1, 2. O le ā le “tusi” ua tusi mai e Ieova iā i tatou, ma aiseā?

 PO O e manatua le taimi mulimuli na e maua ai se tusi mai se tasi e pele iā te oe, o loo alaala i se nofoaga mamao? E tatou te fiafia tele pe a maua se tusi mai sē e pele iā i tatou. Ua tatou mananaʻo e fia iloa po o ā mai o ia, o mea o tutupu iā te ia, atoa foʻi ma ni fuafuaga o loo ia mafaufau i ai. O tusi faapena e atili ai ona māfana ai ni tagata, e tusa lava pe vavamamao nofoaga o loo latou aumau ai.

² O le ā la se isi mea e sili atu ona tatou maua ai le fiafiaga tele na i lo le mauaina o se feʻau tusitusia mai le Atua o loo tatou alolofa i ai? O lona uiga, ua tusi mai e Ieova se “tusi” iā i tatou, o lana Afioga lea, le Tusi Paia. O inā ua ia taʻu mai ai iā i tatou po o ai o ia, o ā mea ua ia faia, o ā mea ua ia fuafua e fai, ma le tele o isi mea. Ua foaʻi mai e Ieova iā i tatou lana Afioga talu ai o lona finagalo ina ia tatou vavalalata atu iā te ia. Sa filifilia e lo tatou Atua e ona le atamai uma, se auala e sili ona faigofie e fesootaʻi mai ai iā i tatou. O le auala na tusia ai le Tusi Paia, ua iai se atamai e lē mafaatusalia, e faapena foʻi i mea o loo tusia ai.

3. O le ā le auala na momoli mai ai e Ieova le Tulafono iā Mose?

³ E ono tau mānatu nisi, ʻAiseā na lē faaaogā ai e Ieova se isi auala e sili atu ona mataʻina—e pei o se siʻufofoga mai le lagi—e talanoa mai ai i tagata?’ O le mea moni, sa fetalai Ieova mai le lagi e ala mai i ni agelu. Mo se faaaʻoaʻoga, na ia faia faapea, ina ua ia tauaao mai le Tulafono iā Isaraelu. (Kalatia 3:19) Sa ofoofogia le leo na lagonaina mai le lagi—o le māfuaaga foʻi lea na ʻaiʻoi atu ai le fanauga a Isaraelu ua matuā gatete, ina ia lē toe fetalai mai Ieova iā i latou i lea auala, ae faaauala mai iā Mose. (Esoto 20:18-20) O lea, na momoli tuugutu mai ai iā Mose le Tulafono, lea sa iai poloaʻiga e tusa ma le 600.

4. Ia faamatala pe aiseā e lē avea ai o se auala e maufaatuatuaina, pe ana faapea e tuugutu mai tulafono a le Atua.

 ⁴ Ae faapefea, pe ana fai e lē tusitusia lenā Tulafono? Pe faamata e mafai ea e Mose ona ia manatua faaupuga tonu lava o lenā Tulafono auʻiliʻili ma faaoo mai ai i le nuu e aunoa ma se sesē? Ae faapefea isi augātupulaga na mulimuli ane? Pe faamata e latou te faalagolago atu i upu tuugutu? Pe ana fai e faapea e mautinoa le lē maufaatuatuaina o lenā auala mo le tuuina mai o tulafono a le Atua. Seʻi manatu i se mea e ono tupu pe afai e te faaoo atu se tala i se laina umī lava o ni tagata, e ala i lou taʻu atu i le tagata muamua ona faasolosolo ai lava lea faapena e tagata uma seʻia oo i le tagata o loo i le faaiʻuga o le laina. Atonu o le mea o le a faalogo i ai le tagata lea e iʻu i ai le laina, e ese lava mai le uluaʻi manatu sa taʻua. E leʻi tupu se mea faapena i upu o le Tulafono a le Atua.

5, 6. O le ā na poloaʻiina e Ieova Mose e fai i Ana afioga, ma aiseā o se faamanuiaga ai mo i tatou le tusitusia mai o le Afioga a Ieova?

⁵ Sa filifilia ma le atamai e Ieova le tusiaina o ana afioga. Na ia poloaʻi atu iā Mose: “Ia e tusi nei upu, auā ua ou osia le feagaiga ma oe atoa ma Isaraelu e tusa ma ia lava upu.” (Esoto 34:27) Ona amata loa lea ona tusiaina le Tusi Paia, i le 1513 T.L.M. I le isi 1,610 tausaga na sosoo ai, na “fetalai mai [ai Ieova], na auauaʻi mai i faiga eseese” i ni tagata tusitala pe a ma le toʻa 40, o ē na tusiaina le Tusi Paia. (Eperu 1:1, LF) A o faagasolo taimi, na faia ma le faaeteete e le ʻautusiupu faamaoni ni kopi e saʻo lelei ina ia faasaoina mai ai le Tusi Paia.—Esera 7:6; Salamo 45:1.

⁶ Ua faamanuiaina moni lava e Ieova i tatou e ala i le talanoa mai iā i tatou i tusitusiga. Po ua e maua ea se tusi sa sili ona tāua iā te oe—atonu pe na aumaia ai ni upu faamāfanafanaloto sa e manaʻomia—ona e teuina lelei lava lea ina ia e toe faitau pea lava pea i ai? O le tulaga foʻi lenā o loo iai le “tusi” lenei a Ieova mo i tatou. Talu ai ua tusitusia afioga a Ieova, ua mafai ai ona tatou faitauina e lē aunoa ma mafaufau loloto i mea o loo  fai mai ai. (Salamo 1:2) E mafai ona tatou maua “le faamāfanafana mai o Tusi” i so o se taimi e manaʻomia ai.—Roma 15:4.

7. Ua faapefea ona vaaia le atamai o Ieova i lona faaaogāina o tagata e tusia lana Afioga?

⁷ Na atagia mai le atamai o Ieova, e ala i lona faaaogā o tagata e tusiaina lana Afioga. Seʻi manatu i le mea lenei: Pe ana faapea e faaaogā e Ieova agelu e tusiaina le Tusi Paia, faamata e tutusa lo tatou naunau i ai? E mautinoa e mafai e agelu ona latou faamatalaina Ieova mai o latou manatu maualuluga, e faailoa mai lo latou lava tuutoina atu iā te ia, atoa ma mea e uiga i tagata o loo auauna faamaoni i le Atua. Ae faamata e ono mafai moni ona tatou malamalama atu i manatu ma mea e mafaufauina e foafoaga agaga lelei atoatoa, o ē sili mamao lo latou iloa, lo latou tomai, ma lo latou malosi na i lo i tatou?—Eperu 2:6, 7.

8. O le ā le auala sa faataga ai tusitala o le Tusi Paia e faaaogā o latou lava tomai faalemafaufau? (Tagaʻi foʻi i le faaopoopoga.)

⁸ I lona faaaogāina o tagata e tusiaina lana Afioga, ua saunia mai ai e Ieova le mea tonu lava o loo tatou manaʻomia—o se tusitusiga “e mai le Agaga o le Atua,” peitaʻi o loo iai pea uiga ma lagona faaletagata. (2 Timoteo 3:16) Na faapefea ona ia ausia lenei mea? O le tele o taimi, e foliga mai sa ia faatagaina le ʻautusitala e faaaogā o latou lava tomai faalemafaufau i le filifilia o “upu e faafiafia aʻi” ma tusia “mea . . . e tonu ia, o upu moni lava.” (Failauga 12:10, 11) Ua iloa manino ai i inei le lē masino o auala eseese o loo tusia ai le Tusi Paia; o tusitusiga e atagia mai ai talaaga o tupuaga ma uiga faaletagata o tusitala taʻitoʻatasi. a Peitaʻi, o nei tagata “o le Atua na talatalaina mai ina ua osofia mai e le Agaga Paia.” (2 Peteru 1:21) Ona maua moni mai ai lava lea o “le upu a le Atua.”—1 Tesalonia 2:13.

9, 10. Aiseā ua avea ai le faaaogāina o tagata e fai ma tusitala, o se mea ua atili ai ona māfana ma matagofie le Tusi Paia?

 ⁹ O le faaaogāina o tagata e fai ma tusitala, ua avea ai le Tusi Paia o se tusi e matuā māfana ma fiafia i ai. O ona tusitala o ni tagata e iai o latou faalogona e pei lava foʻi o i tatou. Ona o lo latou tulaga lē lelei atoatoa, sa latou fesagaʻi foʻi ma puapuaga ma omiga e tai pei lava o i tatou. I nisi taimi, sa musuia ai e le agaga o Ieova i latou ina ia tusi e faatatau i o latou lava faalogona ma faafitauli sa latou tauivi ai. (2 Korinito 12:7-10) O lea na latou tusia o latou lava lagona i mea ua tutupu, o ni lagona e leai se agelu e mafai ona ia faaleoina mai.

¹⁰ Seʻi fai ma faaaʻoaʻoga le tupu Isaraelu o Tavita. Ina ua mavae lona faia o ni agasala matuiā, sa fatuina e Tavita se salamo lea na ia matuā sasaa uma mai ai lona loto, ma ʻaiʻoi atu i le Atua mo lana faamagaloga. Na ia tusi e faapea: “Ia e faamamā mai iā te aʻu i laʻu agasala. Auā ua ou iloa e aʻu loʻu solitulafono; e lē aunoa foʻi ona i ai i oʻu luma o laʻu agasala. Faauta, na fanaua aʻu ma le amio leaga; na ou i ai foʻi i le manava o loʻu tinā ma le agasala. Aua e te lafoaʻiina aʻu i ou luma; aua foʻi e te aveeseina lou Agaga Paia iā te aʻu. O taulaga i le Atua, o le loto momomo lea; le Atua e, e te lē inosia le loto momomo ma le nutimomoia.” (Salamo 51:2, 3, 5, 11, 17) Pe faamata e te lē o lagona mai ai i inei le matuā tigā o lagona o le tusitala? E na o se tagata lē lelei atoatoa lava e mafai ona ia faaleo maia ni lagona ootia faapena.

11. O ā faataʻitaʻiga o mea moni na tutupu i tagata, o loo faaaofia mai i le Tusi Paia ina ia “aʻoaʻo mai ai iā te i tatou”?

¹¹ E iai foʻi ma se isi māfuaaga ua matagofie ai le Tusi Paia. O se vaega tele o lenei tusi e faatatau atu i tagata, i latou o loo auauna i le Atua ma i latou e lē o auauna iā te ia. Ua tatou faitau e uiga i mea na tutupu iā i latou, o latou toʻatugā, ma mea na olioli ai. Ua tatou vaaia iʻuga o a latou filifiliga na faia i le olaga. Sa faaaofia mai na tala ina ia “aʻoaʻo mai iā te i tatou.” (Roma 15:4) E ala mai i nei faataʻitaʻiga o mea moni na tutupu i olaga, ua aʻoaʻo mai ai Ieova i ni auala e matuā aogā lava iā i tatou. Seʻi manatu i ni faaaʻoaʻoga.

12. I le ā le itu ua fesoasoani ai iā i tatou tala a le Tusi Paia e uiga i tagata lē faamaoni?

 ¹² O loo taʻu mai foʻi e le Tusi Paia ni tagata sa lē faamaoni, e oo lava i tagata amioleaga, ma iʻuga na oo iā i latou. I nei tala, ua mafai ai ona iloa atu uiga lē lelei sa faatinoina, ma faigofie ai foʻi ona tatou malamalama i ai. Mo se faataʻitaʻiga, e leai se poloaʻiga tusitusia e sili atu ona malosi e faatatau i le lē faamaoni, na i lo le faaaʻoaʻoga vaaia i faufauga a Iuta i le faalataina o Iesu. (Mataio 26:14-16, 46-50; 27:3-10) O tala faapena e matuā pāʻia ai o tatou loto, e faigofie ai ona tatou maitaulia nei uiga inosia ma tetee atu i ai.

13. O le ā le auala ua fesoasoani ai le Tusi Paia iā i tatou ina ia malamalama i uiga manaʻomia?

¹³ O loo faamatala mai foʻi i le Tusi Paia le tele o auauna faamaoni a le Atua. Ua tatou faitau e uiga i lo latou tuutoina ma lo latou faamaoni. Ua tatou iloa ai faataʻitaʻiga moni o uiga e manaʻomia ona tatou ati aʻe ina ia mafai ona tatou vavalalata atu i le Atua. E pei o le faatuatua. O loo taʻua e le Tusi Paia le uiga o le faatuatua ma le tāua tele i le faamalieina o le finagalo o le Atua. (Eperu 11:1, 6) Ae o loo iai foʻi i le Tusi Paia ni faaaʻoaʻoga ola o le faatinoina o le faatuatua. Seʻi manatu i le faatuatua lea na faaalia e Aperaamo ina ua tofotofoina o ia e ofo atu Isaako e fai ai le taulaga. (Kenese, mataupu 22; Eperu 11:17-19) Ona o na tala, ua faalolotoina ai le uiga o le upu “faatuatua” ma ua atili faigofie ona malamalama i ai. Maʻeu la le atamai o Ieova i le lē gata ina timaʻi mai iā i tatou ia ati aʻe uiga manaʻomia, ae ua ia saunia mai foʻi faaaʻoaʻoga moni o le faatinoina o na uiga!

14, 15. O le ā ua taʻu mai e le Tusi Paia iā i tatou e uiga i se fafine na alu ane i le malumalu, ma o le ā ua tatou aʻoaʻoina mai ai i lenei tala e faatatau iā Ieova?

¹⁴ O tala i mea moni na tutupu o loo tusia i le Tusi Paia e masani ona aʻoaʻo mai ai iā i tatou se mea e uiga iā Ieova lava ia. Seʻi manatu i le tala e faatatau i se fafine lea na mātauina e Iesu i le malumalu. A o alaala Iesu e latalata i pusa sa lafo i ai tupe, na ia silasila atu i tagata o loo lafo a latou tupe i pusa. E toʻatele tagata mauʻoa na ō ane, ma tuuina atu mea “mai a latou mea  ua tele.” Peitaʻi na tulimataʻi e Iesu se fafine mativa ua oti lana tane. O lana meaalofa sa na o ni “tupe iti e lua.” b O si toe seleni lava lea sa totoe iā te ia. Ona fetalai ai lea o Iesu, o lē sa matuā faaatagia atoatoa le finagalo o Ieova: “O mea a lenā fafine mativa ua oti lana tane, ua lafo i le mea e teu ai tupe, ua sili ia i a latou uma na lafo i ai.” E tusa ai o na upu, sa sili atu mea na tuu e le fafine lenei i le pusa, na i lo mea uma lava na tuu e isi tagata.—Mareko 12:41-44; Luka 21:1-4; Ioane 8:28.

¹⁵ Po ua lē mataʻina ea, talu ai e ui i isi tagata uma sa ō ane i le malumalu i lenā aso, ae sa matilatila lava lenei fafine ua oti lana tane, ma taʻua ai o ia i le Tusi Paia? E ala i lenei faaaʻoaʻoga ua aʻoaʻoina ma ai e Ieova e faapea o ia o se Atua e talisapaia mea. E finagalo malie o ia e talia a tatou meaalofa e faia ma le loto atoa, e tusa po o ā mea o loo foaʻi e isi. O le auala sili ona lelei lenei ua faaaogā e Ieova e aʻoaʻo mai ai lenei upu moni faamāfanafanaloto!

16, 17. Ua faapefea ona vaaia le atamai o Ieova e oo lava i mea na ia filifili e lē faaaofiaina i totonu o lana Afioga?

¹⁶ Pe a tusi sau tusi i sē e pele iā te oe, e lē mafai ona e faaaofia ai i lenā tusi mea uma lava. E te faaaogā ai le faautautaga mamao i le filifilia o mea o le a e tusia. E faapena foʻi Ieova, sa ia filifili e taʻua na o ni tagata patino ma ni mea patino e tusia i lana Afioga. Peitaʻi i nei tala, e lē o faamatalatala auʻiliʻili mai ai e le Tusi Paia mea uma lava. (Ioane 21:25) Mo se faaaʻoaʻoga, ina ua taʻu mai e le Tusi Paia faamasinoga a le Atua, atonu e lē o mafai i faamatalaga o loo iai ona tali ai a tatou fesili uma lava. E oo lava i mea ua filifili Ieova e lē faaaofiaina i lana Afioga, ua faamaonia ai foʻi i inā lona atamai. E faapefea ona faamaonia lenā manatu?

 ¹⁷ Ua tofotofoina e faamatalaga i le Tusi Paia mea o i o tatou loto. Ua faapea mai le Eperu 4:12: “O loo ola le afioga [po o le feʻau] a le Atua, o loo matuā galue foʻi, o loo sili foʻi lona maai i pelu uma e faatau maai itu, o loo vaevae foʻi e oo lava i le vavaeeseina o le loto ma le agaga . . . o loo faamasino foʻi i manatu ma filifiliga o le loto.” E loloto le ati atu o le feʻau a le Tusi Paia, e matuā faaalialia uma ai o tatou mafaufauga moni ma uunaʻiga moni o a tatou gaoioiga. O i latou e iai se uiga faitio a o faitauina le Tusi Paia, e masani ona lē fiafia pe afai e lē o faaaofia maia i tala ni faamatalaga o loo latou mananaʻo ia faamalieina ai. Ua oo foʻi ina fesiligia e na tagata pe faamata e alofa moni lava Ieova, pe atamai o ia, ma pe faimea saʻo.

18, 19. (a) Aiseā e lē tatau ai ona faalētonu o tatou mafaufau pe a lāgā e se tala patino o le Tusi Paia, ni fesili e lē o mafai ona tatou maua vave i ai ni tali? (e) O le ā e manaʻomia ina ia malamalama ai i le Afioga a le Atua, ma ua faapefea ona avea o se faamaoniga o le atamai silisili o Ieova?

¹⁸ Ae peitaʻi, pe a tatou suʻesuʻeina totoʻa le Tusi Paia ma le lotofaamaoni, o le a tatou malamalama ai i le tulaga moni o Ieova e tusa ma le faamatalaga a le Tusi Paia atoa. O lea, e lē faapopoleina i tatou pe afai e lāgā e se faamatalaga ni fesili e lē vave maua i ai ni tali. Ae ua tatou iloa e faapea a o suʻesuʻeina le Tusi Paia, o le a faasolosolo mālie ona tatou malamalama e uiga i le ituaiga Atua e iai Ieova. E tusa pe tatou te lē malamalama i le taimi muamua i se faamatalaga pe iloa le auala e fesootaʻi atu ai i uiga o le Atua, ae ua lava mea ua māeʻa ona tatou aʻoaʻoina mai le suʻesuʻeina o le Tusi Paia e uiga iā Ieova, e iloa ai o ia o se Atua e lē uma lona alofa ma e faimea tonu.

¹⁹ Ina ia malamalama la i le Afioga a le Atua, e tatau ona tatou faitau ma suʻesuʻe i ai i se loto faamaoni ma se mafaufau fetālaʻi. Pe lē o se faamaoniga ea lenei o le atamai silisili o Ieova? E mafai e tagata faimafaufau ona latou tusia ni tusi, ae na o “ē popoto ma ē atamamai” e mafai ona malamalama i ai. Ua na o le atamai o le Atua ua mafai ai ona saunia ai se tusi e mafai ona malamalama i ai na o tagata e saʻo uunaʻiga o o latou loto!—Mataio 11:25.

20. Aiseā ua na o Ieova ai lava e mafai ona ia taʻu maia iā i tatou le olaga e sili ona lelei e ola ai, ma o ā mea o loo iai i le Tusi Paia e mafai ona fesoasoani mai iā i tatou?

²⁰ I lana Afioga, ua taʻu mai ai e Ieova iā i tatou le olaga e sili ona lelei e ola ai. Talu ai o ia o Lē na Foafoaina i tatou, ua sili atu ai lona silafia lelei o i tatou. O loo tumau pea manaʻoga autū o tagata, e aofia ai le faanaunauga ina ia alofagia, ia fiafia, ma ia taulau manuia i ni faiā ma isi. O loo iai i le Tusi Paia se ʻoa o le “atamai aogā” lea e mafai ona fesoasoani iā i tatou ina ia ola ai i ni olaga uigā. (Faataoto 2:7, NWT) I vaega taʻitasi uma o lenei tusi, o loo iai se mataupu e faaalia mai ai le auala e mafai ona tatou faatatauina ai fautuaga atamai a le Tusi Paia. Seʻi o tatou talanoaina tau o se faaaʻoaʻoga se tasi.

21-23. O le ā le fautuaga atamai e mafai ona fesoasoani iā i tatou e ʻalofia ai le teulotoina o le ita ma lagona tigā?

²¹ Po o e mātauina ea, o tagata e teuloto ni o latou lagona ita ma ita faamoemoe, e masani ona iʻu ane, ua latou toe faatigā iā i latou lava? O le ita faamoemoe o se avega mamafa e ono tauaveina i le olaga. Pe afai e tatou te teulotoina, e alu uma i ai mafaufauga, e mou atu ai le filemu ma le fiafia. Ua taʻua i suʻesuʻega a saienitisi e faapea, o le teulotoina o le ita e ono lamatia ai i le maʻi fatu ma isi maʻi faaumiumi o le tino. A o leʻi taitai lava oo mai na suʻesuʻega, ae ua leva ona taʻua ma le atamai e le Tusi Paia e faapea: “Inā soia e te ita, ma ia tuu lou tigā.” (Salamo 37:8) E faapefea ona tatou faia lenā mea?

²² O le fautuaga atamai lenei a le Afioga a le Atua: “O le mafaufau o le tagata e faagesegese ai lona ita; o lona viiga foʻi lea, ina ua lē manatua lona agaleagaina.” (Faataoto 19:11) O le faautaga, o le tomai lea e vaai atu ai i tua atu o se mea, ma manino i lona māfuaaga. O le faautaga e mafai ona tupu aʻe ai le agaga malamalama, auā e mafai ona fesoasoani iā i tatou e iloa le māfuaaga na tautala ai, pe faia e le isi tagata se gaoioiga patino. O le taumafai e malamalama i uunaʻiga moni o ana gaoioiga, o faalogona, ma tulaga o mea, e mafai ona aveesea ai ni mafaufauga ma ni lagona sesē e uiga i lenā tagata.

 ²³ O loo iai i le Tusi Paia le isi nei fautuaga: “Ia fefaapalepaleaʻi, ma ia fefaamagaloaʻi outou.” (Kolose 3:13) O le faaupuga “ia fefaapalepaleaʻi” ua faaoo mai ai se manatu ina ia faaalia le onosai i isi, ia tatou faapalepale i ni uiga atonu o loo avea ma faatigā iā i tatou. O lenā faapalepale e mafai ona fesoasoani mai ina ia tatou ʻalofia ai le teulotoina o ni lagona ita. O le “faamagalo” ua faaoo mai ai le manatu o le tuu ese atu o lagona ita. Ua silafia e lo tatou Atua atamai le manaʻomia ona tatou faamagalo atu i isi, pe a iai se faavae talafeagai e faia ai faapea. E lē gata mo le lelei o isi, ae tatou te maua ai foʻi le filemu i o tatou lava loto ma mafaufau. (Luka 17:3, 4) Maʻeu le atamai o loo iai i le Afioga a le Atua!

24. O le ā e iʻu i ai pe a tatou ola e tusa ai ma le atamai o le Atua?

²⁴ Ona o le alofa lē mafaatuaoia o Ieova, na ia finagalo ai ina ia fesootaʻi pe talanoa mai iā i tatou. Sa ia filifilia ai le auala e sili atu ona lelei e faia ai lea mea—e ala i se “tusi” na tusia e ni tusitala faaletagata, ina ua musuia e le agaga paia. O le iʻuga, ua tatou maua ai le atamai o Ieova lava ia i lenei tusi. O lenei atamai e “matuā faamaoni” lava. (Salamo 93:5) A o tatou ola i ni olaga e ōgatusa ma lea atamai ma tufa atu foʻi i isi, o le a tatou vavalalata atu foʻi i lo tatou Atua o lē ona le atamai uma. I le mataupu o loo sosoo mai, o le a tatou talanoaina ai le isi faaaʻoaʻoga mataʻina o le atamai silasila mamao o Ieova: o lona tomai e muaʻi valoia ai le lumanaʻi ma le faataunuuina o ana fuafuaga.