MARO ty ndaty mahay tie nahantogne tamy ty oren-katae tagnivo ty malaso roe teo ty Jesosy tamy ie vinonoy. (Mat. 27:35-38) Faie misy ndaty mieretseretse tie tsy tena maregne i fitantarà ty Baiboly tihoey tie nafahagne tamy i oren-kataey teo ty fate i Jesosy, le nikarakaragne sady nalevegne an-kibory agne.​—Mar. 15:42-46.

Misy ndaty mpitsikera o Filazantsarao nisalasala naho toe nalevegne tamy ty fomba mihaja vata’e o ndaty nivonoegne tamy ty oren-kataeo, fa tsy natao manahake ty fate o bibio. Faie ty tena azo inoagne hoe iareo, le nalevegne i ndaty rey. Nihazavae i Ariel Sabar mpanoratse gazete amy Smithsonian ao, ty anto’e mahavy iareo mieretseretse izay. Hoe reke: “Ty ndaty niheveregne ho tena raty tamo o fiaraha-monegneo teo ro nivonoegne tamy ty oren-katae. Le misy manam-pahaizagne nirehake tie hoe hafahafa areke naho i ndaty nivonoe o Romanao hoe izay rey ro nenga iareo halevegne amy ty fomba mihaja.” Ty anto’e, nitea o Romanao ho salaregne i ndaty raty rey, le mateteke ty fate iareo ro nengagne tamy i oren-kataey teo avao ho hane o bibio. Fa afara izay, ze sisa tsy lany i biby rey ro va’e natorake amy ty toeragne misy ty fate ty ndaty hoe irey.

Faie tsy mitovy amy izay ty raha nitrea o ndaty mpikaroke ambane tane agneo miomba ty Jiosy vinono tamy ty oren-katae teo. Nisy sisa taola o ndaty vinono tamy ty taon-jato voaloha’e zay nitrea iareo tamy 1968. Tamy ty kibori-pianakaviagne marine i Jerosalema agne ty nahitava iareo aze, tamy ze vata fisiagne ty sisa o taola o ndaty nimateo zay. Nitrea tamo o sisan-taolagne rehoe ty taola ty tombo ty lahilahy raike. Nisy fantsim-by 11,5 santimetira nilenteke tamy ty tomi’e havana teo. Hoe ty Sabar: “Tomy ze lahilahy atao tihoe Yehochanan zay o taolagne iohoe. O porofo iohoe ty mampiseho tie azo inoagne i fitantaragne amy i Filazantsarao manao tihoey tie nalevegne ty fate i Jesosy.” O tomy Yehochanan iohoe le ohatse raike mampiseho tie nenga o Romanao halevegne amy ty fomba mihaja ty Jiosy nivonoegne tamy ty oren-katae teo tamy ty andro i Jesosy.

Va’e tsy hitovy ty heve o ndatio miomba ty fomba nipehagne ty tombo i Jesosy tamy i oren-kataey teo, arakarake ty fomba anoroagne i tomy Yehochanan-y. Faie ty raha azo antoke le tihoe nalevegne tamy ty kibory mihaja ty ila’e amy ty ndaty vinono tamy ty oren-katae teo fa tsy tihoe natoratorake avao ty fate iareo. Maregne areke i raha rehafe ty Baiboly tihoey tie nalevegne ty fate i Jesosy, arake i porofo teoy.

Faie ty porofo tena tsy hay lieregne le izao, ty vata tegna i Jehovah ro nisaontsy mialoha tie halevegne amy ty kibory ty mpagnarivo ao ty Jesosy, le tsy misy afake mikalagne ty saontsy i Jehovah tsy ho tanterake.​—Isaia 53:9; 55:11.