Nanjare Nifantako ty Anto’e Mampisy o Tsy Rare’eo

Nitantarae i Ursula Menne

Fa hatrake amy izay raho ro nagniry mafe tie, hoetegne ara-drare’e iaby ze kila ndaty. Izay ty nahavy ahy nigadra tan’Alemaigne atignanagne a Kominista agne. Mahagaga tie tam-pigadragne agne ka ro nahafantarako ty anto’e mampisy o tsy rare’eo. Andao moa fa hotantaraeko ama’areo.

NA TERAKE tamy 1922 ta Halle an’Alemaigne atoy raho. Fa 1 200 taogne mahery ro nisy ty fandrambesagne an-tsoratse miomba i Halle. Eo ho eo amy ty 200 kilometatse atignanagne ahandrefa i Berlin ao ty misy aze sady agnisa ty tanàgne voaloha’e maro Protestanta io. Naterake tamy 1923 ty Käthe rahavaveko. Maramila ty Babako, le mpihira ty Reneko.

Tena te hialy amy ty tsy rare’e mitovy amy i Babako ka raho. Nanokatse varotse reke naho fa niala tamy i tafikey tao. Nampalahelo i Baba ze mpivily tao satria nahantra, le nengà’e hitrosa avao iareo. Faie ze toetse soa’e zay ty nampikatogne i varotsey. Toko’e ho nitreako tamy izay tie tena sarotse tsy arake ty ieretseretagne aze ty mikezake magnafoagne o tsy rare’eo. Faie mbe nitanora sady nizizo tamy ty heveko avao raho tamy izay, le tena nafana fo bey.

Nanagne talenta nitovy tamy i Reneko raho sady nampianare’e mozike naho hira vaho dihy zahay amy i Käthe. Falefale avao raho sady nahafinaritse avao ty fiaigna’ay amy i rahavavekoy hatrake amy ty taogne 1939.

Nihamafe ty Fiaigna’ay

Nianatse nandihy raho naho fa nivita ty fianarako. Nianatse Ausdruckstanz tamy i Mary Wigman ka raho. Ireke ty nampivoatse o karazan-dihy natao hanehoagne fihetseham-po iohoe. Namboatse sare hoso-doko ka raho. Teako ty naha-ajaja ahy sady nanao raha naho niana-draha maro avao raho. Faie nipoake i Aly Lahibey Faharoey tamy 1939. Nimate ty berkilozy ka ty Babako tamy 1941.

Tena nimafe ty fiaignagne tagnate i alỳ. Vaho 17 taogne raho tamy i alỳ nanombokey. Faie tsapako tie nivalike minegne o ndatio. Ndaty misaigne soa aza ro nagneke hanao raha raty maro tagnate i fitondragne Naziay. Nanomboke ka i haoreagney, le maro ty nimate sady niravarava iaby i tanàgney. Tena nisimba i tragno’aỳ satria nitontà ty bomba sady maro ty longo’ay nimate tamy i alỳ.

Mbe ta Halle agne zahay amy i reneko naho i Käthe tamy i alỳ nitampetse tamy 1945. Fa nanambaly raho tamy izay sady nanagne anak’ampela raike, faie nikorontagne ty tokatragno’ay. Nisarake zahay mirovaly sady tsy maintsy niasa raho mba hiveloma’ay miroanake. Nandihy naho namboatse hoso-doko ty asa nataoko.

Nizara efatse ty Alemaigne tafara i alỳ, le ty Firaisagne sovietika ty nifehe ty faritse nisy anay. Tsy maintsy nizatse i fitondragne koministay areke zahay iaby. I faritse Alemaigne nisy anaỳ, le natao tihoe Alemaigne atignanagne sady nanjare Repoblika Demokratika i Alemaigne (RDA) tamy 1949.

Finehe o Fitondra o Koministao

Narare ty reneko tamy izay, le tsy maintsy nikarakara aze raho. Niasa tamo o fanjakagneo raho. Fa nifankafantatse tamo o mpianatse mpigoreve tamo o fanjakagneo ka raho. Nikezake nampahafantatse ty fisia ty tsy rare’e iareo. Tsy nengàgne hianatse amo o oniversite eo ey ze ajaja raike zay, satria tagnisa ty nazia ty Baba’e tie taloha. Fantako soa i ajajay satria mateteke niarake nihisa mozike zahay. Le hoe raho: ‘Ze raha natao i Baba’e vao ro hampijaleagne i ana’ey!’ Vao mainke niarake tamy i mpianatse mpigoreve rey raho sady nanapa-kevetse tie hilahatse agnara-bey ey. Fa nametake taratasy tamy i eskalie i fitsaràgney teo aza raho.

Nanoratse taratasy maro raho satria sekretera tamy ty Komitim-paritse Miomba ty Filaminagne tao. Nitreako tamy ty taratasy ila’e tie tena manjaka ty tsy rare’e, le vao mainke nihejeko zay. Te hagnaratiraty ze lahilahy fa bey taogne raike ta Alemaigne ahandrefagne agne zay i mpigoreve rey tie indraike, le nieretseretse iareo tie handefa fitaovagne hampiparitahagne hevetse ahy o koministao tamy i lahilahỳ agne. Tsy niteako ze raha zay, le naetako tam-birò tao i entagney, le tsy niavy tagne.

Nagnomey Fanantenagne Ahy i Ndaty “Tena Magnoho-dozay”

Nivalike tamako ty raike tamy i mpianatsey, le nirehake tamy i polisy mietake rey tie izaho ty nametake i taratasy tamy i fitsaràgne teỳ. Nisy lahilahy roe areke niavy tam-biroko tao tamy Jona 1951. Nitsepahe iareo raho, le nindese iareo tamy ty pirizo i Roter Ochse ndra Agnombe Mena agne raho. Nirehake i fitsaràgney tie mpigoreve amo o fanjakagneo raho tao’e raike tafara tatoy. Agnara’e avao ty maha fitsaràgne aze fa tsy mba nisy nidare ty fiarovan-tegnako. Voaheloke higadra enen-taogne raho. Narare raho, le nalefa tamy ty lapotaly o pirizò agne sady fa nisy ampela 40 eo ho eo ty tao. Tsy nizakako ty nahatrea i ndaty tena kivy rey, le nilay raho sady nikomondroeko i lalagney.

Hoe i mpiambegney: “Ino ty paliae’o?”

Nikorakorake tihoe raho tie: “Tsy maintsy miala ty ato raho. Tsy magnino raho ndra tie atoka’areo toeragne aza faie afaho ty ato avao!” Mazava ho aze fa tsy nidarea’e raho. Nivoamareko naho fa niavy eo ze ampela raike zay. Nitreako tamy ty maso’e tie nilamin-tsaigne reke fa tsy nanahake ila’e rey.

Tena nigaga raho fa nirehake reke tie: “Mitaoa soa rehe naho hitoboke agnilako etoagne. Nao zao anio iraho ro tena magnoho-doza atoa fa Vavolombelo i Jehovah!”

Tsy nifantako tamy izay tie niheveregne ho fahavalo ty fanjakà o koministao o Vavolombelo i Jehovah-o. Izao avao ty fantako miomba iareo, nisy mpianatse ty Baiboly (Agnaragne nitokavagne o Vavolombelo i Jehovah-o) roe nitilike i Babako avao tamy iraho mbe nikedey. Tadidiko fa nirehake ty Babako tie: “Maregne ty ahy o mpianatse ty Baibolio!”

Nifale raho naho fa nifankatrea tamo o ampela iohoe, le nipoke ty ranomasoko. I Berta Brüggemeier ty agnara’e. Hoe raho tama’e tie: “Mba ampianaro ty miomba i Jehovah raho.” Niarake avao zahay roe vave nanomboke teo sady mateteke ro nirehake ty miomba o Baibolio. Nianarako tie bey hatea naho manao ty rare’e sady tea filaminagne ty Jehovah, i tena Andrianagnaharey. Nianarako ka fa hafaha’e o fijaleagne iaby vokatse ty raha atao o ndaty raty fagnahy sady mpampijaleo. Hoe ty Salamo 37:10, 11: “Fa kedekede avao ty sisa le tsy hisy sasa ty ndaty raty fagnahy. ... Ze ndaty mpandefetse avao ro handova ty tane toy, le ho fale amy ty fiadanam-bey.”

Nivotsoragne Sady Nilay Tan’Alemaigne Ahandrefagne Agne

Nivotsoragne raho tamy 1956 naho fa avy nigadra dime taogne mahery. Niala tamy RDA ao raho dime andro tafara izay, le nilay tan’Alemaigne ahandrefagne atoy niarake tamy i Hannelore naho i Sabine i anako rey. Tatoy vaho izay nivita ty fisaraha’ay amy i valikoy sady nifagnosehose tamo o Vavolombelo i Jehovah-o indraike raho. Nianatse Baiboly raho, le nitakako tie nila niova raho mba hagnorihako ty fitsipy i Jehovah. Nanao fiovagne maro raho sady natao badisa tamy 1958.

Nanambaly indraike raho naho fa tafara tatoy. I Klaus Menne ty agnara’e sady Vavolombelo i Jehovah reke. Nisambatse ty tokatragno’ay roe sady niterake lahilahy naho ampela zahay, le i Benjamin naho i Tabia ty agnara’e. Mampalahelo fa niazon-doza ty Klaus, le nimate, roapolo taogne teo ho eo zay, le lia’e tsy nanambaly sasa raho. Tena nampionogne ahy ty fanantenagne fitsanganagne amy ty mate. Fantako fa hitsangagne amy i paradisa an-tane etoỳ ty mate. (Lioka 23:43; Asan’ny Apostoly 24:15) Tena mampahery ahy ka fa sambe manompo i Jehovah i anako efatse rey.

Nianarako tamy Baiboly ao fa i Jehovah raike avao ty afake mampanjaka ty rare’e. Mateteke tsy trea o ndatio ty raha misy antikagne naho ty raha niaignantikagne taloha. Faie tsy manahake o ndatio ty Jehovah satria mahavazoho izay. Mampilamin-tsaigne ahy manomboke amy izao zay, lohotsie naho fa mahatrea ndra ihara ty tsy rare’e raho. Hoe ty Mpitoriteny 5:8: “Ko gaga rehe naho mahatrea tie ampijalegne o mahantrao sady hitsakitsahegne ty rare’e naho ty hitsi’e amy ty faritane misy azo ao. Fa ze manam-pahefàgne manao hoe izay, le dinehe i ndaty fara’e ambone noho irekey faie mbe misy fara’e ambone noho io ka.” Mazava ho aze fa i Mpamorogney ty fara’e ambone. Hoe ty Hebreo 4:13: “Sady tsy misy mietake agnatreha’eo o raha finorogneo, fa ze kila raha le midare naho mibaribary agnatreha i hanao ankety antikagney eo.”

Maminavina ty Raha fa Taloha

Kindraike le misy magnontane ahy tie manao akore ze o niaigne tamo o andro o naziao naho o koministao zao. Sambe tsy mora iaby reo. Treako boake tamo o karazam-pitondragne roe rehoe naho ty karazam-pitondran’olombelogne hafa fa tsy afake mifampitondra o ndatio. Maregne i rehafe ty Baiboly tihoekey tie: “Nikomandikomandy ty ragne’e iaby o ndatio le nagnoho-doza tama’e.”​—Mpitoriteny 8:9.

Olombelogne ty nitamaeko hinday ty rare’e tamy iraho mbe nitanora sady mbe tsy nisaigne soay. Faie fantako hinane zao fa i Mpamorogney avao ty afake mampanjaka ty rare’e. Hafaha’e o haratiagneo iaby sady i Jesosy Kristy ana’e ty ho mpitondra, satria mihevetse ty hafa lognandro reke. Hoe ty Baiboly miomba i Jesosy: “Tea’o ty hamarenagne, fa heje’o ty fandikan-dalàna.” (Hebreo 1:9) Tena fale raho fa nampianaren’Andrianagnahare hahafantatse o Mpanjaka mahafinaritse sady manao ty rare’e iohoe. Mitamà ka raho fa hiaigne nainai’e naho fa ireke ro minday!

[Sare]

Izahay amy i Hannelore naho i Sabine tamy izahay vaho niavy tan’Alemaigne tetoy.

[Sare]

Izahay amy i Benjamin naho i Sandra vali’e amy hinane zao