DEN ben feni a gudu dati na ini 1922, na a kabapisi fu a mun december, di Ivané Javakhishvili, wan sabiman fu Georgia, ben e ondrosuku fa a du kon taki a Georgiatongo alfabet kon de. A feni wan kopi fu a Yerusalem Talmud. Di a ben e ondrosuku en, dan a ben kan si taki na ondro a Hebrewtongo tekst, wan tu sani di ben skrifi na ini Georgiatongo, ben figi puru pikinso. *

Den wortu di ben „kibri” na ondro a Talmud, ben de wan pisi fu a Bijbel buku Yeremia, èn den sani dati ben skrifi na ini a di fu feifi yarihondro. Fosi den ben feni a dokumenti disi, a moro owru Georgiatongo Bijbel dokumenti, ben de fu a di fu neigi yarihondro. Fosi yu denki, sma bigin feni pisi fu tra Bijbel buku di ben de fu a di fu feifi yarihondro noso fu a ten na fesi. Prakseri fa a ben de fu feni Bijbel tori di ben de fu wan tu hondro yari nomo baka a ten fu Yesus nanga den apostel!

Suma ben meki a vertaling disi? Na wán sma nomo ben meki en noso na wan grupu sma di ben e vertaal Bijbel fayafaya? Te nanga now, sma no feni nowan buweisi ete di e sori suma vertaal en. Awansi fa a no fa, a de krin taki sma ben vertaal a heri Bijbel, noso pisi fu en na ini Georgiatongo, sensi a di fu fo yarihondro. Boiti dati, sensi a ten dati, den Georgiasma ben abi Gado Wortu na ini a mamatongo fu den, noso den ben sabi en kaba.

Wan buku e sori fa den Georgiasma ben sabi den Buku fu Bijbel (The Martyrdom of St. Shushanik the Queen). Na ini a buku disi a skrifiman e fruteri a sari tori fu wan umakownu èn a e gebroiki pisi fu den Psalm, den Evangelietori, nanga tra buku fu Bijbel, noso a e taki sani di abi fu du nanga den tori dati. A e fruteri tu fu Varsken, a masra fu Shushanik. A man dati ben de tiriman fu a Kownukondre Kartli na ini Georgia. Fu di Varsken ben wani plisi den tiriman fu Perisiakondre, meki a drai baka gi a „Kresten bribi”, èn a teki a Zoroaster Bribi fu den Persiasma. A dwengi en wefi tu fu du a srefi. Soleki fa a buku e taki, dan a wefi disi weigri fu drai baka gi a bribi fu en èn a feni  trowstu na ini Gado Buku na ini den lasti dei fu a libi fu en.

Sensi a di fu feifi yarihondro, sma tan go doro fu vertaal a Bijbel na ini Georgiatongo èn fu skrifi en abra. Den someni Bijbel dokumenti di de fu feni na ini Georgiatongo, e sori taki den sma di ben e vertaal Bijbel èn di ben e skrifi en abra, wroko bun tranga. Meki wi go luku tu sani fu a moi tori disi. Wi o poti prakseri na a wroko di den du fu vertaal a Bijbel èn a wroko di den du fu druk en.

„Mi, Giorgi, wan sakafasi moniki, wroko tranga èn fayafaya fu vertaal a buku Psalm komoto fu a nyun Grikitongo go na ini Georgiatongo.” Disi na den wortu fu Giorgi Mtatsmindeli, wan moniki fu Georgia, di ben libi na ini a di fu 11 yarihondro. Fu san ede a ben de fanowdu taki sma vertaal a Bijbel na ini Georgiatongo, aladi wan Georgiatongo vertaling ben de kaba hondrohondro yari langa?

Na a ten fu a di fu 11 yarihondro, wan tu nomo fu den owruten dokumenti fu a Georgiatongo Bijbel ben de fu feni ete. Sonwan fu den buku ben kon lasi dorodoro. Boiti dati, a tongo ben kenki furu tu, sobun a ben muilek gi leisiman fu frustan den owruten vertaling dati. A tru taki wan tu sma meki muiti fu vertaal a Georgiatongo Bijbel baka, ma na Giorgi du a moro bigi wroko. A ben teki wan tu Georgiatongo vertaling èn a luku fa den ben e kruderi nanga owruten Grikitongo vertaling. Ne a vertaal den pisi di ben e misi, èn a vertaal srefi heriheri buku. Na deiten, a ben e du en wroko leki edeman fu a klooster. Na neti a ben e vertaal a Bijbel.

Ephrem Mtsire, di ben e libi na a ten fu Giorgi, skrifi wan buku di ben o yepi sma fu vertaal Bijbel moro makriki. A buku disi ben abi prenspari rai na ini. Fu eksempre, a buku ben e sori taki a ben o moro bun fu vertaal komoto fu den owruten tongo di Bijbel ben skrifi na ini, efu den vertaling disi ben de fu feni. Sma ben kan vertaal finifini san skrifi na ini den owruten vertaling, èn den ben musu du dati na wan fasi di ben makriki fu frustan. Ephrem ben de sosrefi a fosi sma di bigin gebroiki futuwortu nanga verwijstekst na ini den Georgiatongo vertaling. A meki wan heri nyun vertaling fu wan tu fu den Bijbel buku. A wroko fu Giorgi nanga Ephrem ben de wan bigi yepi gi tra sma di vertaal Bijbel bakaten.

Na ini a yarihondro baka dati, sma bigin meki wan lo buku na ini Georgia. Den seti heiskoro na ini den foto Gelati nanga Ikalto. Furu sabiman e bribi taki a Bijbel di sma e kari a Gelati Bijbel, na wan heri nyun Bijbelvertaling di wan fu den sabiman fu Gelati noso Ikalto meki. Nownowde a Bijbel disi de fu feni na a presi pe den e kibri owruten dokumenti na ini Georgia.

 Sortu krakti a wroko disi di sma ben e du fu vertaal Bijbel ben abi na tapu den sma fu Georgia? Na ini a di fu 12 yarihondro, a puwema skrifiman fu Georgia, Shota Rustaveli, skrifi Vepkhis-tqaosani (Knight in the Panther Skin). A puwema disi ben abi so furu krakti tapu sma na ini den hondrohondro yari di pasa, taki sma e kari en a tra Bijbel fu den Georgiasma. Wan disiten sabiman fu Georgia, K. Kekelidze, e taki dati a no sabi efu a puwema skrifiman ben teki sani puru langalanga fu Bijbel. Ma awansi fa a no fa, „sonwan fu den sani di a skrifi abi fu du krinkrin nanga difrenti pisi fu Bijbel”. Aladi a puwema na wan anansitori, toku a e poti prakseri ibri tron baka na spesrutu tori. A e leri wi fu de tru mati, fu lobi fu gi trawan sani, fu sori lespeki gi umasma, èn fu lobi tra sma nanga wi heri ati. Den bun sani disi èn sosrefi trawan di Bijbel e leri, ben abi krakti tapu a denki fu den Georgiasma furu hondro yari langa, èn den e hori densrefi ete na den leri disi.

Na a kaba fu a di fu 17 yarihondro, a kownu famiri fu Georgia ben de nomonomo fu druk a Bijbel. Dati meki Kownu Vakhtang VI meki wan presi na ini a mamafoto pe den ben e druk buku. Ma a vertaling fu a Bijbel no ben sreka ete. A ben gersi leki a Georgiatongo Bijbel ben kibri baka. Soso pisi fu son owruten Bijbel dokumenti ben de fu feni ete, èn sma no ben e taki a tongo na a fasi dati moro. Sulkhan Saba Orbeliani, wan sabiman fu tongo, kisi a wroko fu meki wan nyun vertaling fu a Bijbel.

Orbeliani teki en ten fu du a wroko. Fu di a ben sabi difrenti tongo soleki Grikitongo nanga Latijntongo, meki a ben man gebroiki difrenti vertaling boiti den owruten Georgiatongo vertaling. Ma na Orthodox Kerki fu Georgia no ben feni en bun taki a ben e vertaal sani sondro fu hori den leri fu a kerki na prakseri. Den kerki fesiman krutu en taki a ben gi a kerki syen, èn den ben man overtoigi a kownu fu tapu a wroko di a ben e du fu vertaal a Bijbel. Wan tu Georgiatongo buku e taki dati na wan konmakandra fu den kerki fesiman, den dwengi Orbeliani fu bron a Bijbel di a ben e wroko na en someni yari langa!

A moi fu sabi taki wan kopi fu na owruten dokumenti Mtskheta (Mcxeta), di sma sabi tu leki a Bijbel fu Saba, de fu feni na ini a ten disi. A dokumenti dati abi sani na ini di Orbeliani srefi ben skrifi. Ma son sma e tweifri efu disi na a Bijbel di den kerki fesiman no ben wani taki a kon na doro. A wán-enkri sani di sma sabi seiker, na taki na en skrifi den tori na bakasei fu a dokumenti.

Aladi den problema disi ben de, toku a kownu famiri tan si en leki wan prenspari sani fu meki sma druk Bijbel. Na a pisi ten fu 1705 te go miti 1711, sma druk difrenti pisi fu a Bijbel. Fu di den kownu manpikin Bakari nanga Vakhushti ben du so furu muiti, meki te fu kaba a heri Bijbel druk na ini 1743. Sma no ben man kibri en moro.