Ua Ou Maua Mea Lelei e Tele

Faamatalaina e Arthur Bonno

I LE 1951, a o ma iai ma laʻu avā o Edith, i se tauaofiaga itumalo, ae ma faalogo atu loa o fai mai se faasilasilaga e faapea, o le a faia se fono mo i latou e fia auai i le auaunaga faamisionare.

Na ou faapea atu, “Se ta ō ta faalogologo!”

Na tali mai Edith, “E leai, e lē fetaui ma taʻua!”

“Se ta ō Edith, na ona ta faalogologo lava.”

Ina ua uma le fono, ona tufa mai lea o pepa talosaga mo le Aʻoga o Kiliata.

Na ou faapea atu, “Ta ō e faatumu le ta pepa talosaga.”

“Afa, ae o le a faapefea o ta aiga?”

Pe tusa ma le tausaga ma le ʻafa talu mai lenā tauaofiaga, ae ma auai loa i le Aʻoga o Kiliata, ma tofia i maʻua e galulue i Ecuador, i Amerika i Saute.

Atonu o loo e mātau mai i la ma talanoaga ma laʻu avā i le tauaofiaga, o aʻu o se tagata e malosi tele oʻu uiga, ma ou te manatu e mafai ona fai so o se mea ma te filifili e fai. Ae o Edith, e agamalu ma lotomaulalo. Sa ola aʻe Edith i se tamaʻi aai o Elizabeth i Pennsylvania, i Amerika, ma e leʻi alu ese mamao mai lona aiga, pe fetaui ma se tagata mai se isi atunuu. Na faigatā iā te ia ona tuua lona aiga. Ae ui i lea, na ia taliaina lenei tofiga e auauna i se isi atunuu. Na ma taunuu i Ecuador i le 1954, ma o loo ma auauna ai pea o ni misionare e oo mai i le taimi nei. A o ma auauna i inei, e tele mea lelei ua ma maua. Pe e te fia faalogo i nisi o nei mea lelei?

Mea Lelei Ou te Manatua

O lo ma tofiga muamua o le aai o Quito, pe tusa ma le 9,000 futu (2,850 m) le maualuga i Atumauga o Andes. E lua aso na ma ō ai i se nofoaafi ma se loli mai le aai i le talafatai o Guayaquil—o se malaga e na o le 30 minute e alu ai i se vaalele i aso nei! Na ma galulue i Quito mo le fā tausaga. Ma o le 1958, na tupu ai foʻi se isi mea lelei: Na  valaaulia i maʻua e galulue i le galuega femalagaaʻi.

E na o le lua tamaʻi matagaluega i le atunuu atoa i na aso. E ese mai i le asia o faapotopotoga, ae e ma te nonofo ma talaʻi mo le tele o vaiaso o le tausaga, i nuu o tagata Initia lea e leai se Molimau e iai. O fale e nonofo ai e masani lava e na o le tasi se tamaʻi potu e iai se moega, ae e leai ni faamalama. E ma te ō ma ave se pusa laupapa e iai se ogaumu karasini, se falai, ni ipu, se ʻapa fafano, ʻie o le moega, se taʻinamu, lavalava, nusipepa tuai, ma isi mea. E ma te faaaogā ni nusipepa e poloka ai pūpū o le puipui o le fale, ina ia taofia ai le ō mai i totonu o isumu.

E ui ina pogisa ma matagā na potu, ae e iai mea lelei e ma te manatua e uiga i a ma talanoaga, a o ma nonofo i le moega ma ʻai sa ma meaʻai sa kuka i le ogaumu karasini. Talu ai o aʻu e talaoso, e masani ona talanoa mai si aʻu avā ma faamatala mai ni auala faautauta, e mafai ona faaali atu ai oʻu manatu i uso o loo ma asiasi atu i ai. Sa ou talia ana fautuaga, ma faaleleia ai aʻu asiasiga i faapotopotoga. E lē gata i lea, pe a ou faia ni tala lē lelei e uiga i se tasi, ona lē talanoa mai lea o ia i lenā mea. O lea na ou maua ai se vaaiga saʻo e faatatau i uso. Ae o le tele o a ma talanoaga i pō, e faatatau atu i manatu tāua e maua mai i Le Olomatamata, ma mea na tutupu i le galuega talaʻi i lenā aso. E maʻeu le mananaia o mea na tutupu i la ma galuega!

Le Auala na Ma Maua ai Carlos

I le aai o Jipijapa, i le itu i sisifo o Ecuador, na tuu mai ai iā i maʻua le igoa o se tagata fiafia, o Carlos Mejía, ae e leai se tuatusi. Na tuua lo ma potu i lenā taeao, ma e lē iloa le mea o le a suʻe i ai lenei tagata, ona ma soona savavali lava lea. Na ma feʻaloʻalofaʻi solo i le auala ona o le tele o pūpū palapalā i le auala i le tetele o timuga i le pō ua mavae. Sa ou savali e muamua atu i laʻu āva, ae teʻi ua ou faalogo atu i se alaga mai i oʻu tua o faapea mai, “Afa!” Na ou liliu ma iloa atu Edith ua goto ona vae i le palapala e na o ona tuli e iloa atu. Toetoe a pa laʻu ata ona o le mea ua ou iloa atu, ae ona o loʻu alofa iā te ia ua tagi, na ou lē ata ai.

Sa mafai ona ou toso aʻe o ia, ae sa mau pea ona seevae i le palapala. Na iloa atu e se tamaitiiti ma se teineitiiti le mea ua tupu, ma sa ou faapea atu, “Afai e mafai ona lua aumai seevae mai le palapala, e avatu se lua tupe.” Sa vave ona toe aumai seevae, ae ua manaʻomia nei e Edith ona faamamā ona vae. Sa iloa atu e le tinā o tamaiti le mea ua tupu, ma sa ia valaauliaina i maʻua i totonu o le fale, ma na ia fesoasoani i le faamamāina o vae o loʻu toʻalua, a o fufulu e tamaiti seevae ua palapalā. A o ma leʻi ō, na tupu se mea lelei. Sa ou fesili i le fafine pe na te iloa se tagata e igoa iā Carlos Mejía. Ua faateʻia o ia ma faapea mai, “O laʻu tane lenā.” Na oo ina faia se suʻesuʻega faale-Tusi Paia, ma papatisoina tagata uma o lenā aiga. I tausaga mulimuli ane, na avea uma Carlos, lana avā ma le la fanau e toʻalua ma paeonia faapito.

Femalagaaʻiga Faigatā, ae sa Talileleia i Maʻua

E iai luʻi o le galuega femalagaaʻi i matagaluega. Sa ma faaaogāina pasi, nofoaafi, loli, paopao, ma tamaʻi vaalele. I se tasi taimi sa matou ō faatasi ma le uso o John McLenachan, o ia o le ovasia o le itumalo, ma lana avā o Dorothy, e talaʻi i nuu o le ʻaufaifaiva, e latalata i le tuaoi ma Kolomepia. Sa matou malaga i se paopao ua faapipii i ai se tamaʻi afi. E matou te vāai atu o feoaʻi mai malie e tutusa le lapopoʻa ma lo matou paopao! E oo lava i se tasi tamāloa ua masani lelei i le alāvaa, na popole i le lapopoʻa  o malie, ma sa ia vave liliu le paopao ina ia faalatalata i uta.

E ui i lea, e iai aogā o luʻi sa ma fesagaʻia i le galuega femalagaaʻi i matagaluega. Ua ma masani ai ma le tele o uso agalelei ma le talimālō. O le tele o taimi e tauanau i maʻua e aiga ma te nonofo ai, ina ia aai faatolu i le aso, ae e na o le faatasi ona latou aai. Po o le tuu mai o le moega e ma te momoe ai, ae momoe i latou i le fola o le fale. E masani ona faapea mai loʻu toʻalua, “Ua fesoasoani nei uso ma tuafāfine iā te aʻu e iloa ai, e lē manaʻomia ni mea se tele e ola ai.”

“E Ma te Mananaʻo e Talia”

I le tausaga e 1960, na ma toe maua ai se isi mea lelei—na valaaulia i maʻua e auauna i le ofisa o le lālā i Guayaquil. A o oʻu galue i le ofisa, sa galue Edith i le galuega talaʻi ma le faapotopotoga e latalata i le lālā. E lē taitai ona ou masani e galue i se ofisa, ma sa ou lagona le lē agavaa, ae e pei ona taʻua i le Eperu 13:21, e faaauupegaina i tatou e Ieova “i mea lelei uma ina ia faia lona finagalo.” I le lua tausaga mulimuli ane ai, sa valaaulia aʻu ina ia auai i le aʻoga o Kiliata e sefulu masina e faia i le Peteli i Brooklyn, i Niu Ioka. I na aso, e nonofo pea avā i le mea o loo galulue ai. Na maua se tusi mai Brooklyn mo laʻu avā. Sa fesiligia pe na te talia le alu ese atu o lana tane mo le sefulu masina.

Na tusi atu Edith: “Ou te mautinoa e lē o se mea faigofie lenei, ae e ma te iloa e fesoasoani mai Ieova i so o se faigatā e tulaʻi mai. . . . E ma te mananaʻo e talia so o se faaeaga e tuu mai, po o so o se avanoa e faaleleia atili ai le faataunuuina o o ma tiute tauave.” A o oʻu iai i Brooklyn, e tusi mai lava loʻu toʻalua i vaiaso uma.

Auauna Faatasi ma Uso Faamaoni

I le 1966, sa ma toe foʻi i Quito ona o faalētonu i le soifua mālōlōina, ma toe avea o ni misionare. Na matou galulue faatasi ma uso ma tuafāfine i inā, ma maʻeu sa latou faataʻitaʻiga lelei o le faamaoni!

Sa masani ona fasi se tuafafine faamaoni e lana tane lē talitonu. I se tasi taeao i le tā o le ono, na vili mai ai se tasi e taʻu mai ua toe fasi foʻi le tuafafine e lana tane. Na ou nanati atu loa i le fale o le tuafafine. Sa ou lē talitonu i le mea na ou vaai i ai. Sa taoto mai i le moega, ma ua fulafula ma totoulia uma le tino. Sa fasi o ia e lana tane i le ʻau o le salu seʻia oo ina gaulua le ʻau. Mulimuli ane i lenā aso, sa ou fetaui i le tane ma fai i ai, o le matuā lē alofa lava o lana mea ua fai. Sa matuā faatoese mai lava o ia.

Sa ou toe malosi i le amatamataga o tausaga mai le 1970, ma ma toe galulue ai i le auaunaga matagaluega. O Ibarra o se tasi lea o aai i le ma matagaluega. Ina ua ma asia lenā aai a o lata i le 1960, e na o le toʻalua Molimau na iai, o se misionare, ma se uso mai lenā aai. O lea sa ma naunau ai e  feiloaʻi ma le toʻatele o ē fou ua iai i le faapotopotoga.

I le ma uluaʻi sauniga i inā, sa faia e le uso o Rodrigo Vaca se vaega e aofia ai se talanoaga ma le aofia. A oo i le taimi e fai ai tali a le aofia, e latou te valaau atu “Yo, yo!” (“O aʻu, o aʻu!”) nai lo le sii i luga o lima. Ua ma teteʻi ma Edith, ma na ou taumānatu, ʻPo o le ā lea mea ua tupu?’ Sa ma iloa mulimuli ane e tauaso le uso o Vaca, ma e na te iloa lelei leo o tagata o le faapotopotoga pe a valaau atu. O ia o se leoleo mamoe e iloa lelei ana mamoe! Ua faamanatu mai e lenei mea le fetalaiga a Iesu i le Ioane 10:3, 4, 14 e uiga i le masani lelei o le Leoleo Mamoe Lelei ma ana mamoe. Ua iai nei i Ibarra faapotopotoga e ono faa-Sepania, tasi le faapotopotoga faa-Quichua, ma le faapotopotoga e faaaogā ai taga. O loo auauna pea ma le faamaoni le uso o Vaca o se toeaina ma o se paeonia faapito. *

Lotofaafetai i le Agalelei o Ieova

I le 1974, sa ma toe mauaina ai se isi faamaoniga o le agalelei o Ieova, ina ua valaaulia i maʻua e toe foʻi i Peteli, o lea sa ou toe galue ai i le ofisa ma mulimuli ane tofia aʻu o se tasi o le Komiti o le Lālā. Na galue muamua Edith i le umukuka, ma mulimuli ane galue i le ofisa e vaavaaia le meli, ma o loo ia galue ai pea e oo mai i le taimi nei.

A o faagasolo tausaga, sa ma fiafia i le faafeiloaʻia o le faitau selau o misionare mai Kiliata, o ē e matutua faaleagaga ma maelega i faapotopotoga e galulue ai. Ua faalaeiauina foʻi i maʻua ona o le faitau afe o uso ma tuafāfine, ua ō mai mai atunuu e sili atu i le 30, e auauna i lenei atunuu. Maʻeu le mataʻina o lo latou agaga faataulaga! O nisi ua faatau atu fale ma pisinisi, ina ia ō mai i inei e auauna i oganuu o loo sili ona manaʻomia ai tagata talaʻi o le Malo. Sa latou faatau ni taavale ina ia talaʻi i nuu maotua, faatū faapotopotoga fou, ma fesoasoani i le fausiaina o Maota mo Sauniga. E toʻatele foʻi tuafāfine nofofua ua ō mai mai isi atunuu e paeonia i inei, ma maʻeu lo latou maelega ma le agavaa i lenei galuega!

E mautinoa, e tele mea lelei ua ou maua a o oʻu auauna atu i le Atua. E sili i nei mea uma, o la ma faiā ma Ieova. Ou te faafetai foʻi iā Ieova i le aumaia o “se fesoasoani” mo aʻu. (Kene. 2:18) Pe a ou tomānatu i le 69 tausaga o le ma faaipoipoga, ou te manatua ai upu o le Faataoto 18:22 e faapea: “Po ua maua ea e se tasi se avā lelei? Ua maua e ia le mea lelei.” O le ma mafutaga ma Edith, o se mea e sili ona ou fiafia ai. E tele auala ua ia fesoasoani ai iā te aʻu, ma o se tama teine lelei foʻi i lona tinā. Talu mai le taimi na ma taunuu ai i Ecuador, sa tusi atu laʻu avā i lona tinā i vaiaso taʻitasi seʻia oo i le 1990, ina ua maliu lona tinā i le 97 o ona tausaga.

Ua 90 nei oʻu tausaga ae 89 Edith. O se fiafiaga iā i maʻua le fesoasoani i le tusa ma le 70 tagata ina ia iloa Ieova. E ma te matuā fiafia ona sa ma faatumuina pepa talosaga mo le Aʻoga o Kiliata i le 60 tausaga ua mavae. O lenā filifiliga ua iʻu ai i le mauaina o mea lelei e tele.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ata i le itulau 29]

I le Yankee Stadium i Niu Ioka i le 1958, ma isi misionare sa matou vasega faatasi i Kiliata

[Ata i le itulau 31]

Asiasi atu i se aiga Molimau, a o galulue i le matagaluega i le 1959

[Ata i le itulau 32]

I le lālā i Ecuador i le 2002