“KOLI so ayeke mbeni ta so mbi soro ni awe ti mû iri ti mbi ti fa na amara [nga na] agbia”. (Kus. 9:15). Jésus atene lani tënë so na ndo ti mbeni Juif so aga Chrétien fini fini, so na pekoni lo ga bazengele na a hinga lo na iri ti Paul.

Néron, togbia ti Rome, ayeke lani mbeni oko ti “agbia” so. Mo yeke bâ tere ti mo tongana nyen tongana mo doit ti gbu koko ti mabe ti mo na devant ti mbeni gbia tongana Néron so? Biani, a wa aChrétien kue ti sara ye tongana Paul (1 aCor. 11:1). Mbeni lege ti sara ni ayeke ti sara ye tongana ti Paul so asara lani kua na andia ti kodoro ti ngoi ti lo.

Ndia ti Moïse ayeke lani ndia so a mû na azo ti Israël, aJuif kue so aye tënë ti Nzapa adoit ti sara ye alingbi na ni na ndo kue. Na peko ti Pentecôte ti ngu 33, a hunda lani na atâ wavorongo Nzapa pëpe ti ngbâ ti sara ye alingbi na Ndia ti Moïse (Kus. 15:28, 29; aGal. 4:9-11). Biani, Paul na amba ti lo aChrétien atene lani sioni tënë ti Ndia ape, ala lingbi lani ti fa tënë na aJuif mingi sân ti tene a kanga lege na ala (1 aCor. 9:20). Na ambeni ngoi, Paul ague na yâ ti asynagogue, kâ lo fa lani tënë na azo so ahinga Nzapa ti Abraham nga lo pika patara na ala na ndo ti ambage ti Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu.—Kus. 9:19, 20; 13:5, 14-16; 14:1; 17:1, 2.

Abazengele asoro lani Jérusalem ti duti kozo ndo so ala yeke duti dä ti bâ ndo na ndo ti kua ti fango tënë. Ala yeke fa ye lani lakue na yâ ti temple (Kus. 1:4; 2:46; 5:20). Mbeni lâ, Paul ague lani na Jérusalem na nda ni a kanga lo kâ. So ayeke lani tongo nda ti ye so ndia ahunda ti sara so na nda ni a gue na Paul na Rome.

Akota zo ti Rome abâ atënë ti mabe so Paul ayeke fa ni lani tongana nyen? Ti kiri tënë na hunda so, a yeke nzoni e bâ bango ndo ti aRomain na ndo ti abungbi ti vorongo Nzapa. Ala yeke forcé lani pëpe azo ti amara nde nde so ayeke na yâ ti kodoro-togbia ti ala ti zia lege ti bungbi ti vorongo ti ala. Me tongana ala bâ so mbeni ye alingbi ti ga na kpale na yâ ti kodoro ni wala na ndo ti nzoni sarango ye ti azo, ala yeke sara ni.

 Na yâ ti kodoro-togbia ti Rome a mû na aJuif gbâ ti adroit. Mbeni buku (Backgrounds of Early Christianity) atene: “Azo so ayeke voro Nzapa ti aJuif ayeke lani na mbeni pendere pasa na yâ ti kodoro-togbia ti Rome. . . . A-Juif ayeke lani na liberté ti voro Nzapa ti ala na a hunda lani na ala pëpe ti voro anzapa ti kodoro ti Rome. Na ando so ala yeke dä ala lingbi ti sara ye alingbi na ndia ti ala.” Ala doit nga lani ti sara kua ti turugu ape. * Paul asara lani kua na droit so ndia ti aRomain amû na aJuif ti gbu koko ti bungbi ti Nzapa ti aChrétien na devant ti akota zo ti Rome.

Azo so ayeke kanga lege na bazengele Paul agi lani alege nde nde ti pusu asenge zo nga na akota zo ti kodoro na tere ti lo (Kus. 13:50; 14:2, 19; 18:12, 13). Bâ mbeni ye so asi. A-ancien ti congrégation so ayeke na Jérusalem amä lani ambeni tënë ti mvene so ayeke mû ndo na popo ti aJuif a tene so Paul ayeke fa na azo ti “ke tënë ti aye so Moïse afa”. Mara ti atënë tongaso alingbi sara si aJuif so aga Chrétien fini fini apensé so Paul ane pëpe aye so Nzapa aleke. Azo ti Sanhédrin alingbi ti tene so bungbi ti aChrétien ake tënë ti bungbi ti vorongo Nzapa ti aJuif. Tongana tënë ni ayeke tâ tënë, a lingbi ti punir aJuif so amû peko ti aChrétien. Azo ayeke ke ala nga ayeke kanga lege na ala ti fa tënë na yâ ti temple wala na yâ ti asynagogue. Tongaso, a-ancien amû wango na Paul ti gue na temple na ti sara mbeni ye so Nzapa ahunda ni lani ape me so ayeke sioni ape ti fa so tënë ni ayeke tâ tënë ape.—Kus. 21:18-27.

Paul asara ni lani, na ye so azi lege na lo ti ‘gbu koko ti nzoni tënë na ti sara si gere ni aluti ngangu na lege ti ndia.’ (aPhil. 1:7). Na yâ ti temple, aJuif asara ngonzo na ala ye ti fâ Paul. Kota zo ti aturugu ti Rome amû Paul ague na lo na kanga. Na ngoi so a leke Paul ti pika lo, lo fa so lo yeke Romain. Ye so asara si a gue na lo na Césarée, ndo so aRomain ayeke bâ ndo na ndo ti Judée. Kâ lege azi na lo ti fa tënë na mbeto ape na devant ti akota zo ti kodoro. Peut-être ye so la asara si azo so ahinga peut-être ye mingi na ndo ti bungbi ti Nzapa ti aChrétien ape ahinga ye na ndo ni mingi.

Kusala chapitre 24 asara tënë ti Paul so a gue na lo na da-ngbanga na devant ti Félix, gouverneur ti Judée so ayeke Romain. Félix amä lani awe tënë na ndo ti ye so aChrétien amä na bê na ni. A-Juif abi atënë na li ti Paul atene lo doro ndia ti aRomain na alege ota tongaso. Ala tene lo ga na kangbi na popo ti aJuif na yâ ti kodoro-togbia ti Rome kue, lo mû li ni na yâ ti mbeni sioni secte nga lo yeke gi ti sara si temple so aRomain ayeke bata ni aga sioni (Kus. 24:5, 6). Atënë so alingbi ti sara si a dë ngbanga ti kuâ na li ti Paul.

A yeke nzoni mingi ti tene aChrétien ti laso agbu li na ndo ti sarango ye ti Paul na ngoi so a gue na lo na ngbanga. Lo sara ye lani kirikiri ape nga lo ne azo. Paul asara lani kua na atënë ti Ndia nga na ti aprophète ti gbu koko ti droit ti lo ti voro ‘Nzapa ti akotara ti lo’. So ayeke mbeni droit so aJuif ayeke na ni lani na gbe ti ndia ti aRomain (Kus. 24:14). Na pekoni, Paul alingbi ti gbu koko ti mabe ti lo nga ti fa tënë ni na devant ti gouverneur Porcius Festus nga na devant ti Gbia Hérode Agrippa.

Na nda ni, ti tene a mä Paul nzoni, lo tene: “Mbi hunda ti gue na tënë ni na gbele César!” Gbia so ayeke na ngangu mingi na ngoi ni kâ.—Kus. 25:11.

Mbeni ange atene na Paul, atene: “A lingbi mo luti na gbele César.” (Kus. 27:24). Néron, togbia ti Rome, atene lani na tongo nda ti komandema ti lo atene ni yeke fâ angbanga kue ape. Na yâ ti akozo ngu miombe ti komandema ti lo, mingi ni lo yeke mû lani akua ti fango ngbanga ni na ambeni zo. Mbeni buku (The Life and Epistles of Saint Paul) atene so tongana Néron aye ti fâ mbeni ngbanga, lo yeke mä zo ni na yâ ti yangbo ti lo, na yangbo ni lo yeke na bungbi ti ambeni wawango so ahinga ye mingi nga so azo ane ala mingi so ayeke mû maboko na lo.

Bible atene ape wala Néron wani la amä lani Paul nga afâ ngbanga na li ti lo wala lo tene na mbeni zo  ti mä atënë ti Paul nga ti fa peko ni na lo. Atâa a yeke so wa, peut-être Paul afa lani so lo yeke voro Nzapa ti aJuif nga lo wa azo kue ti mû na azo ti gouvernement nengo so ala lingbi na ni (aRom. 13:1-7; Tite 3:1, 2). A yeke polele so Paul agbu lani koko ti nzoni tënë pendere mingi na devant ti akota zo ti kodoro. Da-ngbanga ti César azi lani Paul na kanga.—aPhil. 2:24; Phm. 22.

Jésus atene na adisciple ti lo, lo tene: “Fade a yeke gue na ala na gbele agouverneur nga na agbia ngbanga ti mbi, si ala wara lege ti fa tënë na ala nga na azo ti amara.” (Mat. 10:18). A yeke mbeni pasa ti tene ye tongaso asi na e ndali ti Jésus. Ngangu so e yeke sara ti gbu koko ti nzoni tënë alingbi ti sara si e sö benda na gbele ada-ngbanga. Biani, atâa desizion wa la azo so siokpari ayeke na tere ti ala amû, Jéhovah la amû na e droit ti fa nzoni tënë. Gi Royaume ti Nzapa oko la alingbi ti zi e biani biani na gbe ti aye ti ngangu nga na fango ngbanga ti kirikiri.—Zo-ti. 8:9; Jér. 10:23.

Même laso aChrétien alingbi ti gonda iri ti Jéhovah na ngoi so ala yeke gbu koko ti mabe ti ala. Tongana ti so Paul asara lani, a yeke nzoni e gi ti sara ye kirikiri ape, e sara tënë polele nga e sara si azo ayeda na tënë ti mabe ti e. Jésus atene na adisciple ti lo so a lingbi ‘ala leke kozoni pëpe na yâ ti bê ti ala kode so ala yeke sara na tënë ti zi tënë na li ti ala, teti fade lo yeke mû na ala yanga nga ndara, so awato ti ala kue so abungbi oko alingbi ande pëpe ti gbu lê ni wala ti ke ni.’—Luc 21:14, 15; 2 Tim. 3:12; 1 Pi. 3:15.

Na ngoi so aChrétien ayeke gbu koko ti mabe ti ala na devant ti agbia, agouverneur, wala akota zo ti kodoro, ala lingbi ti fa tënë na azo so alingbi ti duti ngangu ti fa tënë na ala na mbeni lege nde. Ambeni desizion so ada-ngbanga amû ti mû mbage ti e akiri aleke yâ ti andia so a lingbi azo kue asara ye alingbi na ni, tongaso amû na azo liberté ti sara tënë nga ti voro Nzapa. Me atâa ye ti peko ti mara ti angbanga so ayeke so wa, so awakua ti Jéhovah afa so ala sara ye na mbeto ape na gbele ngbanga azia ngia na bê ti lo.