Athinipoja​—Një qytet i lashtë i harruar

Nga një shkrimtar i Zgjohuni! në Spanjë

NA DUKEJ mrekulli që po ecnim aty ku kishin shkelur dy mijë e ca vjet më parë iberikët dhe romakët. Bashkë me një shokun tim kishim ardhur me makinë që nga San-Pedro-de-Alkantara, i cili ndodhet në bregun e Malagës në jug të Spanjës, për të vizituar disa pueblos blankos (qytete të bardha) të Andaluzisë. Udhëtuam me makinë për në veri, nëpër një rrugë malore, dhe kishim në të djathtën tonë Sierra-de-las-Nieves, me majën Piko Torresija, 1.900 metra të lartë. Peizazhi ishte vërtet frymëzues, por gjithsesi u gjendëm të papërgatitur për pamjen që na u shpalos kur zbritëm drejt Rondës, një qytet historik i rrethuar me mure. Në këtë xhevahir magjepsës gjatë mijëvjeçarëve kanë banuar ndër të tjerë: keltët (që e quajtën Arunda), grekët, fenikasit, romakët, vandalët dhe berberët, të cilët mundën visigotët në shekullin e tetë të erës sonë.

Megjithatë, synimi ynë ishte Ronda-la-Vieha ose Ronda e Vjetër, e njohur në kohët e lashta me emrin Athinipo. Një enciklopedi spanjolle thotë se këtë emër, me origjinë sidonite, ia vunë tregtarët fenikas që u vendosën këtu me banim kur erdhën nga Sidoni, Libani i sotëm. Emri ka lidhje me fjalë të lashta greke e latine që i referohen rrushit. Disa monedha të lashta kanë në njërën anë emrin Athinipo dhe kallinj gruri, kurse në anën tjetër vile rrushi. Me sa duket punët kryesore aty ishin bujqësia dhe prodhimi i verës. Një burim thotë se Athinipoja, «falë pozitës gjeografike . . . u bë qytet i madh, një metropol që ishte i fuqishëm aq sa të priste monedhat e veta, e më vonë banorët e tij kishin të njëjta të drejta si qytetarët e tjerë të Perandorisë Romake».

Nga libri udhërrëfyes dhe nga hartat, e dinim që Athinipoja duhej të ishte disa kilometra në veriperëndim të Rondës. Shoku im amerikan ishte shumë entuziast. Për të ishte hera e parë që vinte në Evropë dhe mundësia e parë për të vizituar disa vende ku kishte shenja të Perandorisë Romake.

Duke vazhduar udhëtimin nëpër një rrugë të ngushtë fshati, e kuptuam se nuk do t’i gjenim edhe aq lehtë rrënojat. Ndaluam për të pyetur një bari që po kulloste delet, i cili na siguroi se vetëm ca kilometra më tutje do të gjenim Ronda-la-Viehën. Papritur, siç na kishte thënë bariu, na zuri syri diku lart një skarpat që dukej si një pozicion i favorshëm mbrojtjeje. Kur arritëm te hyrja e vendit arkeologjik, gjetëm një faqe kodre me pirgje rrënojash të lashta të përhapura në çdo drejtim. Këto kishin qenë më parë ndërtesa, mbase që nga kohët e romakëve. Duket se një herë e një kohë këtu kishte një popullsi mjaft të madhe. Lart në majë të kodrës, rreth një kilometër larg, gjendej diçka që dukej si një mur i fortë me gurë. Ky mur na zgjoi kureshtjen. Çfarë rrënojash do të gjenim?

Pse ndërtuan një qytet këtu?

Pse romakët vendosën të ndërtonin një qytet këtu, në këtë vend kaq të izoluar? Sepse asnjë armik nuk mund t’i afrohej këtij qyteti pa u diktuar nga banorët. Por  romakët nuk ishin të parët që kuptuan përparësitë e kësaj pike strategjike. Arkeologët thonë se në këtë vend banonin popuj të lashtë më shumë se 4.000 vjet më parë. Me mbërritjen e fenikasve rreth vitit 1000 p.e.s., Athinipoja luajti rol të rëndësishëm në aktivitetet e tyre tregtare, pasi ishte një pikë lidhjeje e brendshme ideale midis Malagës dhe Kadiksit, që të dyja koloni bregdetare.

Në hyrje të rrënojave kishte një rojë, i cili, pas një bisede të shkurtër, na lejoi të hynim nga porta e vjetër. Në krahun e djathtë dukeshin rrënojat e disa ndërtesave rrumbullake të shekullit të tetë e të shtatë p.e.s. Nisëm të ngjiteshim në kodër dhe arritëm te disa gurë që kishin qenë pjesë e forumit, shesh i ndërtuar nga romakët. Nga rrënojat e gërmuara, arkeologët ngrenë hipotezën se në këtë pjesë kishte ndërtesa publike dhe se sheshi ishte qendra kryesore e qytetit.

Një teatër antik i pashoq

Sytë na shkuan përsëri tek ai mur i lartë në majë të kodrës. Pyesnim veten ç’të kishte qenë ai mur në kohën e romakëve. Ndërsa afroheshim, kuptuam se po shkonim drejt pjesës së pasme të një teatri antik. Ishte i ndërtuar me gurë dhe kishte një hark të madh e një kullë. Sipas zakonit romak, gurët ishin prerë dhe vendosur njëri mbi tjetrin pa përdorur llaç. Kur kaluam nën hark u gjendëm mu brenda në skenë, e përballë nesh kishte shkallë që shërbenin si vende për t’u ulur ndoshta një mijë veta. I gjithë amfiteatri ishte gdhendur në pjesën shkëmbore të kodrës. Se si na dukej që po qëndronim aty ku kishin mbajtur pjesët e tyre aktorët dhe oratorët romakë!

Romakët dinin si të shfrytëzonin sa më mirë shpatet e maleve, duke i kthyer në teatro. Sot ka rrënoja teatrosh dhe amfiteatrosh romakë në vende shumë larg njëri-tjetrit, si në Meridë, Spanja Perëndimore; në Trir, Gjermani; në Nim dhe në Arlz, Francë, e madje edhe në veriun e largët, në Karlion, Uells. Pastaj janë edhe teatrot e famshme në Pompei e në Romë. Koloseu i Romës nxinte 50.000 veta. Anembanë kufijve të ish-Perandorisë Romake mund të gjesh rrënoja të më shumë se 75 amfiteatrove romake. Trupat teatrale udhëtuese shkonin nga njëri teatër në tjetrin, duke zbavitur njerëzit me lojën e tyre.

Teatri antik i Athinipos është pjesa e qytetit që është ruajtur më mirë. Shkallaret janë të vendosura në shpatin e kodrës dhe kështu janë të mbrojtura nga erërat që fryjnë vrullshëm mbi skarpatin që është më lart. Teatri është projektuar në mënyrë që të përdorë sa më mirë aftësitë natyrore akustike.

U ngjitëm deri në majë të skarpatit. Pamja në çdo drejtim ishte e mahnitshme. Shumë larg në të majtën tonë, në jug, shihej Ronda, kurse në të djathtën tonë, në veri, ishte qyteti i lashtë i Olverës. Me retë e zeza kërcënuese në sfond, u ulëm në shkallët e teatrit, në këtë shpat kodre të vetmuar, dhe u përpoqëm të përfytyronim skenën e 2.000 viteve më parë në Athinipo, në këtë qytet romak plot zhurmë, por të veçuar. Kushedi sa gjëra të tjera mbeten për t’u zbuluar për këtë vend të veçantë! Ndoshta në të ardhmen, kur të ringjallen banorët e hershëm të tij, do të na zbulojnë sekretet e këtij qyteti.​—Gjoni 5:28, 29; Veprat 24:15.

[Harta në faqen 14]

(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)

MADRID

Athinipo

Rondë

Malagë

 [Figura në faqen 15]

Tabela e hyrjes: «Pika arkeologjike e Athinipos»

[Figura në faqen 15]

Rrënoja ndërtesash romake

[Figura në faqen 15]

Pjesa e pasme e teatrit antik

[Figura në faqen 15]

Teatri dhe skena

[Figura në faqen 15]

Kullë që ndodhet në cep të teatrit

[Figura në faqen 15]

Maja e kodrës ku ndodhet Athinipoja

[Figura në faqen 16]

Përpara ndodhen themele ndërtesash të epokës para romakëve