1.  Le Auala e Iloa ai Papelonia le Aai Tele

2.  O Anafea na Aliaʻe ai le Mesia?

3.  Togafitiga Faafomaʻi e Faaaogā ai le Toto

4.  Nonofo Eseese

5.  Aso Mālōlō ma Aso Faamanatu

6.  Faamaʻi Pipisi

7.  Mataupu Faapisinisi ma Faaletulafono

 1. Le Auala e Iloa ai Papelonia le Aai Tele

E faapefea ona tatou iloa o loo faaata mai e “Papelonia le Aai Tele” lotu sesē uma? (Faaaliga 17:5) Iloilo faamaoniga nei:

• O loo ia faatonutonuina le lalolagi atoa. O loo faamatalaina i le Tusi Paia, ua tiʻetiʻe Papelonia le Aai Tele i luga o le “motu o tagata ma atunuu.” E iai lona “aai tele lea e pule i tupu o le lalolagi.”​—Faaaliga 17:​15, 18.

• E lē mafai ona avea o ia ma malo malosi faapolotiki po o se faiga faapisinisi. Ua taʻua i le Tusi Paia, e sao ‘tupu o le lalolagi’ ma “tagata faatauʻoa” mai i lona faaumatiaga.​—Faaaliga 18:​9, 15.

• E na te taʻuleagaina le Atua. E taʻua o ia o le fafine talitane ona e faifaimea faatasi ma faigāmalo ina ia maua ai tupe po o ʻoa. (Faaaliga 17:​1, 2) E na te faasesēina tagata o atunuu uma, ma fasiotia le toʻatele o tagata.​—Faaaliga 18:​23, 24.

Toe foʻi i le lesona 13 manatu 6

 2. O Anafea na Aliaʻe ai le Mesia?

Na valoia mai i le Tusi Paia o le a aliaʻe le Mesia pe a uma se vaitaimi e 69 vaiaso.​—Faitau le Tanielu 9:​25.

• O anafea na amata ai le 69 vaiaso? Na amata i le tausaga 455 T.L.M. O le tausaga lenā na alu atu ai le kovana o Neemia i Ierusalema “e toe fausia ma toe atiina aʻe” le aai.​—Tanielu 9:​25; Neemia 2:​1, 5-8.

• O le ā le umi o le 69 vaiaso? I nisi valoaga o le Tusi Paia, e faasino atu le aso i le tausaga. (Numera 14:34; Esekielu 4:6) O le vaiaso la e tasi, e faasino atu i le fitu tausaga. I lenei valoaga, o le 69 vaiaso e tutusa lenā ma le 483 tausaga (69 vaiaso x 7 aso).

• O anafea na muta ai le 69 vaiaso? Pe a faitau le 483 tausaga e amata mai i le 455 T.L.M., e atoa i le tausaga 29 T.A. a O le tausaga tonu lenā na papatiso ai Iesu ma avea ma Mesia!​—Luka 3:​1, 2, 21, 22.

Toe foʻi i le lesona 15 manatu 5

 3. Togafitiga Faafomaʻi e Faaaogā ai le Toto

E lē taliaina e Kerisiano tuigātoto, po o le tui foʻi o o latou toto ma foaʻi atu mo isi. Ae e iai togafitiga faafomaʻi e faaaogā ai lava le toto o le tagata o loo maʻi. O nisi o nei togafitiga, e pei o le tuiina o lona lava toto ma teu a o leʻi faia le taotoga, e lē taliaina e Kerisiano.​—Teuteronome 15:23.

Ae e iai isi togafitiga e ono taliaina. E aofia ai le suʻeina o le toto (blood test), faamamā (hemodialysis) ma le faasuāvaia (hemodilution), faaalu o le toto i le taga ae faaaogā le vai e sui ai le toto a o faia le taotoga (cell-salvage), po o se masini e faaaogā i taotoga o le fatu (heart-lung bypass). b E tatau ona filifili se Kerisiano i le auala e faaaogā ai lona lava toto pe a faia se taotoga, i suʻesuʻega faafomaʻi, po o ni togafitiga o loo faia. Atonu e eseese auala e faia ai e fomaʻi nei togafitiga. A o leʻi taliaina la e se Kerisiano nei togafitiga, e tatau ona ia malamalama lelei i le auala o le a faaaogā ai lona toto. Iloilo fesili nei:

• Ae faapefea pe afai o loo faagasolo se togafitiga e faaalu ese atu ai loʻu toto i se masini ma toe sau i le tino, ae faafuaseʻi ona motu lea faataamilosaga mo sina taimi? Pe faataga e loʻu lotofuatiaifo aʻu, e vaai i le toto o loo i fafo o se vaega lava o loʻu tino, ma e lē manaʻomia ona “sasaa i le palapala”?​—Teuteronome 12:23, 24.

• Ae faapefea pe afai e tui ese se vaega o loʻu toto a o faia se taotoga, ona faamamā lea pe togafitia ma toe tui i loʻu tino? Po o le a aafia ai loʻu lotofuatiaifo ua uma ona aʻoaʻoina i le Tusi Paia, pe ou te taliaina lenei togafitiga?

Toe foʻi i le lesona 39 manatu 3

 4. Nonofo Eseese

E lē o faalaeiauina mai e le Tusi Paia le nonofo eseese. O loo faamanino mai ai foʻi, pe a nonofo eseese, e lē maua ai e i laʻua uma le saʻolotoga e toe faaipoipo ai. (1 Korinito 7:10, 11) Ae e iai tulaga e ono mafaufau ai se Kerisiano e nonofo eseese.

• Matuā lē manaʻo e tausia le aiga: E lē manaʻo le tane e tausia lona aiga i le itu faaletino, ma ua lē maua ai e le aiga mea manaʻomia i aso taʻitasi.​—1 Timoteo 5:8.

• Sauāga ogaoga: O le sauāina o le paaga e iʻu ai ina aafia lona soifua mālōlōina pe lamatia ai foʻi lona ola.​—Kalatia 5:19-21.

• Ua matuā lamatia ai le faiā ma Ieova: Ua faasā e le tane po o le avā ona auauna lana paaga iā Ieova.​—Galuega 5:29.

Toe foʻi i le lesona 42 manatu 3

  5. Aso Mālōlō ma Aso Faamanatu

E lē faia se vaega a Kerisiano i aso faamanatu e lē fiafia i ai le finagalo o Ieova. Ae e tatau i Kerisiano uma ona faaaogā o latou lotofuatiaifo ua aʻoaʻoina lelei i le Tusi Paia, e filifili ai le mea e ao ona fai i ni tulaga e ono tulaʻi mai. Iloilo faaaʻoaʻoga nei.

• Ua faamanuia atu e se tasi se aso faamanatu. E te ono faapea atu, “Faafetai lava.” Pe a fia malamalama atili le tagata, ia faamatala i ai le māfuaaga e te lē faamanatuina ai lea aso faamanatu.

• Ua valaaulia oe e lau paaga lē talitonu e fai‘aiga faatasi ma lona aiga i vaitaimi o aso faamanatu. Pe a e filifili e te alu, e tatau ona e faamatala muamua i lau paaga, e lē faia sau vaega pe a faia ni tū e feteenaʻi ma le Tusi Paia i le taimi o le faatasiga.

• Ua avatu e lou pule o le galuega se tupe faasili i vaitaimi o aso faamanatu. Po o le a e teena lenei tupe faasili? E faalagolago i māfuaaga nei: Po o ia avatu lenei tupe faasili ona o le aso faamanatu, pe o se auala e faaalia ai lona talisapaia o au galuega lelei?

• Ua avatu e se tasi se meaalofa i le vaitaimi o aso faamanatu. Atonu e faapea atu: “Ou te iloa e te lē faamanatuina aso faamanatu, ae ou te manaʻo e avatu le meaalofa lenei mo oe.” Atonu o lo o faaalia e lenā tagata le agalelei. Ae i le isi itu, e tatau ona e iloilo po o ia avatu le meaalofa e tofotofo ai lou faatuatua, pe faaaofia ai oe i le faamanatuina o le aso faamanatu. Pe a uma, ona e filifili lea pe talia le meaalofa. O filifiliga uma e tatou te faia, e tatau ona iai se lotofuatiaifo lelei ma faamaoni iā Ieova.​—Galuega 23:1.

Toe foʻi i le lesona 44 manatu 1

 6. Faamaʻi Pipisi

Talu ai e tatou te alolofa i tagata, e tatou te matuā faaeteete la ina neʻi pipisi atu faamaʻi iā i latou. O lea la, pe afai ua tatou aafia i se faamaʻi pipisi, pe manatu foʻi ua tatou pesia ma e ono aafia ai isi, o le a tatou matuā faaeteete la. E tatou te faia faapea ona ua faatonuina i tatou e le Tusi Paia: “Ia e alofa atu i lou tuaoi e pei o oe lava iā te oe.”—Roma 13:8-10.

E faapefea i se tasi ua aafia i faamaʻi pipisi ona faaalia le alofa i isi? E lē tatau ona ia tausolomua e opo pe sogi atu i isi. E lē tatau foʻi ona ia lagona le lē fiafia pe a lē valaauliaina o ia e nisi i o latou fale, ina ia puipuia ai o latou aiga. Pe a sauni e papatiso, e tatau ona ia faailoa atu i le sooupu o le ʻau toeaina lona tulaga, ina ia faia ai ni faatulagaga mo le puipuiga o isi o le a papatiso. A o leʻi amata se faigāuō ma se tasi o le isi itupā, e tatau i lē atonu ua maua i se faamaʻi pipisi, ona lotomalie e alu e suʻe lona toto. O le faia faapea, e faailoa atu ai lou manatu mamafa mo isi, a o e “vaavaai ma le naunau e lē gata i au lava mea, ae i mea foʻi e lelei ai isi.”​—Filipi 2:4.

Toe foʻi i le lesona 56 manatu 2

 7. Mataupu Faapisinisi ma Faaletulafono

E mafai ona tatou ʻalofia le tele o faafitauli, e ala i le faia o ni maliega tusitusia i mataupu uma faapisinisi, e tusa po o se maliega i le vā ma se isi Kerisiano. (Ieremia 32:9-12) Peitaʻi, e ono tulaʻi mai lava ni feeseeseaʻiga lāiti ma isi e faatatau i tupe po o isi mataupu. E tatau ona latou vave faaleleia le feeseeseaʻiga i se auala filemu, ma ia na o i latou o loo aofia ai.

O le ā le auala e tatou te taulimaina ai mataupu matuiā, e pei o faiga taufaavalea ma le taufaaleaga? (Faitau le Mataio 18:15-17.) Na faailoa mai e Iesu laasaga e tolu e tatau ona uia:

1. Taumafai e faaleleia le mataupu tau lava o oulua.​—Tagaʻi i le fuaiupu e 15.

2. Pe afai e lē taulau, ia talosaga atu i se sui taʻumatuaina se toʻatasi pe toʻalua o le faapotopotoga e lua te ō.​—Tagaʻi i le fuaiupu e 16.

3. Pe afai e lē faaleleia lava le mataupu, ona faatoʻā faailoa atu lea i toeaina.​—Tagaʻi i le fuaiupu e 17.

I le tele o tulaga, e lē tatau ona tatou molia o tatou uso i le faamasinoga, neʻi taʻuvalea ai le suafa o Ieova ma le faapotopotoga. (1 Korinito 6:1-8) Peitaʻi, e iai nisi mataupu e ono manaʻomia ona taulima e le faamasinoga. E aofia ai le tatalaina o faaipoipoga, aiā a se tasi e vaavaaia ai se tamaitiiti, totogiina o tupe i se paaga ma le fanau pe a teteʻa, tupe mai i le inisiua, gau se pisinisi, po o mavaega. Pe afai e faaaogā e se Kerisiano le faamasinoga e taulima ai se mataupu faapena i se auala filemu, e na te lē o solia la le fautuaga a Tusi Paia.

Pe afai e lipoti e se Kerisiano i le tulafono se solitulafono matuiā, e pei o le faamalosia o se tasi e faia feusuaʻiga, faaleagaina o tamaiti, faaoolima, gaoi, po o le fasioti tagata, e na te lē o solia la le fautuaga a le Tusi Paia.

Toe foʻi i le lesona 56 manatu 3