1, 2. Agumaior aa fatyô u tagher a mtaver u nyi nyiana, man ka akaa a nyi vea fatyô u eren sha u nôngon a mtaver nee?

WANKWASE ugen u a ze makeranta vea anmgbian u kwase ugen ken tar u Britain yô, kaa a anmgbian u kwase la ér: “Ka i lu u inja er u ngu tsev tsev gande u ma u ne Aôndo jighjigh nahan.” Anmgbian u nomso ugen ken tar u Jamani kaa ér: “Atica am ka a nenge kwagh u Bibilo i ôr sha kwagh u igbetar la ér ka kwaghalôm. Nahan mbayevmakeranta ka vea na ityesen i akaa cii gbaduen tsô la jighjigh kpa i za ve iyol ga.” Gumkwase ugen ken tar u France kaa ér: “Ka i kpiligh atica a ken makeranta wam iyol er mbayevmakeranta mbagenev ve ne Bibilo jighjigh her yô.”

² Ior mbagenev nyian na jighjigh ér ka Aôndo a gbe se ga. Wea lu gumor u civir Yehova shin wea lu henen kwagh na yô, alaghga ashighe agen ka u henen er u er ve u pase ior wer ka un a gbe se ve a kuma ve yô. Bibilo tese se u gbidyen kwar sha akaa a se ôron ken ityakerada la shin sha akaa a se ongo la zulee. Mkaanem ma Aôndo kaa ér: “M-er [shin mhen] u sha inja una kuran we.” Nena yô? Una wase u ú palegh mbamhen mba mimi ga mbara, shi u seer nan Yehova jighjigh.—Ôr Anzaakaa 2:10-12.

3. Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

³ Jighjigh u nan u mimi ka har sha mfe u vough u or ka nan lu a mi sha kwagh u Aôndo la. (1 Tim. 2:4) Nahan er u lu henen Mkaanem  ma Aôndo shin ityakerada i Mbakristu yô, doo u u ôron i laa laa ga. Er tom a m-er u sha inja la sha er u “kav” kwagh u u lu ôron la yô. (Mat. 13:23) Aluer u hen kwagh sha imba gbenda ne yô, u zua a akav kpishi a tesen ér Yehova ka Orgbanakaa shi ka un a ne i nger Bibilo ye.—Heb. 11:1.

4. Er nan ve ityesen i Aôndo gba akaa cii man i akaa cii gbaduen tsô la i har sha jighjigh u nana? Man se er nena ve se fa kwagh u i doo u se na jighjigh a mini?

⁴ Alaghga or nana kaa a we ér, nan lumun a ityesen i akaa cii gbaduen tsô la sha ci u mbasainsi lumun a mi, kpa nan na Aôndo jighjigh ga sha ci u or môm ngu a nenge a na ga yum. Ior kpishi mba a mnenge ne. Kpa doo u se lu a kwagh ne ken ishima: Hanma kwagh u or nan lumun a mi cii, a lu sha kwagh u Aôndo shin sha kwagh u ityesen i akaa cii gbaduen tsô la kpa, saa or nana lu a jighjigh u nan ve nana lumun a mi ye. Nena yô? Or môm tsô kpa nan ngu a nenge a Aôndo ga, shi or môm nan ngu a nenge er i gbe ma kwagh ga. (Yoh. 1:18) Shi orumace môm tsô kpa nan ngu a nenge ma kwagh u uma ugen a gem a hingir ugen ga, aluer nana lu ortimenshaakaa a sainsi je kpaa. Ikyav i tesen yô, or môm tsô kpa nan ngu a nenge anbagu a gema a hingir orumace ga. (Yobu 38:1, 4) Sha nahan yô, gba u se cii se fa kwagh ne tsembelee shi se hen sha mi zulee man se fa kwagh u i doo u se na jighjigh a mi la ye. Apostoli Paulu yange nger kwagh sha kwagh u igbetar kaa ér: “Mba nengen a mlu [u Aôndo] u i nengen a mi sha ashe ga la, inja na yô, ka agee a Na a tsôron man mlu Na u sha inja i Aôndo la, mba nengen a mi sha ashe a ishima ken aeren a Na. Nahan mba a ityôkwagh i ishôôgh ga.”—Rom. 1:20.

5. Er se lu ior mba Aôndo yô, i wa se agoyol u eren tom a mkav wase nena?

⁵ Inja i u ‘kaven kwagh’ yô, ka u nengen a kwagh fele shin zuan a iwanger sha kwagh fele. (Heb. 11:3) Sha nahan yô, ior mba lun a mkav mba eren tom a ato man ashe ve tseegh ga, kpa ka ve er tom a mbamhen vev kpaa. Nongo u Yehova na se akaa a injaa kpishi a a wase se u tôvon sha kwagh yô. Akaa ne ka a wase se u “nengen” a Orgbanakaa sha ashe ase a ken ishima la. (Heb. 11:27) Akaa ne wa ngeren mba ken Iyoukura kpa ker. * Shi ka se zua a akaa a  doon tsung a henen sha mi ken umagazin asev. Magazin u Awake! la ka a due a ngeren mba i tôv ior mbatimenshaakaa a sainsi man mbagenev mba ve pase er i hii ve, ve hingir u nan Aôndo jighjigh yô. Ngeren u ka a lu a itinekwagh ér, “Was It Designed?” (“I Gba a Gbaa?”) la ka a time sha akaa a kpilighyol a i gbe, a se nengen a mi kpôô kpôô yô. Hanma shighe yô, mbatimenshaakaa a sainsi ka ve nôngo kpoghuloo ér vea er akaa a kpilighyol imba er, a igbetar la nahan.

6. Ka mbamtsera mba nyi se fatyô u zuan a mi aluer se mba eren tom a ikyav mbi tôvon sha akaa mbi se lu a mi laa, man kwagh ne wase u nena?

⁶ Anmgbian u nomso ugen ken tar u Amerika u a lu anyom 19 yô, yange ôr antyakeradav mbagenev uhar ken zwa Buter mba ve er kwagh u igbetar yô, maa kaa ér: “Ve doom kpishi je. M ôr antyakeradav mban kwa kimbir kimbir.” Anmgbian u kwase ugen ken tar u France nger ér: “Ngeren u ka a lu a itinekwagh ér ‘Was It Designed?’ (‘I Gba a Gbaa?’) la ka a ôr kwagh sha gbenda u kpiligh mo iyol! Ngeren mban tese wang je ér, aluer ior mba hemban fan u varen iwa la vea var akaa a a doo nan nan je kpa aa zulum sha a igbetar la ga.” Mbamaren mba wankwase ugen u a lu anyom 15 ken tar u South Africa kaa ér: “Kwagh u wan wase ka a hii u ôron ken magazin u Awake! yô, ka i lu ngeren u ‘kwaghtôvon’ la.” We di ye? U ôron hanma ngeren mban kpa? Ngeren mban vea wase jighjigh wou u nan una taver er kon u u we mishe u ze shin inya nahan. Kape jighjigh wou u nan kpa una wase u u tilen dông shighe u u tagher a atesen a aiegh je la.—Yer. 17:5-8.

7. Er nan ve Aôndo a soo ér we u er tom a mkav wou u ken ishima laa?

⁷ Aluer se pine mbampin a ishima yase môm sha kwagh u Bibilo nahan a lu shami gaa? Mayange ga cii! Yehova soo ér we u er tom a “mkav u ken ishima” la sha er u fa kwagh u a lu u mimi kpôô kpôô yô. A soo ér we u de gbe nan ma kwagh jighjigh sha ci u mbagenev kpa na un jighjigh tsô ga. Sha nahan yô, er tom a gbenda u u henen kwagh la sha u zuan a mfe u vough. Er u lu zuan a mfe seer la, kape jighjigh wou u nan kpa una lu taver seer a seer je la. (Ôr 1 Timoteu 2:4; Mbaheberu 5:14.) Gbenda ugen u se fatyô u seer fan Bibilo yô, ka u henen sha atôakaa a u soo u seer zuan a mkav sha mi la ken Bibilo.

8, 9. (a) Ka akaa a nyi nahan alaghga a doo mbagenev u henene? (b) Mbagenev zua a mtsera sha u gbidyen kwar sha kwagh u ve henen la nena?

⁸ Ior mbagenev tsua u henen akaaôron a profeti a ken Bibilo shin yiase i Bibilo gayô akaa a i dugh shin inya kua er sainsi a gbe zwa môm a Bibilo yô. Kwaghôron u profeti ugen u doon tsung u i ter ken Bibilo u se fatyô u timen sha mi yô, ka u a lu ken Genese 3:15 la. Ivur la pase kwagh u a lu itinekwagh i Bibilo la ér, ka u kenden a hementor u Aôndo sha shi tseghan iti na sha ikyev i Tartor u Aôndo. Ivur la ôr kwagh u sha injakwagh u a tese er Yehova una bee a ican i yan i uumace ve lu yan hii shighe u ihyembeato i ken sule u Eden la yô. Nahan, u hen kwagh u i ôr ken Genese 3:15 la nena? U fatyô u ngeren avur a Bibilo a a tese er kwaghôron u profeti ne una za kure shami vough yô. Maa nôngo u fan shighe u yange i nger avur ne yô, shi nger ashighe shon sha alô sha alô. Tegh tegh tsô, u mase kaven er mbangeren Bibilo yange ve lu sha ajiir kposo kposo man sha ashighe kposo kposo, kpa ve cii ve nger kwagh u seer tan iwanger sha kwaghôron u profeti la yô. Kwagh ne una seer wasen we u fan er icighan jijingi u Yehova yange lu a ve yô.—2 Pet. 1:21.

⁹ Anmgbian ugen ken tar u Jamani ôr er hanma takerada u Bibilo u pase kwagh u Tartor vighe vighe yô. A kaa ér: “Kwagh ngu nahan, shin er yange lu iorov 40 nger Bibilo nahan kpaa. Shi ve mbagenev lu uma sha ashighe kposo kposo, shi ve fa ayol a ve jighilii ga.” Anmgbian u kwase ugen ken tar u Australia yange ôr ngeren ugen ken Iyoukura i Disemba 15, 2013, u a ôr kwagh u inja i iniongo  i Paseka la vighe vighe yô. Yange hen er iniongo la i gbe i zough sha kwagh u i ôr ken Genese 3:15 man sha kwagh u Mesiya yô. A kaa ér: “Kwaghhenen la wasem u fan er Yehova a doo tsung yô. Yange doom kpishi u fan er [Yehova] ver iniongo i Paseka ne sha ci u Mbaiserael, shi er kwagh ne va kure sha Yesu vough la. Yange m tamber sha ajiir agen m gbidye kwar er Paseka u tese kwagh u una va er ken hemen la doo kpishi yô!” Er nan ve lu un nahana? Yange hen zulee sha kwagh u lu ôron la nahan “kav un.” Kwagh ne wase un u seer taver jighjigh na u nan shi seer kporom ikyua a Yehova.—Mat. 13:23.

10. Ieren i mimi i mbangeren Bibilo la taver jighjigh u se ne Bibilo la nena?

¹⁰ Ishimataver man ieren i mimi i mbangeren Bibilo la kpa ka gbenda ugen u taver jighjigh wase u nan. Mbangeren akaa mba sha ayange a tsuaa la yange ve nger akaa a doon mbahemenev vev man a kenden a ityartor ve sha la tseegh. Kpa uprofeti mba Yehova yô, yange ve nger akaadoon tseegh a Mbaiserael man ator a ve eren la ga, kpa ve nger akaabo a ve la kpaa. (2 Kron. 16:9, 10; 24:18-22) Shi ve pase akaabo a ve kua a mbacivir Aôndo mbagenev la kpa wang. (2 Sam. 12:1-14; Mar. 14:50) Anmgbian ugen ken tar u Britain u a lu gumor yô, kaa ér: “Taver kpishi u ôron kwagh sha mimi sha imba gbenda la. Kwagh ne seer nan se vangertiôr ser mimi je, ka Yehova a ne i nger Bibilo ye.”

11. Akaawan a ken Bibilo la wase se u fan ér, ka Aôndo a ne i nger Bibilo nena?

¹¹ Ior kpishi na jighjigh ér ka Aôndo a ne i nger Bibilo ye, sha ci u ngi a akaawan a kuran uumace kpishi. (Ôr Pasalmi 19:7-11.) Anmgbian ugen ken tar u Japan u a lu gumkwase yô, kaa ér: “Tsombor wase ka ua dondo akaawan a Bibilo yô, i saan se iyol sha mimi. Ka se lu ken bem man ken mzough shi dooshima a lu hen atô wase.” Bibilo wase ior kpishi ve kav ér, akaa agen a yange ve na jighjigh a mi la lu a mimi ga. (Ps. 115:3-8) Kwagh u mba ve lu a mhen u taregh ve kaa ér, Aôndo ngu ga la bende a ioro? Atesen imba er akaa cii gbaduen tsô la na yô, akaa a i gbe la hingir ior mbaaôndo, nahan mba geman icivir i ma ve ne Yehova tseegh la nan akaa shon. Ior mba ve kaan ér Aôndo ngu ga la ve senge ér, mlu wase u ken hemen la cii ngu sha ikyev yase. Nahan kpa, mba eren ma kwagh u tesen ér uma una va doo ken hemen ga.—Ps. 146:3, 4.

12, 13. Se fatyô u lamen vea ior sha kwagh u igbetar man Bibilo nena ve a lu sha injaa?

¹² U lam a mbagenev sha gbenda u a wanger ve shighe u u lu ôron ve kwagh u igbetar man Bibilo la nena? Hiihii yô, de gbe kuren ikyaa fese wer u kav kwagh u mbagenev ve ne jighjigh a mi la ga. Mbagenev ka ve kaa ér ve na ityesen i akaa cii gbaduen tsô la jighjigh, kpa shi ka i lu ve er Aôndo kpa ngu nahan. Ka ve hen ér, ka Aôndo yange na ve akaauma atô kposo kposo gbaduen tsô ye. Mbagenev di yô, na jighjigh a ityesen i akaa cii gbaduen tsô la, sha ci u ve hen ér ia lu kwagh u mimi ga yô, ma i lu tesen i ken makeranta ga. Shi mbagenev di kera na Aôndo jighjigh ga sha ci u ukwaghaôndo nzughul a ve yum. Sha nahan yô, shighe u u lu lamen a or sha kwagh u mhii u uma yô, hemba doon u u vande pinen nan mbampin sha kwaghfan. Hii fan kwagh u or la nan ne jighjigh a mi la. Aluer u taver kwagh ga shi u kegh iyol u keghen ato a nan yô, alaghga nan kpa nana soo u keghen ato a we.—Titu 3:2.

¹³ Aluer u nenge wer, or ngu puun jighjigh u u ne wer Aôndo gba akaa cii la yô, u fatyô u kaan a nan sha kwaghfan wer nana pase u er nan hen ér uma yange hii la. U fatyô u pinen nan wer nana pase u er nan nenge ér uma yange hii aa Orgbanakaa shio la. Aluer yange gba u uma u hiihii la una za hemen u lun her yô, lu u una tseren uuma mbagenev, mba lun er un nahan. Profesôr u kyemisteri ugen kaa ér, kwagh u una na ve kwagh a lu nahan yô, ka (1) gba u uma la una lu a kwav u cirin un sha er una lu a zayol ga yô, (2) man er una zuan a tahav shi una eren tom a tahav mbu shon la,  (3) shi una lu a kwagh u una wase un u sôron mluashe na man mvese na yô, (4) kua tahav mbu hiden tseren kwagh u a tesen mluashe na man mvese na la. Shi a akaa ér: “Akaauma a i lu inja er a hemba ndahar je kpa, ka i kpiligh or iyol u nengen er a we kpelegh kpelegh yô.”

14. Aluer ka u inja er u wa iyol i lamen a or sha kwagh u akaa cii gbaduen shin kwagh u igbetar ga yô, ka nyi i doo u u ere?

¹⁴ Aluer ka u inja er u wa iyol i lamen a or sha kwagh u akaa cii gbaduen shin kwagh u igbetar ga yô, u fatyô u eren tom a ikyav i Paulu la sha u lamen a nan. Yange kaa ér: “Hanma ya yô, or maa un a maa, kpa u A maa akaa cii yô, ka Aôndo.” (Heb. 3:4) Imba gbenda ne taver ga, shi ua doo u lamen a or kpen kpen! Ka mimi, uya mba i maa ve kpelegh kpelegh la je kpa, ka or u fan tomaveegh tsema tsema nan maa ve ye. Shi u fatyô u eren tom a ma takerada u u ôr kwagh sha itinekwagh shon la. Anmgbian u kwase ugen yange er tom a antyakeradav mba uhar mba ashen i ter sha heen ne, sha u pasen gumor u yange kaa ér un na jighjigh ér Aôndo ngu ga shi un lumun a ityesen i akaa cii gbaduen tsô la. Kasua karen er môm nahan yô, gumor la kaa ér: “Hegen m na jighjigh mer Aôndo ngu.” Kwagh ne na yô, ve hii u henen Bibilo shi gumor ne hingir Orshiada u Yehova hegen.

15, 16. U fatyô u nyôôso gbenda u u lamen a ior ken Bibilo la nena, man ka awashima u nyi i doo u u lu a mini?

¹⁵ Shi u fatyô u eren tom a akaawan ne shighe u u lu lamen a or u nan ne Bibilo jighjigh ga yô. Nôngo fa kwagh u nan ne jighjigh a mi la kua atineakaa aa a doo nan la. (Anz. 18:13) Aluer ka or u kwagh u sainsi a doo nan yô, a doo nan u wan zwa shighe u u due a atôakaa aa a tese ér, sainsi gba zwa môm a Bibilo yô. Mbagenev di, a doo ve u fan er akaaôron a profeti a ken Bibilo a kure sha mi vough kua yiase i Bibilo yô. Shi u fatyô u ôron nan akaawan a kuran se a i er ken Bibilo la, er aa lu ken Ityesen i sha Uwo la nahan.

¹⁶ Umbur wer, awashima wou ka u wasen or la u fan mimi, ka u hemban anyiman ga. Nahan lu or u keghen ato a ior. Shi pinen mbampin sha inja shi pase nan kwagh a ishima i legh legh man sha icivir, hemban cii je yô, shighe u u lu lamen a organden yô. Alaghga tsô, kwagh la una mgbegha ve u keghen ato a we. Shi vea nenge er u hen kwagh u atesen a u ne jighjigh a mi la kpishi yô. Man ka kwagh u agumaior kpishi a lu a er ga je ne. Nahan kpa, doo u u fa wer, or kighir we ér saa u na mba ve vende u keghen ato a we shin ve lu nahan we tar sha akaa a u ne jighjigh a mi la mlumun keng keng ga.—Anz. 26:4.

17, 18. (a) Ka nyi ia wase u ve u gema mimi una hingir kwagh wouwe? (b) Ka mpin u nyi se lu timen sha mi ken ngeren u a dondo nee?

¹⁷ U lun a Jighjigh taveraa la hemba di u fan atesen a Bibilo a vesen la. Nahan yô, za hemen u seer timen ken Mkaanem ma Aôndo er u ngu keren akaainjaa a i yer a nahan. (Anz. 2:3-6) Er tom a ikyav mbi tomough mbi se lu a mi la, er IJIIR I Watchtower a KOSON ITYAKERADA SHA INTANET YÔ man Takerada u Tôvon sha Kwagh ú Mbashiada mba Yehova la. Shi ôr Bibilo cica cii bee. Alaghga u fatyô u ôron i been ken atô u inyom môm. Ka akaa kpuaa ka a maa jighjigh wase u nan er u ôron Mkaanem ma Aôndo nahan ye. Ortamen u sôron atôônanongo ugen yange umbur shighe u lu gumor la, nahan a kaa ér: “Kwagh ugen u yange wasem u seer lun a iwuese sha Bibilo mer ka Mkaanem ma Aôndo yô, lu u ôron i vindi vindi. Akaa a yange m ôr ken Bibilo shighe u m lu gumor la na m hemba ngun a mkav u ken Bibilo hegen. Man lu kwagh u hemba wasen mo u vesen ken jijingi tsembelee je la.”

¹⁸ Ne mbamaren, ne mba a ian i vesen i wasen ônov enev u vesen ken jijingi. Kpa ka nyi u er sha u wasen ve u maan jighjigh ve u nana? Ngeren u dondon ne una lu timen sha kwagh ne.