Një libër kundër librave

NGA NJË SHKRIMTAR I ZGJOHUNI! NË ITALI

PËRSE shumë njerëz kanë paragjykime për Biblën? Në disa vende, përgjigjja mund të ketë lidhje me historinë e një mjeti të krijuar nga njerëzit për të kontrolluar «herezinë», pra me Treguesin e librave të ndaluar. Si ka mundësi?

Kisha Katolike e priti me entuziazëm shpikjen e shtypshkrimit. Disa papë madje e ngritën në qiell shpikjen, të cilën disa klerikë e quajtën një «art hyjnor». Megjithatë, s’kaloi shumë dhe hierarkia kishtare kuptoi se shtypi po përdorej për të përhapur ide që ishin në kundërshtim me katolicizmin. Prandaj, në fund të shekullit të 15-të, në disa dioqeza nëpër Evropë u vendosën kufizime. Kështu tani duhej marrë leje për botim (miratimi për shtypje) dhe më 1515 Këshilli i Pestë Lateran nxori udhëzime për të kontrolluar shtypjen e literaturës. Shkelësit mund të shkishëroheshin. Megjithatë, veçanërisht pas fillimit të Reformës, këto masa nuk e penguan dot qarkullimin e materialeve të shtypura dhe librave që kisha i konsideronte të rrezikshme për besimin dhe moralin. Prandaj, kur po afrohej fundi i shekullit të 16-të, qarqet e Vatikanit shpresonin që «për shumë vjet të mos shtypej më fare literaturë».

 Siç tha një jezuit italian aty nga viti 1951 për të penguar «vërshimin e furishëm e të neveritshëm të librave të infektuar», kisha donte një listë, e cila do të vlente për të gjithë katolikët. Më 1542 u themelua Inkuizicioni romak. Me sa duket, akti i tij i parë publik ishte një dekret kundër lirisë së shtypit në fushën fetare. Kur në vitin 1555, ish-kryeinkuizitori, Xhan-Pietro Karafa, u bë papa Pavli IV, ai menjëherë caktoi një komision për të përpiluar një listë me librat e ndaluar. Kështu më 1559 u shtyp treguesi i parë i përgjithshëm, Treguesi i librave të ndaluar.

Cilët libra ndaloheshin?

Treguesi ndahej në tri «kategori». Kategoria e parë përfshinte ata autorë, librat e të cilëve ishin të gjithë të ndaluar, pavarësisht për çfarë flitnin. Në kategorinë e dytë renditeshin titujt e librave të ndaluar që ishin shkruar nga autorë, veprat e tjera të të cilëve nuk ishin të ndaluara. Kurse kategoria e tretë përfshinte një listë të gjatë me libra të shkruar nga autorë anonimë. Ky Tregues përmbante 1.107 censura që dënonin jo vetëm shkrimtarët në fushën e çështjeve fetare, por edhe ata që shkruanin literaturë për tema të tjera. Një listë shtojcë ndalonte botimin e Biblës, duke thënë në mënyrë specifike se ndaloheshin të gjitha përkthimet në gjuhët e popullit.

Sipas Xhiljola Franjitos, mësuese e historisë së kohës së sotme në Universitetin e Parmës, Itali, ndonëse edhe më parë kishin qenë në fuqi ndalime në shkallë lokale, «me këto dispozita që ndikonin te të gjithë katolikët, kisha bëri deklaratën e saj të parë zyrtare kundër shtypjes, leximit dhe mbajtjes së Librit të Shenjtë në gjuhën e popullit». Shitësit e librave dhe botuesit, po ashtu edhe qeveritë, që nxirrnin të ardhura nga shtypja, e kundërshtuan ashpër Treguesin. Për këtë arsye dhe për të tjera, pas Këshillit të Trentos, në vitin 1564 u dha urdhri për një botim të ri që doli po atë vit.

Më 1571 u krijua një kongregacion i posaçëm për Treguesin, i cili do të bënte një rishikim të tij. Për njëfarë kohe kishte tri organizma që vendosnin se cilat vepra duheshin ndaluar: Kongregacioni i Zyrës së Shenjtë, Kongregacioni i Treguesit dhe kreu i pallatit të shenjtë, një zyrtar i lartë papal. Botimi i listës së tretë të librave të ndaluar u vonua, veç të tjerash, sepse njerëz të ndryshëm kishin përgjegjësi të ngjashme. Gjithashtu kishte mosmarrëveshje nëse duhej t’u jepej më shumë autoritet peshkopëve apo inkuizitorëve lokalë. Treguesi që përgatiti Kongregacioni i Treguesit dhe e miratoi Klementi VIII në mars të vitit 1596, u hoq nga qarkullimi me kërkesë të Zyrës së Shenjtë. Kjo masë do të mbetej në fuqi derisa Treguesi të ndalonte më prerazi leximin e Biblës në cilëndo gjuhë që fliste populli i thjeshtë.

Me këtë botim, Treguesi i librave të ndaluar mori një formë pak a shumë të qëndrueshme, pavarësisht nga përditësimet që iu bënë gjatë shekujve. Shumë protestantë, librat e të cilëve ishin përfshirë aty, e quajtën Treguesin si «udhëzuesi më i mirë për të përcaktuar librat më të dëshirueshëm». Megjithatë duhet thënë se në atë kohë, kur bëhej fjalë për censurimin e librave, idetë e protestantizmit ishin pothuajse të njëjta me ato të katolicizmit.

Historiani Antonio Rotondo thotë se Treguesi pati një ndikim shkatërrimtar te kultura, e cila në vende të tilla si Italia u mbyll «në një izolim ndrydhës». Një historian tjetër, Guido dal’Olio, thotë se Treguesi ishte «një nga shkaqet kryesore të prapambetjes së madhe kulturore të Italisë, në krahasim me shumicën e vendeve të tjera të Evropës». Megjithatë, si për ironi, disa libra mbijetuan pasi përfunduan në një vend të veçantë, në të ashtuquajturin inferno. Ky ishte një vend i krijuar në shumë biblioteka kishtare për të mbajtur të mbyllur me dry literaturën e ndaluar.

 Megjithatë, dalëngadalë roli i ri që luajti opinioni publik në periudhën e iluminizmit pati ndikimin e tij në rënien e «mjetit ndrydhës, më hijerëndi që është përdorur ndonjëherë kundër lirisë së shtypit». Më 1766 një botues italian shkroi: «Nuk janë masat ndaluese të Vatikanit ato që përcaktojnë vlerën e librave. Atë e vendos publiku.» Treguesi po e humbiste rëndësinë dhe në vitin 1917, Kongregacioni i Treguesit, i cili kujdesej për të, u shpërnda. Që nga viti 1966, Treguesi «nuk e ka më forcën e ligjit kishtar dhe të censurave të këtij ligji».

Bibla në gjuhën e popullit

Historia e Treguesit zbulon se nga të gjithë «librat e infektuar», veçanërisht njëri i shqetësonte më shumë autoritetet kishtare, pra Bibla në gjuhën e popullit. Specialisti Hesus-Martinez de Buhanda shpjegon se në shekullin e 16-të, «gati 210 botime të Biblës së plotë ose të Besëlidhjes së Re» radhiteshin në listën e Treguesve. Gjatë shekullit të 16-të, italianët njiheshin si lexues të zellshëm të Biblës. Por Treguesi me ndalimet e rrepta që vendosi për Shkrimet në gjuhën e popullit e ndryshoi rrënjësisht lidhjen e këtij kombi me Fjalën e Perëndisë. «Meqë u ndaluan dhe u hoqën mënjanë si burim herezie, në mendjet e italianëve Shkrimet e Shenjta u ngatërruan me shkrimet e heretikëve»,—thotë Franjito. Ajo shton: «Rruga e shpëtimit për popullsinë katolike të Evropës Jugore ishte nëpërmjet katekizmit.» Dhe «parapëlqehej më shumë një popull që ishte fëmijë nga ana fetare, sesa një popull i pjekur».

Vetëm më 1757, papa Benedikti XIV dha lejen për leximin e ‘përkthimeve të Biblës në gjuhën e popullit, të miratuara nga Selia Apostolike’. Kështu, më në fund mund të përgatitej një version i ri në italisht, i bazuar te Vulgata Latine. Por katolikët italianë duhej të pritnin deri në vitin 1958 për të pasur përkthimin e parë të plotë të Biblës, të bazuar drejtpërdrejt në gjuhët origjinale.

Sipas Franjitos, sot, sidomos ata që nuk janë katolikë, me zell po përpiqen «të përhapin Shkrimet kudo». Pa dyshim, midis atyre që janë më aktivë janë Dëshmitarët e Jehovait, të cilët kanë shpërndarë më shumë se katër milionë kopje të Përkthimit Bota e Re të Shkrimeve të Shenjta në italisht. Në këtë mënyrë ata kanë ndihmuar që në zemrat e qindra mijë njerëzve të ndizet sërish dashuria për Fjalën e Perëndisë. (Psalmi 119:97) Përse të mos mësosh më shumë për këtë libër të jashtëzakonshëm?

[Figura në faqet 20, 21]

Faqe nga Treguesi i librave të ndaluar

[Burimi]

Me lejen e Ministrisë së Pasurisë dhe të Aktiviteteve Kulturore

[Figura në faqen 22]

Një Bibël në italisht e shekullit të 16-të, e ndaluar nga kisha

[Figura në faqen 22]

«Përkthimi Bota e Re» ka zgjuar te shumë njerëz dashurinë për Fjalën e Perëndisë