1, 2. O le ā na tupu iā Peteru ina ua māeʻa le pō atoa o fagota?

NA ALU le pō atoa o fagogota soo e toʻafitu o Iesu i le Sami o Kalilaia, ae e leʻi maua ni a latou iʻa. Na iloa atu i latou mai i le matafaga e Iesu o lē ua toetū mai, ona ia fetalai atu lea: “ʻIa lafo le upega i le itu taumatau o le vaa, ona outou maua ai lea o iʻa.’ Ona latou lafo lea o le upega, a ua lē mafai ona latou toso mai i luga, auā ua matuā tele lava iʻa.”—Ioa. 21:1-6.

² Ina ua uma ona avatu e Iesu iā i latou meaʻai mo le taeao, ona faliu atu lea iā Simona Peteru ma faapea atu: “Simona e, le atalii o Ioane, pe e sili ea lou alofa iā te aʻu nai lo o lou naunau i nei mea?” O le ā na uiga i ai Iesu? Na matuā naunau Peteru i le faifaiva. E foliga mai la na fesili atu Iesu iā Peteru po o ā moni lava mea e tāua iā te ia. Pe e sili lona naunau i iʻa ma le pisinisi faifaiva, nai lo o le alofa iā Iesu ma ana aʻoaʻoga? Na tali mai Peteru: “Ioe le Alii e, ua e silafia ou te alofa faapelepele iā te oe.” (Ioa. 21:15) Na ola Peteru e tusa ai ma ana upu. Talu mai lenā taimi, na faamaonia  lona alofa i le Keriso e ala i le pisi i le galuega o le faia o isi ma soo, ma na avea o se poutū i le faapotopotoga i le uluaʻi senituri.

3. O ā lamatiaga e manaʻomia ona mataala ai Kerisiano?

³ O le ā e tatou te aʻoaʻoina mai i upu a Iesu iā Peteru? E manaʻomia ona tatou faaeteete ina neʻi faavaivaia lo tatou alofa mo Keriso, ma faalavelavea ai lo tatou uaʻi atu i manaʻoga o le Malo. Na iloa lelei e Iesu luʻi e oo mai ona o popolega o lenei faiga o mea. I lana talafaatusa i le tagata lūlū fatu, na ia taʻua ai o le a talia e nisi “le upu o le malo,” ma amata ona agaʻigaʻi i luma. Peitaʻi, “o le popole i mea a lenei lalolagi ma le malosi taufaasesē o le ʻoa,” e iʻu ina “fetinaʻiina ai le upu.” (Mata. 13:19-22; Mare. 4:19) Pe a tatou lē faaeteete, e ono avea popolega masani o le olaga ma pogai e taaʻina ese ai o tatou loto, ma faaitiitia ai a tatou gaoioiga faaleagaga. O lea na lapataʻia ai e Iesu ona soo: “Ia outou uaʻi atu iā te outou lava, ina neʻi faamamafaina o outou loto i le ʻai tele, ma le inu tele, ma le popole i mea o le olaga nei.”—Luka 21:34.

4. O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia iloilo ai le loloto o lo tatou alofa mo Keriso? (Tagaʻi i le ata i luga aʻe o le matua.)

⁴ E pei ona faia e Peteru, e faamaonia atu foʻi le loloto o lo tatou alofa mo Keriso, e ala i le faamuamua o le galuega na ia tuuina mai iā i tatou e fai. E faapefea ona faamautinoa o loo faaauau ona tatou faia faapea? E ao ona fesili ifo iā i tatou lava mai i lea taimi i lea taimi: ʻO ā mea e sili ona tāua iā te aʻu? O ā mea e sili ona faafiafiaina ai aʻu, o mea faaleagaga po o isi mea masani o le olaga?’ Seʻi o tatou talanoaina vala e tolu o le olaga e mafai ona faavaivaia ai lo tatou alofa mo Keriso ma le naunau i mea faaleagaga, pe a lē faatulaga i le tulaga e tatau ona iai—o galuega totogi, faafiafiaga, ma meafaitino.

5. O le ā le tiute tauave mai i le Tusi Paia mo ulu o aiga?

⁵ O le faifaiva, o le galuega lea na tausi ai le aiga o Peteru, ae e lē o se mea na tau ina fiafia e fai. Ua iloa foʻi e ulu o aiga i aso nei, o lo latou tiute tauave mai i le Tusi Paia o le tausia lea o o latou aiga i le itu faaletino. (1 Timo. 5:8) E tatau ona latou galulue mamafa ina ia faataunuu lenei tiute tauave. Peitaʻi, ua tele ina avea galuega totogi ma pogai o popolega i nei aso e gata ai.

6. O ā popolega o loo feagai ma tagata faigaluega i aso nei?

⁶ Talu ai ua itiiti avanoa faigaluega ae toʻatele tagata e tausinio i ai, o lea ua lotomalilie ai le toʻatele e galulue mo le tele o itula, e ui o nisi taimi e itiiti le totogi e maua mai ai. Ua uunaʻia foʻi e le tele o pisinisi le faateleina o oloa e gaosia, ma ua aafia ai tagata faigaluega i le popole, vaivai, ma iʻu ai ina mamaʻi. O tagata e lē mananaʻo e faigaluega ova taimi, e ono popole ina neʻi faamālōlō mai i a latou galuega.

7, 8. (a) O ai e tatau ona faamuamua ona tatou faamaoni i ai? (e) O le ā le lesona tāua na aʻoaʻoina e se uso i Taialani e faatatau i lana galuega?

⁷ Talu ai o i tatou o Kerisiano, e faamuamua la lo tatou faamaoni iā Ieova le Atua nai lo o tatou pule i galuega. (Luka 10:27) E iai māfuaaga patino e tatou te galulue ai i galuega totogi. E tatou te faigaluega ina ia maua mea faaletino e tatou te manaʻomia mo le ola, ma lagolagoina ai la tatou faiva. Peitaʻi, pe a tatou lē faaeteete, e mafai ona faalavelavea la tatou tapuaʻiga ona o galuega totogi. O se faataʻitaʻiga, na taʻua e se uso i Taialani: “Sa ou fiafia i laʻu galuega o le faaleleia o komepiuta, peitaʻi na manaʻomia ona ou faigaluega mo le tele o itula. O le iʻuga, na tauau ina lē maua ai soʻu taimi mo mea faaleagaga. Na ou iloa e tatau ona sui laʻu galuega ina ia  faamuamua ai manaʻoga o le Malo.” O le ā na faia e lenei uso?

⁸ Na faamatala e le uso: “Ina ua uma ona faia ni fuafuaga i le pe ā ma le tausaga, na ou filifili loa e faatau atu aisakulimi i tagata e feoaʻi i le auala. I le amataga e leʻi lelei le tulaga tautupe ma na ou lotovaivai ai. Pe a matou feiloaʻi ma ē na matou faigaluega faatasi, e aamu ma fesili mai po ua sili atu le faatau aisakulimi, nai lo o le galue i komepiuta i se ofisa e ʻea mālūlū. Na ou tatalo iā Ieova e fesoasoani mai ina ia ausia loʻu sini o le faateleina o loʻu taimi mo gaoioiga faaleagaga. E leʻi umi ae faaleleia le tulaga o mea. Na ou iloa lelei aisakulimi e fiafia i ai tagata faatau, ma maua foʻi le tomai e faia ai aisakulimi. O le iʻuga, na taulia uma aʻu aisakulimi i aso taʻitasi. O le mea moni, na tele atu aʻu tupe na maua nai lo o le taimi na ou faigaluega ai i komepiuta. Na sili atu loʻu fiafia ona ua ou lē toe popole ma atuatuvale e pei ona iai i le galuega muamua. Ae o le mea e sili ona tāua, ua sili atu nei ona ou vavalalata ai iā Ieova.”—Faitau le Mataio 5:3, 6.

9. E faapefea ona tatou faatumau se vaaiga paleni e faatatau i a tatou galuega totogi?

⁹ E tāua i le Atua le toʻaʻaga e galulue, ma e tauia a tatou galuega mamafa. (Faata. 12:14) Peitaʻi, e pei ona taʻua e le uso i palakalafa ua mavae, e tatau ona faatulaga galuega totogi i le tulaga e tatau ona iai. Na fetalai Iesu: “O lea, ia faaauau pea ona outou saʻili muamua le malo ma le amiotonu a le Atua, ona faaopoopoina ai lea o nei mea uma [meafaitino e manaʻomia moni] iā te outou.” (Mata. 6:33) Ina ia iloa po o paleni la tatou vaaiga i galuega totogi ma o tatou tiute tauave faaleagaga, ia fesili ifo: ʻPo ou te fiafia ma naunau i laʻu galuega totogi, ae ou te vaai i aʻu gaoioiga faaleagaga o ni mea masani po o ni mea e tau ina fai?’ O le mafaufau ma manatunatu loloto po o ā o tatou faalogona e faatatau i a tatou galuega totogi ma gaoioiga faaleagaga, o le a tatou iloa ai po o ā moni lava mea o loo tatou faatāuaina.

10. O le ā le lesona tāua na aʻoaʻo e Iesu e faatatau i mea e tatau ona faamuamua?

¹⁰ Na faataatia e Iesu le faaaʻoaʻoga i le auala e faapaleni ai manaʻoga faaletino ma mea faaleagaga. I se tasi taimi, na asiasi atu ai Iesu i le fale o Maria ma lona uso o Mareta. A o nanati solo Mareta e saunia se taumafataga, na filifili Maria e nofo i tafatafa o vae o Iesu ma faalogologo atu iā te ia. Ina ua faitio Mareta i le lē fesoasoani atu o Maria, na fetalai atu Iesu iā Mareta: “Ua filifilia e Maria le mea lelei, ma e lē aveesea mai iā te ia.” (Luka 10:38-42) Na aʻoaʻo atu e Iesu iā Mareta se lesona tāua. Ina ia ʻalofia le faalavelavea i manaʻoga faaletino ae faamaonia atu lo tatou alofa mo Keriso, e tatau ona faaauau ona tatou filifilia le “mea lelei,” o le faamuamua lea o mea faaleagaga.

11. O le ā ua taʻua i le Tusi Paia e faatatau i le faia o ni mālōlōga?

¹¹ E tatou te manaʻomia sina taimi e mālōlō ma faafouina ai mai i a tatou galuega mamafa ma faasologa pisi. Ua taʻua i le Afioga a le Atua: “E leai se mea e sili i le tagata nai lo o le ʻai ma inu, ma iloa e ia mea lelei ona o lana galuega mamafa.” (Fai. 2:24) Na amanaʻia e Iesu e iai taimi e manaʻomia ai ona mālōlō. Ina ua māeʻa ona galulue mamafa i le talaʻiga i se tasi taimi, na faapea atu Iesu i ona soo: “Seʻi o tatou ō na o i tatou i se mea tuufua ma fai ai sina mālōlōga.”—Mare. 6:31, 32.

12. E tusa ai o tafaoga ma faafiafiaga, o le ā e tatau ona tatou faaeteete i ai? Aumai se faaaʻoaʻoga.

¹² O lea la, o tafaoga ma faafiafiaga e aogā e maua ai se mālōlōga. Peitaʻi, ia faaeteete i le lamatiaga o le taulaʻi o o tatou olaga i faafiafiaga. I le uluaʻi senituri, e toʻatele na iai  le manatu e faapea: “Seʻi o tatou aai la ma inu auā o a taeao e tatou te feoti ai.” (1 Kori. 15:32) O le manatu foʻi lenā ua taatele i le lalolagi i aso nei. O se faataʻitaʻiga, na amata ona auai se tama talavou i Europa i Sisifo i sauniga faa-Kerisiano i ni tausaga ua mavae. Peitaʻi, o lona naunau tele i mea faafiafia na lē toe faifaimea faatasi ai ma tagata o Ieova. A o faagasolo taimi, na iʻu ina ia malamalama o lona uaʻi atu i mea faafiafia na oo ai i faafitauli ma faanoanoaga. O lea na toe amata ai lana suʻesuʻega ma e leʻi umi ae agavaa e avea ma tagata talaʻi o le tala lelei. Ina ua uma lona papatisoga, na faapea mai o ia: “E pau le mea ou te faanoanoa ai ona o le tele o loʻu taimi na maʻimau, ae faatoʻā ou iloaina e sili mamao atu le fiafia e maua mai i le auaunaga iā Ieova, nai lo o faafiafiaga a lenei lalolagi.”

13. (a) Aumai se faataʻitaʻiga e iloa ai e lē lelei le faaalu o le tele o le taimi i tafaoga ma faafiafiaga. (e) O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia iai pea se vaaiga paleni i tafaoga ma faafiafiaga?

¹³ O le fuafuaga o tafaoga ma faafiafiaga, o le faafouina ai lea o lo tatou malosi. O le ā le tele o le taimi e tatau ona tatou faaalu i nei mea? Seʻi manatu i le faataʻitaʻiga lenei. O le toʻatele o i tatou e fiafia e aai i meaʻai suamalie mai i lea taimi i lea taimi. Peitaʻi, ua tatou iloa o le aai i le tele o taimi i keke ma lole, o le a iʻu ina faaleagaina ai lo tatou soifua mālōlōina. O le pogai lea e tatau ai ona tatou aai i le tele o taimi i meaʻai e ola mālōlōina ai. I se tulaga talitutusa, o le faaalu o le tele o taimi i tafaoga ma faafiafiaga, o le a faavaivaia ai lo tatou itu faaleagaga. Ina ia puipuia i tatou, e ao ona tatou auai e lē aunoa i gaoioiga faaleagaga. E faapefea ona iloa o loo paleni la tatou vaaiga i tafaoga ma faafiafiaga? A o faagasolo se vaiaso, ia faamaumau i lalo le aofaʻi o itula o loo tatou faaaluina mo gaoioiga faaleagaga, e pei o le auai i sauniga, faia o se sao i le faiva i le fanua, ma le faia o a tatou lava suʻesuʻega ma le tapuaʻiga a le aiga. Ia faatusatusa lenā taimi ma le taimi na tatou faaaluina i faigāmālōlōga i lenā lava vaiaso, e pei o le auai i taaloga, faia o ni mea masani e tatou te fiafia i ai, matamata le televise, pe taaalo foʻi i taaloga vitiō. Pe a faatusatusa nei lisi e lua, o le ā o le a faailoa mai ai? Po o faailoa mai ai e tatau ona faaitiitia le taimi mo tafaoga ma faafiafiaga?—Faitau le Efeso 5:15, 16.

14. O le ā e tatau ona taʻitaʻia ai a tatou filifiliga i tafaoga ma faafiafiaga?

¹⁴ E iai i tagata taʻitoʻatasi ma ulu o aiga le saʻolotoga e filifili ai tafaoga e mananaʻo i ai, ae e tatau ona ōgatusa ma taʻiala a Ieova o loo i mataupu silisili o le Tusi Paia. * O tafaoga ma faafiafiaga talafeagai o se “meaalofa lea mai i le Atua.” (Fai. 3:12, 13) E tatou te iloa e eseese tafaoga ma faafiafiaga e filifilia e tagata. (Kala. 6:4, 5) Po o ā lava faafiafiaga e tatou te filifilia, e tatou te mananaʻo ia faatulaga i le tulaga e tatau ona iai. Na fetalai Iesu: “O le mea e iai lo outou ʻoa, e iai foʻi ma o outou loto.” (Mata. 6:21) O lea, o lo tatou alolofa mai i le loto mo Iesu o le a uunaʻia ai i tatou e taulaʻi atu o tatou mafaufauga, faamatalaga, ma gaoioiga, i galuega o le Malo nai lo o mea masani o le olaga.—Fili. 1:9, 10.

15, 16. (a) E faapefea ona avea le manaʻo tele i meafaitino o se mailei iā i tatou? (e) O ā fautuaga atamai na aumaia e Iesu e faatatau i meafaitino?

¹⁵ Ua matuā tausinio le toʻatele o tagata i aso nei ia maua āʻega fou, masini fou faaonapōnei, ma isi mea fou. O lea, e ao i Kerisiano taʻitoʻatasi ona iloilo o latou faanaunauga e ala i le fesili ifo: ʻPo o sili atu ona tāua meafaitino iā te aʻu, ma ua alu ai le tele o loʻu taimi e saʻili faamatalaga ma mafaufau  e faatatau i taavale fou po o ofu fou, nai lo o le sauniuni mo sauniga a le faapotopotoga? Po ua alu uma loʻu taimi i mea masani o le olaga, a ua faaitiitia le taimi e tatalo ai pe faitau le Tusi Paia?’ Pe afai ua mātauina ua faasilisilia lo tatou naunau i meafaitino nai lo o le alolofa i le Keriso, e tatau la ona tatou manatunatu i fetalaiga nei a Iesu: ʻIa leoleo iā te outou i le manaʻo tele.’ (Luka 12:15) Aiseā na aumaia ai e Iesu lenei lapataʻiga tāua?

¹⁶ Na taʻua e Iesu “e lē mafai ona pologa se tasi i ni matai se toʻalua.” Na ia taʻua atili: “E lē mafai ona e pologa i le Atua atoa ma ʻOa.” E lē mafai ona tatou avatu le mea e sili mo Ieova, a o le taimi e tasi o loo tatou matuā naunau i meafaitino. Aiseā? Auā na fetalai Iesu o le a tatou ʻʻinoʻino i le tasi ae alofa atu i le isi,’ pe e “pipii atu i le tasi ae manatu faatauvaa i le isi.” (Mata. 6:24) O i tatou uma lava o tagata e lē lelei atoatoa, ma e manaʻomia ona tatou tauivi e teena “tuʻinanau o le tino,” e aofia ai le manaʻo tele i meafaitino.—Efe. 2:3.

17. (a) Aiseā e faigatā ai i tagata e faaletino o latou mafaufauga, ona atiaʻe se vaaiga paleni i meafaitino? (e) O le ā e fesoasoani iā i tatou ina ia teena ai le manaʻo tele i meafaitino?

¹⁷ O tagata e faaletino o latou mafaufauga, e faigatā ona latou atiaʻe se vaaiga paleni i meafaitino. Aiseā? Talu ai ua pogisa la latou vaaiga faaleagaga. (Faitau le 1 Korinito 2:14.) Pe a amata ona lē lelei lo latou tomai e mafaufau ai, o le a atili ai ona faigatā ona latou faaeseese le mea e saʻo mai i le mea e sesē. (Epe. 5:11-14) O le iʻuga, ua lē mafai e nisi ona pulea lo latou manaʻo i meafaitino, o se faanaunauga e lē mafai ona faamalieina. (Fai. 5:10) Peitaʻi, e tatou te lotofaafetai ona e iai se vaifofō o nei mafaufauga faaletino, o le faitauina lea e lē aunoa o le Afioga a le Atua. (1 Pete. 2:2) O le manatunatu loloto o Iesu i upu moni mai i le Atua, na fesoasoani e na te teena ai faaosoosoga. O lo tatou faatatauina foʻi o mataupu silisili o le Tusi Paia, e fesoasoani e tatou te teena ai le manaʻo tele i meafaitino. (Mata. 4:8-10) O le faia faapea, e tatou te faailoa atu ai iā Iesu e sili atu lo tatou alolofa iā te ia nai lo o le naunau i meafaitino.

18. O le ā ua e maumauaʻi e fai?

¹⁸ Sa faamanatu atu e Iesu iā Peteru e manaʻomia ona faamuamua mea faaleagaga i lona olaga, e ala i le fesili atu: “Pe e sili ea lou alofa iā te aʻu nai lo o lou naunau i nei mea?” O le uiga o le igoa o Peteru, “O se Fasi Papa.” Na ola Peteru e tusa ai ma lona igoa, auā na ia faaalia uiga e pei o se papa. (Galu. 4:5-20) I aso foʻi nei, e mafai ona faatumauina lo tatou alofa iā Keriso, e ala i le faatulaga o a tatou galuega totogi, tafaoga ma faafiafiaga, ma meafaitino, i le tulaga e tatau ona iai. Tau ina ia faaalia atu i a tatou filifiliga o loo tutusa o tatou faalogona ma Peteru, o lē na faapea atu iā Iesu: “Le Alii e, ua e silafia ou te alofa faapelepele iā te oe.”