbaeren akombo mba nomso man mba kasev mba yange ve pase ve akaa a ken hemen a ve kaa ér ka mbaaôndo mba ve til sha ityough vev ve kaa ér ve ôr ve la. Ikyav i tesen yô, i kaa ér Tor Croesus u ken Lydia, yange soo ér i pase un kwagh u una nôngo ityav vea Shirushi u Pershia ve una due ker yô, nahan tindi a uiyua mba doon tsung i za na akombo a Delphi, ken Grika. Akombo la kaa ér Croesus una tim “tartor u vesen” aluer a nôngo ityav vea Shirushi yô. Er Croesus lu a vangertiôr ér una hemba ityav mbira yô, a mough a yem ityav, kpa tartor u vesen u i tim u yô, lu tartor na.
Kwagh u akombo ne tsengapasen, kpa wanger ga ne lu gbilinkwagh; sha ci u yange i lu inja er ma lu mimi ken hanma vegher u ma hemba ityav mbira cii nahan. Kwagh u mimi ga u i ôr a Croesus ne na yô, kwaghbo tser un tsung. Ior mbagenev di mba ka ve za hen ior mba i fe ve nyian wuee ér mba tsenganpasen akaa a ken hemen la ka ve zua a iwasen je kpa?