NA Avril 2006, mbeni tënë amû yâ ti ambeti-sango ti dunia kue. A sara tënë ti mbeni kua so awandara asara, so afa nda ti atënë ti yâ ti mbeni mbeti ti giriri so ala wara ni ade ti ninga pëpe, so a iri ni “Évangile ti Judas.” Ambeti-sango ni afa peko ti atënë ti awandara ni so atene mbeti ni azi lê ti ala nzoni na ndo ti Judas, disciple so akä lani Jésus. Na ala, Judas ayeke lani mbeni zo so asara kpengba ye, bazengele so ahinga Jésus tâ nzoni mingi, si lo kä Jésus tongana ti so Jésus wani ahunda na lo.

Évangile ni so ayeke biani mbeni ngbene mbeti? Tongana a yeke ni, a fa mbeni ye so e hinga pëpe na ndo ti Judas Iscariote ti yâ ti Bible? na ndo ti Jésus Christ? wala na ndo ti akozo Chrétien? A yeke changé bango ndo ti e na ndo ti Christ nga na afango ye ti lo?

E hinga pëpe tongana nyen la si a wara “Évangile ti Judas” ni. Ahon ti tene azo ti gingo nda ti aye na gbe ti sese si awara ni na asara tënë na ndo ni, mbeti ni so abâ gigi tongaso na lê ti gara na popo ti ngu 1976 na 1983. A tene a wara ni na Égypte na ngu 1978 na yâ ti mbeni ngbene dû ti kuâ, peut-être na yâ ti mbeni dû ti tênë. Évangile ni so ayeke lani na yâ ti molongo ti ambeni bungbi ti atënë osio ti yâ ti mbeni codex (mbeni mbeti ti giriri) so a sara ni na yanga ti Copte (so alondo na yanga ti kodoro so azo ayeke tene ni giriri na Égypte).

A sara codex ni na poro ti nyama, teti so ndo ahule mingi na Égypte ye so abata ni nzoni mingi. Me na peko ti so a zi ni na Égypte ague na ni na mbeni kodoro nde, codex ni ato nda ti buba hio. Lani, na ngu 1983 a fa ni gi hio tongaso na mbeni kete wungo ti awandara, me ngere ni ayeke ngangu mingi si ala wara lege ti vo ni ape. Tongana angu ayeke hon, teti so a bata codex ni nzoni ape, lo kiri lo buba. Na ngu 2000, mbeni wali ti kodoro ti Suisse, so kua ti lo ayeke ti vongo angbene ye, avo ni. Na pekoni, lo mû ni na groupe ti ambeni wandara ti kodoro nde nde so asara kua na gbe ti ambeni ndokua (Maecenas Foundation for Ancient Art nga na National Geographic Society). Andokua ni ahunda na ala ti lekere codex ni, teti ambeni na popo ni, yâ ti ala afâ kete kete awe. A hunda nga na ala ti hinga na ngu wa la si a  sara codex ni, ti kiri pekoni na ti fa nda ti atënë ti yâ ni.

Awandara ni atene so a sû codex ni so na ngu 200 wala 300 tongaso na peko ti Christ. Me ala tene so peut-être na tongo nda ni a sû “Évangile ti Judas” ni na yanga ti Grec angu mingi kozoni, si na pekoni a kiri pekoni na yanga ti Copte. Lawa la si a sû “Évangile ti Judas” ni? Nga, nyen la asara si a sû ni so?

Kozo ndo so si a wara iri ti “Évangile ti Judas” ni dä ayeke na yâ ti ambeni mbeti so Irénée de Lyon asû ni. Lo yeke ândö mbeni kota zo ti églize na yâ ti ngoi so ayeke nduru na ngu 200. Na yâ ti mbeni mbeti ti lo (Contre les hérésies), Irénée asara tënë ti ambeni bungbi ti azo so lo ke afango ye ti ala. Na mbeni oko ti abungbi ni so, lo tene: “Ala tene so Judas, zo ti kango Jésus, ahinga lani ambeni ye tâ nzoni mingi. Ala tene nga so gi lo oko la lo mä yâ ti tâ tënë ni nzoni ahon amba ti lo, si lo sara mbeni ye so a honde ndani, so ayeke tënë ti kango Jésus. Na lege ti lo, aye kue, na yayu nga na sese, aga kirikiri. Ala sigigi tâ na mara ti mbeti ti tere tongaso, so ala iri ni Évangile ti Judas.”

Mingi ti atënë ti Irénée ni ayeke ti ke na afango ye nde nde ti aChrétien ti wataka so a iri ala agnostique. Agnostique atene ani la si ani yeke na tâ hingango ye. Yâ ti agnostique ayeke nde nde. Bungbi ti agnostique oko oko ayeke na fason ti ala wani ti fango nda ti atënë ti Bible. Atënë ti ala ni aluti mingi gi na ndo ti aye so ala wani asû ni, so amû ndo lani mingi na popo ti ngu 100 na 200.

Mingi ni, ambeti ti agnostique atene so abazengele ti Jésus so iri ti ala awu amä lani yâ ti fango ye ti Jésus ape. Ala tene nga so gi kete wungo ti abazengele ni la si amä yâ ti mbeni fango ye so Jésus afa so lo honde ndani. * Ambeni gnostique ni atene so dunia so e yeke dä so ayeke mbeni da ti kanga. Tongaso, nzapa so aleke aye, so ambeti ti Genèse ti si na Malachie asara tënë ti lo, ayeke kete nzapa tongana a haka lo na gbâ ti akota nzapa so ala yeke voro ni. Ala tene so zo so ayeke na tâ “hingango ye” la si ayeke mä yâ ti “tënë so a honde ndani” so, nga si ayeke sigigi na yâ ti tere ti lo ti mitele.

Mara ti tënë so la a bâ ni na yâ ti “Évangile ti Judas.” A to nda ni tongaso: “Tënë so a honde ndani, so Jésus atene na Judas Iscariote teti alango miombe, so ahunzi lango ota kozoni si ala sara matanga ti Pâque.”

Codex so la si Irénée asara tënë ni so? so azo abâ ni ape teti angu ngbangbo mingi so? Marvin Meyer, mbeni oko ti awandara ti kozo groupe so agi nda ti codex so na akiri pekoni, atene so “atënë ti Irénée ni ague tâ oko na aye so ayeke na yâ ti codex so a iri ni Évangile ti Judas.”

Na yâ ti “Évangile ti Judas,” a tene so Jésus ahe adisciple ti lo ni na ngia na ngoi so ala mä yâ ti afango ye ti lo ni pëpe. Me gi Judas, lo oko na popo ti abazengele 12, la si ahinga tâ nda ti Jésus. Ni la si Jésus afa gi na lo oko “atënë ti royaume so a honde ndani.”

Ye so Irénée atene asara ye mingi na ndo ti kozo kua so awandara ni asara. Na yâ ti atënë ti ala ni so ala kiri pekoni so, a fa so Jésus abâ so Judas la ayeke disciple so ayeke mä yâ ti atënë ni nzoni, na gi lo la si ayeke hinga nda ti tënë ti “royaume” ni. Tanga ti abazengele ni ayeke zia ande mbeni zo na place ti Judas, me Judas ni ayeke ga “yingo bale-oko na ota ni” so ayeke “hon ala kue [tanga ti adisciple ni kue]” teti so, tongana ti so Jésus atene, “Mo la si mo yeke mû ande na sacrifice mitele so mbi yeke na yâ ni.”

Bart Ehrman na Elaine Pagels, ambeni kota wasungo mbeti so amanda ye mingi na ndo ti akozo  Chrétien nga na agnostique, asû nga na mbeti atënë ti bê ti ala na ndo ti “Évangile ti Judas,” na ala sigigi na ni na lê ti gara hio. Atënë ti ala ni akpa tere mingi na ti awandara ti kozo groupe so amanda ye na ndo ti évangile ni. Me kete na peko ti so ala sigigi na ni, ambeni wandara nde, azo tongana April DeConick na Birger Pearson, afa gingo bê ti ala. Ala tene so ndokua so (National Geographic Society) asigigi na ngbene mbeti ni adö tere ti lo ti sara ni gi ti tene a sara tënë ti lo na yâ ti ambeti-sango. Ala tene nga so ndokua ni amû pëpe tâ gi peko ti kode ti kua so a zia na sese, so ayeke ti bâ yâ ti atënë ti ambeti nzoni kozo si a sigigi na ni.

Atâa so DeConick na Pearson asara kua ti ala nde nde, ala use kue abâ so awandara ti kozo groupe ni akiri peko ti ambeni kpengba tënë ti yâ ti codex ni nzoni ape. Ti DeConick, Jésus airi Judas “Démon bale-oko na ota ni,” me pëpe “yingo bale-oko na ota ni.” * Jésus atene nga na Judas tâ polele so lo yeke lï pëpe na yâ ti “royaume” ni. Nde na ti so a tene Judas ahon tanga ti adisciple ni, Jésus atene ti lo na Judas polele, lo tene: “Mo yeke sara ye sioni ahon tâ ti amba ti mo kue, teti so mo la si mo yeke mû ande na sacrifice mitele so mbi yeke na yâ ni.” Ti DeConick, “Évangile ti Judas” ayeke mbeni mbeti so a sara ni gi ti he na abazengele ni kue. Tongaso, tënë ti nda ni so DeConick na Pearson atene ayeke so na yâ ti “Évangile ti Judas,” Judas ayeke pëpe mbeni zo so asara kpengba ye.

Atâa awandara so amanda ye na ndo ti évangile ni abâ Judas tongana mbeni zo so asara kpengba ye wala mbeni démon, zo oko na popo ti ala atene pëpe so atënë ti yâ ni ayeke tâ ye biani. Bart Ehrman atene: “A yeke pëpe mbeni Évangile so Judas mveni wala mbeni zo so atene ni yeke Judas la si asû ni . . . A yeke pëpe mbeni Évangile so mbeni zo so ahinga lani Judas si asû ni na ngoi ti Judas ni mveni . . . Buku so ayeke fa nga na e ape ambeni fini tënë na ndo ti tâ ye so asi na ngoi so lani Jésus ayeke na ndo ti sese ge.”

“Évangile ti Judas” ayeke mbeni mbeti so agnostique la asara ni ngu 100 tongaso na peko ti Christ. A sara ni lani na yanga ti Grec. Awandara ade ti hinga pëpe wala “Évangile ti Judas” ni so, so a wara ni ade ti ninga pëpe, ayeke oko mbeti so lani Irénée asara tënë na ndo ni. Me évangile ni so azi lê ti e tâ nzoni na ndo ti ngoi so lani yâ ti aChrétien akangbi na asecte nde nde so fango ye ti ala nga ayeke nde nde. Ahon ti tene “Évangile ti Judas” ni afa so atënë ti yâ ti Bible ayeke mvene, atënë ti yâ ni afa biani so tënë so lani abazengele ayeke tene ti gboto na mê ti azo, tongana ti atënë ti Paul na Kusala 20:29, 30, ayeke tâ ye biani. Lo tene: “Mbi hinga so tongana mbi hon ande awe, fade . . . ambeni koli ayeke londo na ala yeke sara atënë so ala ba yâ ni kirikiri ti gboto na adisciple na peko ti ala.”