Na taʻua i se mataupu i le mekasini Biblical Archaeology Review e faapea, ua faamaonia mai i toega o mea mai anamua, na soifua moni ni tagata “a itiiti mai e toʻa 50,” ia o loo taʻua i Tusitusiga Paia Eperu. O nisi o i latou e aofia ai tupu e 14 o Iuta ma Isaraelu, e pei o tupu lauiloa o Tavita ma Esekia, ma tupu e tau lē iloa e pei Manaema ma Peka. E aofia ai foʻi i lenā lisi Farao e toʻa 5 ma tupu e 19 o Asuria, Papelonia, Moapi, Peresia ma Suria. E lē na o tupu o loo aofia i faamaumauga a le Tusi Paia ma toega o mea. O loo taʻua ai foʻi i latou e pei o ositaulaga, tusiupu, ma isi tagata o le malo.

O i latou uma i lenā lisi, ua “tele faamaoniga a tagata suʻesuʻe” e faamaonia ai na soifua moni lava. Peitaʻi, e iai foʻi tagata lauiloa i le talafaasolopito o loo taʻua i Tusitusiga Paia Eleni, ma e iai faamaoniga mai i toega o mea na soifua moni i latou. O nisi o i latou e aofia ai Herota, Ponotio Pilato, Tiperio, Kaiafa, ma Sekio Paulo.

E ui e lē o toe iai ni leona i le Nuu Paia i aso nei, ae e pe ā ma le 150 taimi o loo ta‘ua ai lenei meaola i le Tusi Paia, ma e faailoa mai ai sa masani ē na tusia le Tusi Paia i leona. O le tele o nei faamatalaga e faafaatusa, peita‘i o nisi taimi na feagai moni lava tagata ma leona. O se faaa‘oa‘oga, sa ta‘uta‘ua Samasoni, Tavita, ma Penaia i le fasi mateina o leona. (Faamasino 14:5, 6; 1 Samuelu 17:34, 35; 2 Samuelu 23:20) O nisi na osofa‘ia e leona.​—1 Tupu 13:24; 2 Tupu 17:25.

I aso anamua, o le leona e ta‘u o le Panthera leo persica, na maua mai i Asia Itiiti, Eleni e oo i Palesitina, Suria, Mesopotamia, ma mātū i sisifo o Initia. Sa fefefe tagata i leona, ae sa latou faatāua fo‘i auā sa masani ona aofia ai i ata tusi mai anamua i vaipanoa i Sasa‘e Tutotonu. Sa tusia fo‘i ata o leona i piliki iila ia e teuteu ai puipui o le auala i Papelonia e ta‘u o le Processional Way.

Sa tuli ma tapē e fitafita e tauina taua faalelotu, ia leona i Palesitina a o lata i le i‘uga o le senituri 12 T.A. E foliga mai na lē toe iai ni leona ina ua mavae le tausaga 1300. Peita‘i, na lipotia mai le iai pea o leona i Mesopotamia ma Suria se‘ia oo i le senituri lona 19, faapea Iran ma Iraq se‘ia oo i le amataga o le senituri lona 20.