KHAOLO EA 24
Ha ho Letho le ka ‘re Arohanyang le Lerato la Molimo’
1. Batho ba bangata, ho akarelletsa le Bakreste ba bang ba ’nete, ba tepeletsoa ke boikutlo bofe bo nyahamisang?
NA Jehova Molimo oa u rata u le motho ka mong? Ba bang ba lumela hore Molimo o rata batho ka kakaretso, joalokaha Johanne 3:16 e bolela. Empa ha e le hantle ba na le boikutlo ba hore ‘Molimo a ke ke a nthata ke le motho ka mong.’ Le Bakreste ba ’nete ba ka ’na ba e-ba le lipelaelo tse itseng ka taba ena ka linako tse ling. Motho e mong a nyahame o ile a re: “Ke fumana ho le thata ho lumela hore Molimo o tsotella letho ka ’na.” Na ka linako tse ling le uena u ba le lipelaelo tse kang eo?
2, 3. Ke mang ea batlang hore re lumele hore ha re na thuso ea letho kapa hore ha re ratehe mahlong a Jehova, hona re ka loantša boikutlo boo joang?
2 Satane o labalabela ho etsa hore re lumele hore Jehova Molimo ha a re rate ebile ha a re nke re le ba bohlokoa. Ke ’nete hore Satane o atisa ho khelosa batho ka ho ipiletsa boikakasong le boikhohomosong ba bona. (2 Bakorinthe 11:3) Empa o boetse o thabela ho senya boikutlo ba ho itlhompha ba batho ba hlaselehang habonolo. (Johanne 7:47-49; 8:13, 44) Sena o se etsa ka ho khetheha ‘matsatsing ana a ho qetela’ a mahlonoko. Batho ba bangata kajeno ba hōlela malapeng a “se nang lerato la tlhaho.” Ba bang ba qeta nako e ngata ba e-na le batho ba bohale, ba baithati le ba hlooho li thata. (2 Timothea 3:1-5) Nako eo ba e qetileng ba tšoeroe hampe, ba khetholloa ka lebaka la morabe, kapa ba hloiloe e ka ’na eaba e entse hore batho bao ba lumele hore ha ba na thuso ea letho kapa hore ha ba ratehe.
3 Haeba u e-na le maikutlo ao a tepeletsang, u se ke ua nyahama. Nako le nako ba bangata ba rōna re ikahlola haboima ho sa hlokahale. Empa hopola hore Lentsoe la Molimo le reretsoe ho “otlolla lintho” le “ho phethola lintho tse metseng ka matla.” (2 Timothea 3:16; 2 Bakorinthe 10:4) Bibele e re: “Re tla kholisa lipelo tsa rōna ka pel’a hae mabapi le eng kapa eng eo lipelo tsa rōna li ka re tsoang ho eona, hobane Molimo o moholo ho lipelo tsa rōna ’me o tseba lintho tsohle.” (1 Johanne 3:19, 20) A re hlahlobeng litsela tse ’nè tseo ka tsona Mangolo a re thusang ho “kholisa lipelo tsa rōna” ka lerato la Jehova.
Jehova o U Nka U le oa Bohlokoa
4, 5. Papiso ea Jesu ea lirobele e bontša joang hore re ba bohlokoa mahlong a Jehova?
4 Tsela ea pele ke hore Bibele e ruta ka ho toba hore Molimo o nka mohlanka e mong le e mong oa hae e le oa bohlokoa. Ka mohlala, Jesu o ile a re: “Na lirobele tse peli ha li rekisoe ka chelete ea tšepe ea bohlokoa bo bonyenyane? Empa leha ho le joalo ha ho le se seng sa tsona se tla oela fatše kantle le hore Ntat’a lōna a tsebe. Empa moriri oa lihlooho tsa lōna o baliloe kaofela. Ka hona le se ke la tšaba: le ba bohlokoa ho feta lirobele tse ngata.” (Matheu 10:29-31) Nahana ka seo mantsoe ao a neng a se bolela ho bamameli ba Jesu lekholong la pele la lilemo.
5 Re ka ’na ra ipotsa hore na ke hobane’ng ha motho a ne a ka reka serobele. Mehleng ea Jesu serobele e ne e le nonyana e theko e tlaase ka ho fetisisa e neng e rekisoa e le lijo. Hlokomela hore motho o ne a fumana lirobele tse peli ka chelete e le ’ngoe ea tšepe ea bohlokoa bo bonyenyane. Empa hamorao Jesu o ile a re haeba motho a ikemiselitse ho ntša lichelete tse peli tsa tšepe, o ne a fumana lirobele tse hlano, eseng tse ’nè. Ho ne ho fanoa ka nonyana eo ea pasela joalokaha eka e ne e se ea bohlokoa ho hang. Mohlomong linonyana tseo e ne e se tsa bohlokoa ho batho, empa ’Mōpi eena o ne a li talima joang? Jesu o ile a re: “Ha ho le se seng sa tsona [esita le sa pasela] se lebaloang ka pel’a Molimo.” (Luka 12:6, 7) Mohlomong joale re khona ho bona ntlha eo Jesu a neng a e hatisa. Haeba Jehova o nka serobele se le seng e le sa bohlokoa joalo, e tlameha ebe o nka motho e le oa bohlokoa ho feta! Joalokaha Jesu a hlalositse, Jehova o tseba sohle ka rōna. Le moriri o lihloohong tsa rōna o baliloe!
6. Ke hobane’ng ha re kholisehile hore Jesu o ne a bua taba ea sebele ha a re moriri oa lihlooho tsa rōna o baliloe?
* Ho bala moriri oa rōna—oo ka karolelano e ka bang liqoba tse 100 000 hloohong—e ne e tla ba linyane feela ha ho bapisoa.
6 Moriri oa rōna o baliloe? Ba bang ba ka ’na ba nka hore Jesu o ne a feteletsa taba mona. Leha ho le joalo, ak’u nahane ka tšepo ea tsoho. E tlameha ebe Jehova o re tseba hantle hakaakang e le hore a ka re bōpa bocha! O re nka re le ba bohlokoa hoo a hopolang ntho e ’ngoe le e ’ngoe ka rōna, ho akarelletsa liphatsa tsa rōna tsa lefutso le mehopolo le liphihlelo tseo re bileng le tsona bophelong bohle ba rōna.Jehova o Ananela Eng ho Rōna?
7, 8. (a) Litšobotsi tse ling tseo Jehova a thabelang ho li fumana ha a ntse a phenya lipelo tsa batho ke life? (b) Ke mesebetsi efe e meng eo re e etsang eo Jehova a e nkang e le ea bohlokoa?
7 Tsela ea bobeli ke hore Bibele e re ruta seo Jehova a se nkang e le sa bohlokoa ho bahlanka ba hae. Ka mantsoe a mang, o thabisoa ke litšobotsi tsa rōna tse ntle le ke boiteko boo re bo etsang. Morena Davida o ile a bolella mor’a hae Solomone: “Jehova o phenya lipelo tsohle, ’me o lemoha tšekamelo e ’ngoe le e ’ngoe ea menahano.” (1 Likronike 28:9) Ha Molimo a ntse a phenya lipelo tsa batho ba limilione tse likete lefatšeng lena le mabifi, le tletseng lehloeo, e tlameha ebe o thaba hakaakang ha a fumana pelo e ratang khotso, ’nete le ho loka! Ho etsahala’ng ha Molimo a fumana pelo e mo ratang ka lerato le khaphatsehang, e batlang ho ithuta ka eena le ho abela ba bang tsebo eo? Jehova o re bolella hore o ela hloko ba bolellang ba bang ka eena. Ebile o na le “buka ea khopotso” bakeng sa bohle “ba tšabang Jehova le bakeng sa ba nahanang ka lebitso la hae.” (Malakia 3:16) Litšobotsi tseo ke tsa bohlokoa ho eena.
1 Petrose 2:21) Mosebetsi o mong o hlokahalang haholo oo Molimo a o nkang e le oa bohlokoa ke oa ho phatlalatsa litaba tse molemo tsa ’Muso oa hae. Ho Baroma 10:15, rea bala: “A khahleha hakaakang maoto a ba bolelang litaba tse molemo tsa lintho tse molemo!” Hase hangata re ka nahanang ka maoto a rōna a sa reng letho e le ‘a khahlehang,’ kapa a matle. Empa mona a emela boiteko boo bahlanka ba Jehova ba bo etsang boboleling ba litaba tse molemo. Boiteko boo bohle bo botle ebile ke ba bohlokoa mahlong a hae.—Matheu 24:14; 28:19, 20.
8 Ke mesebetsi efe e meng e molemo eo Jehova a e nkang e le ea bohlokoa? Ka sebele ke boiteko ba rōna ba ho etsisa Mora oa hae, Jesu Kreste. (9, 10. (a) Ke hobane’ng ha re ka kholiseha hore Jehova o nka ho mamella ha rōna mathata a sa tšoaneng e le habohlokoa? (b) Le ka mohla Jehova ha a talime bahlanka ba hae ba tšepahalang ka litsela life tse fosahetseng?
9 Jehova o boetse o nka ho mamella ha rōna e le habohlokoa. (Matheu 24:13) Hopola hore Satane o batla hore u furalle Jehova. Letsatsi ka leng leo ka lona u lulang u tšepahala ho Jehova u thusa ho fana ka karabo nyelisong ea Satane. (Liproverbia 27:11) Ka linako tse ling ho thata ho mamella. Ho kula, mathata a lichelete, khatello ea maikutlo le litšitiso tse ling li ka etsa hore letsatsi ka leng le fetang e be teko. Ho lebella ntho e liehang ho phethahala le hona ho ka nyahamisa. (Liproverbia 13:12) Ho mamella liphephetso tse joalo ke habohlokoa le ho feta ho Jehova. Ke kahoo Morena Davida a ileng a kōpa Jehova hore a bokelle meokho ea hae ka “lekukeng,” a phaella ka kholiseho: “Na ha e bukeng ea hao?” (Pesaleme ea 56:8) E, Jehova o bokella meokho le matšoenyeho ’ohle ao re a mamellang ha re tsoela pele re tšepahala ho eena ebile oa a hopola. Le ’ona ke a bohlokoa mahlong a hae.
Jehova o nka ho mamella ha rōna liteko e le habohlokoa
10 Empa, pelo e ikahlolang e ka ’na ea qhelela ka thōko bopaki bo joalo ba hore re ba bohlokoa mahlong a Molimo. E ka ’na ea lulela ho hoeshetsa: ‘Empa ho na le ba bang ba bangata ba behang mohlala ho mpheta. E tlameha ebe Jehova o soaba hakaakang ha a mpapisa le bona!’ Jehova ha a bapise; ebile oa tenyetseha hape ha a nahane ka tsela e hlokang kutloelo-bohloko. (Bagalata 6:4) O hlahloba lipelo tsa rōna ka hlokolosi, ’me o nka se molemo e le sa bohlokoa—le haeba se le senyenyane.
Jehova o Hlokola se Molemo ho se Sebe
11. Re ka ithuta eng ka Jehova tseleng eo a ileng a sebetsa taba ea Abija ka eona?
11 Tsela ea boraro ke hore Jehova oa re phenya, o re hlokola ka hloko, o batla se molemo. Ka mohlala, ha Jehova a laela hore lesika lohle la bokoenehi la Morena Jeroboame le timetsoe, O ile a laela hore e mong oa bara ba morena eo, e leng Abija, a patoe ka tsela e hlomphehang. Hobane’ng? “Ho hong ho molemo ho Jehova Molimo oa Iseraele ho fumanoe ho eena.” (1 Marena 14:1, 10-13) Ha e le hantle, Jehova o ile a hlokola pelo ea mohlankana eo ’me a fumana “ho hong ho molemo” ho eona. Ho sa tsotellehe hore na molemo oo o ne o le monyenyane kapa o fokola hakae, Jehova o ile a fumana e le oa bohlokoa hore o ka ngoloa Lentsoeng la hae. O ile a ba a o putsa, a bontša mohau o loketseng ho setho seo sa lelapa la bokoenehi.
12, 13. (a) Taba ea Morena Josafate e bontša joang hore Jehova o batla se molemo ho rōna esita leha re etsa sebe? (b) Jehova e ba Motsoali ea lerato joang ha ho tluoa tabeng ea mesebetsi ea rōna e molemo le litšobotsi tsa rōna tse molemo?
2 Likronike 19:1-3) Kahoo khalefo ea Jehova e lokileng ha ea ka ea mo sitisa ho bona se molemo ho Josafate. O ne a fapane hakaakang le batho ba sa phethahalang! Ha ba bang ba re khopisitse, re ka ’na ra ba le tšekamelo ea ho tlōlisa mahlo se molemo seo ba nang le sona. Le ha re entse sebe, masoabi, ho hlajoa ke lihlong le boikutlo ba ho ba molato li ka ’na tsa re sitisa ho bona se molemo ho rōna. Leha ho le joalo, hopola hore haeba re bakela libe tsa rōna ’me re leka ka matla ho se hlole re li etsa, Jehova oa re tšoarela.
12 Mohlala o ikhethang le ho feta o ka bonoa ho Morena Josafate ea molemo. Ha morena eo a etsa ketso e booatla, moprofeta oa Jehova o ile a mo bolella: “Ka lebaka lena Jehova o u halefetse.” E ne e le taba e tebileng hakaakang! Empa molaetsa oa Jehova ha oa ka oa fella moo. O ile oa tsoela pele ho re: “Leha ho le joalo, ho na le lintho tse ntle tse fumanoeng ho uena.” (13 Ha Jehova a ntse a u hlokola, o lahla libe tseo, feela joalokaha motho ea hloekisang lirafshoa ea batlang khauta a lahla lehlohlojane le se nang thuso. Ho thoe’ng ka litšobotsi tse ntle tseo u nang le tsona le mesebetsi ea hao e metle? Baheberu 6:10) O boetse o re hlokola ka tsela e ’ngoe hape.
Ruri ke “mahakoe” ao a a bolokang! Na u kile ua hlokomela kamoo batsoali ba lerato ba sa batleng letho kateng ka litšoantšo kapa lintho tseo bana ba bona ba li entseng sekolong, ka nako e ’ngoe ho se ho bile ho fetile nako e telele le bana ba se ba bile ba li lebetse? Jehova ke Motsoali ea lerato ka ho fetisisa. Hafeela re lula re tšepahala ho eena, a ke ke a lebala mesebetsi ea rōna e molemo le litšobotsi tsa rōna tse molemo. Ha e le hantle, o nka ho e lebala e le ho sa lokang, ’me ha ho mohla a sa lokang. (14, 15. (a) Ke hobane’ng ha ho se phethahale ha rōna ho sa sitise Jehova ho bona se molemo ho rōna? Etsa papiso. (b) Jehova o tla etsa eng ka litšobotsi tse ntle tseo a li fumanang ho rōna, hona o talima batho ba hae ba tšepahalang joang?
14 Jehova o talima ka nģ’ane ho ho se phethahale ha rōna ’me o bona seo re ka se finyellang. Ha re etsa papiso: Batho ba ratang litšoantšo tse toroiloeng ba etsa matsapa ’ohle a ho tsosolosa litšoantšo tse ferefiloeng kapa tse ling tse senyehileng hampe. Ka mohlala, ha motho e mong ea nkileng sethunya a senya setšoantšo sa Leonardo da Vinci sa boleng ba liranta tse limilione tse 340, se National Gallery e London, Engelane, ha ho motho ea ileng a etsa tlhahiso ea hore kaha setšoantšo seo se se se senyehile, se lokela ho lahloa. Mosebetsi oa ho tsosolosa setšoantšo seo se entsoeng ka bokhabane se ka bang lilemo li 500 o ile oa qala hang-hang. Hobane’ng? Hobane e ne e le sa bohlokoa ho barati ba litšoantšo. Na ha u oa bohlokoa ho feta setšoantšo se entsoeng ka choko le pentšele? Ka sebele u oa bohlokoa mahlong a Molimo—ho sa tsotellehe hore na e ka ’na eaba u sentsoe hakae ke ho se phethahale ho futsitsoeng. (Pesaleme ea 72:12-14) Jehova Molimo, ’Mōpi ea hloahloa oa lelapa la motho, o tla etsa se hlokahalang ho etsa hore bohle ba amohelang tlhokomelo ea hae e lerato ba boele phethehong.—Liketso 3:21; Baroma 8:20-22.
15 E, Jehova o bona se molemo ho rōna seo rōna re ka ’nang ra sitoa ho se bona. ’Me ha re ntse re mo sebeletsa, o tla hōlisa molemo oo ho fihlela qetellong re e-ba ba phethahetseng. Ho sa tsotellehe hore na lefatše la Satane le re tšoere joang, Jehova o nka bahlanka ba hae ba tšepahalang e le ba lakatsehang.—Hagai 2:7.
Jehova o Bonahatsa Lerato la Hae ka Liketso
16. Bopaki bo boholo ka ho fetisisa ba lerato la Jehova ho rōna ke bofe, hona re tseba joang hore mpho ee e fuoa rōna re le batho ka bomong?
16 Tsela ea bone ke hore Jehova o etsa ho hongata ho paka lerato la hae ho rōna. Ka sebele, sehlabelo sa Kreste sa thekollo ke karabo e matla ka ho fetisisa leshanong la Satane la hore ha re ba bohlokoa kapa hore ha re ratehe. Le ka mohla ha rea lokela ho lebala hore lefu le bohloko leo Jesu a fetileng ho lona thupeng ea tlhokofatso le bohloko bo boholo le ho feta boo Jehova a ileng a bo utloa nakong ea ha a shebeletse Mora oa hae ea ratoang a e-shoa ke bopaki ba lerato leo ba re ratang ka lona. Ka masoabi, batho ba bangata ba thatafalloa ho lumela hore mpho ena e ne e fuoa bona e le batho ka bomong. Ba ikutloa ba sa tšoanelehe. Leha ho le joalo, hopola hore moapostola Pauluse e ne e kile ea e-ba mohlorisi oa balateli ba Kreste. Empa o ile a ngola: ‘Mora oa Molimo o ile a nthata ’me a inehela bakeng sa ka.’—Bagalata 1:13; 2:20.
17. Jehova o re hulela ho eena le ho Mora oa hae ka litsela life?
17 Jehova o paka lerato la hae ho rōna ka ho re thusa re le batho ka bomong ho rua molemo sehlabelong sa Kreste. Jesu o ile a re: “Ha ho motho ea ka tlang ho ’na ntle leha a huloa ke Ntate ea nthomileng.” (Johanne 6:44) E, Jehova o re hulela ho Mora oa hae le tšepong ea bophelo bo sa feleng. Joang? Ka mosebetsi oa boboleli, o re finyellang re le batho ka bomong le ka moea oa hae o halalelang, oo Jehova a o sebelisang ho re thusa ho utloisisa le ho sebelisa linnete tsa moea ho sa tsotellehe mefokolo ea rōna le ho se phethahale ha rōna. Ka hona, Jehova a ka bua ka rōna kamoo a ileng a bua kateng ka Iseraele: “Ke u ratile ka lerato ho isa nakong e sa lekanyetsoang. Ke ka lebaka leo ke u hutseng ka mosa o lerato.”—Jeremia 31:3.
18, 19. (a) Jehova o re bontša lerato la hae ka tsela efe e tobileng ka ho fetisisa, hona ke’ng e bontšang hore o etsa see ka boeena? (b) Lentsoe la Molimo le re tiisetsa joang hore Jehova ke momameli ea nang le kutloelo-bohloko?
18 Mohlomong tsela e tobileng ka ho fetisisa eo ka eona re ka utloang lerato la Jehova ho rōna ke ea ho sebelisa tokelo ea thapelo. Bibele e mema e mong le e mong oa rōna hore a ‘rapele [Molimo] a sa phetse.’ (1 Bathesalonika 5:17) Oa mamela. Ebile o bitsoa “Ea Utloang thapelo.” (Pesaleme ea 65:2) Ha aa abela motho leha e le ofe e mong boemo bona, esita le Mora oa hae. Ak’u nahane feela: ’Mōpi oa bokahohle o re phehella hore re mo atamele ka thapelo, ka bolokolohi ba puo. Ke momameli ea joang? Na ke ea se nang boikutlo, ea se nang qenehelo, ea sa tsotelleng? Le hanyenyane.
19 Jehova o na le kutloelo-bohloko. Kutloelo-bohloko ke eng? Mokreste e mong ea tšepahalang ea seng a hōlile o ile a re: “Kutloelo-bohloko ke ho utloa bohloko boo u bo utloang ka pelong ea ka.” Na Jehova o hlile o angoa ke bohloko boo re bo utloang? Mabapi le mahlomola a sechaba sa hae sa Iseraele rea bala: “Nakong ea mahlomola ’ohle a bona le eena o ile a hlomoha.” (Esaia 63:9) Hase feela hore Jehova o ne a bona mahlomola a sona; o ne a utloela sechaba bohloko. Hore na o ne a se utloela bohloko ka ho teba hakae ho bontšoa ke mantsoe a Jehova ho bahlanka ba hae: “Ea le amang o ama leihlo la ka.” * (Zakaria 2:8) Hoo e ne e tla ba ho bohloko hakaakang! E, Jehova o re utloela bohloko. Ha re utloa bohloko, le eena o utloa bohloko.
20. Re lokela ho qoba monahano ofe o sa leka-lekanang haeba re batla ho mamela keletso e ho Baroma 12:3?
20 Ha ho Mokreste ea hlaphohetsoeng hantle kelellong ea ka sebelisang bopaki bona ba hore Molimo o rata bahlanka ba hae le hore o ba nka e le ba bohlokoa e le phephi ea hore a ikhohomose kapa a iphahamise. Moapostola Pauluse o ile a ngola: “Ka mosa o sa tšoanelang oo ke o filoeng ke bolella e mong le e mong moo har’a lōna hore a se ke a inahana haholo ho feta kamoo ho hlokahalang ho nahana; empa a nahane e le hore a be le kelello e hlaphohileng, e mong le e mong kamoo Molimo a mo abetseng tekanyo ea tumelo.” (Baroma 12:3) Phetolelo e ’ngoe e re mona: “Ke lakatsa ho bolella e mong le e mong oa lōna hore a se ke a inka a feta seo a hlileng a leng sona, empa a itekanye ka kelello e hlaphohileng.” (A Translation in the Language of the People, ea Charles B. Williams) Kahoo ha re ntse re athametse mofuthu oa lerato la Ntat’a rōna oa leholimo, a re hlaphoheloeng likelellong ’me re hopoleng hore Molimo ha a re bontše lerato hobane re le sebelelitse kapa hobane le re tšoanela.—Luka 17:10.
21. Re lokela ho lula re hanyetsa mashano afe a Satane, hona ke ’nete efe ea Bibele eo re lokelang ho tsoela pele re kholisa lipelo tsa rōna ka eona?
21 E mong le e mong oa rōna o lokela ho etsa sohle se matleng a hae ho hana mashano ’ohle a Satane, ho akarelletsa leshano la hore ha re ba bohlokoa kapa hore ha re ratehe. Haeba lintho tseo u fetileng ho tsona bophelong li entse hore u inke u le tšitiso e khōlō hoo le lerato la Molimo le tebileng le ke keng la e koahela, kapa u nke hore mesebetsi ea hao e molemo ha e na thuso hoo le mahlo a hae a bonang tsohle a ke keng a e hlokomela, kapa hore libe tsa hao li ngata hoo le lefu la Mora oa hae ea ratoang le ke keng la li koahela, u rutiloe leshano. Hana mashano ao ka pelo eohle ea hao! A re tsoeleng pele ho kholisa lipelo tsa rōna ka ’nete e mantsoeng a Pauluse a bululetsoeng: “Ke kholisehile hore leha e le lefu kapa bophelo kapa mangeloi kapa mebuso kapa lintho tse teng hona joale kapa lintho tse tlang ho tla kapa matla kapa bophahamo kapa botebo kapa pōpo leha e le efe e ’ngoe li ke ke tsa khona ho re arohanya le lerato la Molimo le leng ho Kreste Jesu Morena oa rōna.”—Baroma 8:38, 39.
^ ser. 6 Khafetsa Bibele e amahanya tšepo ea tsoho le mohopolo oa Jehova. Monna ea tšepahalang Jobo o ile a re ho Jehova: “Hoja u ka . . . ntekanyetsa nako ’me ua nkhopola!” (Jobo 14:13) Jesu o ile a bua ka tsoho ea “bohle ba mabitleng a khopotso.” Hona ho ne ho loketse hobane Jehova o hopola ka ho phethahetseng bafu bao a rerileng ho ba tsosa.—Johanne 5:28.
^ ser. 19 Liphetolelo tse ling mona li fana ka maikutlo a hore ea amang batho ba Molimo o ama leihlo la hae kapa la Iseraele, eseng la Molimo. Phoso ena e ile ea kenyelletsoa ke bangoli ba bang ba neng ba nka hore temana ena ha e na tlhompho e loketseng eaba baa e fetola. Boiteko ba bona bo fosahetseng bo ile ba pata botebo ba kutloelo-bohloko ea Jehova.