1, 2. (a) Azo mingi abâ dutingo zo ti yingo tongana nyen? (b) Akota hundango ndo wa la e yeke bâ na yâ ti article so?

MBENI ita-wali na Canada atene: “Dutingo zo ti yingo asara si mbi yeke na ngia mingi nga amû maboko na mbi ti hon ndö ti atara ti lâ na lâ.” Mbeni ita-koli na Brésil atene: “E yeke na ngia mingi na yâ ti ngu 23 so e sara mariage grâce na ngangu so e sara ti ye aye ti yingo mingi.” Mbeni ita-koli na Philippines nga atene: “Dutingo zo ti yingo amû lege na mbi ti duti na siriri ti bê nga amû maboko na mbi ti sara ye nzoni mingi na aita so dutingo ti ala ayeke nde nde.”

² Amara ti atënë tongana ati so afa nzoni ti dutingo zo ti yingo. A sara si e lingbi ti hunda terê ti e, e tene: ‘Tongana nyen la mbi lingbi ti maï ti ga zo ti yingo na ti wara anzoni ye ti peko ni mingi tongana ti so a fa ge so?’ Me kozo ti tene e kiri tënë na hunda so, a lingbi e hinga polele ye so Bible atene na ndö ti azo ti yingo. Na yâ ti article so, e yeke kiri tënë na akota hundango ndo ota. (1) Ti duti zo ti yingo aye ti tene nyen? (2) Atapande wa la ayeke mû maboko na e ti maï ti ga zo ti yingo? (3) Tongana nyen la ngangu so e yeke sara ti duti na “bibe ti Christ” ayeke mû maboko na e ti duti azo ti yingo?

3. Tongana nyen la Bible afa kangbi so ayeke na popo ti zo ti mitele na zo ti yingo?

³ Ti mû maboko na e ti hinga zo ti yingo, bazengele Paul afa kangbi so ayeke na popo ti “zo ti yingo” na “zo ti mitele”. (Diko 1 aCorinthien 2:14-16.) Kangbi ni ayeke so wa? A fa “zo ti mitele” tongana zo so ayeda na “aye ti yingo ti Nzapa pëpe, ndali ti so a yeke ye ti buba na lê ti lo, na lo lingbi ti gbu ndani pëpe”. Me “zo ti yingo” ayeke zo so “abâ yâ ti aye kue nzoni” nga lo yeke na “bibe ti Christ.” Paul awa e ti duti azo ti yingo. Na ambeni lege wa la azo ti mitele ayeke nde na azo ti yingo?

4, 5. Asarango ye ti zo ti mitele ayeke so wa?

⁴ Zia e bâ kozoni bango ndo ti zo ti mitele. Zo ti mitele ayeke na bango ndo ti azo dunia so, so mingi ni ayeke gï na ndö ti aye ti mitele. Paul atene so a yeke “yingo so ayeke sara kua fadeso na yâ ti amolenge ti kengo yanga.” (aÉph. 2:2). Bango ndo so apusu mingi ti azo ti mû gï peko ti gbâ ti azo. Gï aye ti mitele la agbu bê ti ala. Ye so asara si mingi ti ala asara aye so na lê ti ala ayeke na lege ni nga ala sara ngangu oko ape ti sara ye alingbi na andia ti Nzapa. Zo ti mitele ayeke pensé mingi na ndö ti warango kota ndo nga gingo ti wara aye ti mitele wala lo yeke luti gï na ndö ti aye so na lê ti lo ayeke na lege ni.

⁵ Mbeni ye wa la a yeke hinga na zo ti mitele? Azo so abi terê ti ala na yâ ti mbeni oko ti “akusala ti mitele” ayeke azo ti mitele (aGal. 5:19-21). Na yâ ti kozo mbeti ti Paul na congrégation ti Corinthe lo fa ambeni sarango ye ti azo so ayeke na bango ndo ti mitele. Na popo ni a yeke wara maïngo tënë ti kangbi, mungo mbage ti zo, papa, guengo na mba na gbele ngbanga, bango azo so amû li ni na nene ni ape nga tengo ye nga na nyongo sämba ahon ndö ni. Na ngoi so zo ti mitele awara tara lo yeke woko nga lo yeke tï na yâ ti tara ni (aProv. 7:21, 22). Jude asara tënë ti azo so sarango ye ti ala abuba juska “mbeni ye ti yingo ayeke na terê ti ala pëpe.”—Jude 18, 19.

6. Zo ti yingo ayeke tongana nyen?

⁶ Ti duti “zo ti yingo” aye ti tene nyen? Zo ti yingo ayeke gi fango lege ti Nzapa, lo yeke nde na zo ti mitele. Azo ti yingo ayeke sara kue ti “ga azo so asara ye tongana ti Nzapa”. (aÉph. 5:1). So ti tene ala yeke sara ngangu ti hinga pensé ti Jéhovah na ndö ti atënë nga ti bâ aye tongana ti lo. Nzapa ayeke tâ zo na lê ti ala. Ala sara ye tongana ti azo ti mitele ape, ala yeke gi ti sara ye ague oko na andia ti Jéhovah na yâ ti fini ti ala kue (Ps. 119:33; 143:10). Zo ti yingo ayeke gi ti lë “lengo ti yingo” me lo yeke gi pëpe ti zia lê ti lo na ndö ti akua ti mitele (aGal. 5:22, 23). Tongaso, zo ti yingo ayeke zo so aye ti yingo agbu bê ti lo mingi.

7. Bible atene nyen na ndö ti azo ti yingo?

⁷ Bible asara nzoni tënë ti azo ti yingo. Matthieu 5:3 atene: “Ngia ayeke na ala so ahinga so ala yeke na bezoin ti aye ti yingo, ndali ti so Royaume ti yayu ayeke ti ala.” A-Romain 8:6 afa nzoni ti dutingo zo ti yingo, atene: “Bingo bê na ndö ti mitele aye ti tene kuâ, me bingo bê na ndö ti yingo aye ti tene fini nga na siriri.” Tongana e zia li ti e na ndö ti aye ti yingo, laso e yeke duti na siriri na Nzapa nga e yeke duti na siriri na e wani nga e yeke na beku ti wara fini ti lakue lakue na yâ ti ngoi so ayeke ga.

8. Ngbanga ti nyen la a lingbi zo asara ngangu si lo ga zo ti yingo nga lo ngbâ ti duti zo ti yingo?

⁸ Ye oko, e yeke na yâ ti mbeni dunia so ayeke sioni mingi. Ndali ti so bango ndo ti azo so e yeke na terê ti ala ayeke ti mitele, a lingbi e sara biani ngangu si e ga zo ti  yingo nga e ngbâ ti duti zo ti yingo. Tongana mbeni zo aye aye ti yingo encore ape, lo yeke zia mbeni dû na yâ ti asarango ye ti lo na sioni “pupu” ti dunia so ayeke lï hio na yâ ni. Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti tene ye tongaso asi na e ape? Tongana nyen la e lingbi ti maï na lege ti yingo?

9. (a) Nyen la alingbi ti mû maboko na e ti maï na lege ti yingo? (b) Atapande ti azo ti yingo wa la e yeke bâ ande?

⁹ Mbeni molenge alingbi ti ga biazo tongana lo bâ sarango ye ti babâ na mama ti lo nga lo mû peko ti nzoni tapande ti ala. Legeoko nga, e yeke maï na lege ti yingo tongana e bâ sarango ye ti azo so akpengba na lege ti yingo nga e mû tapande ti ala. Me azo so ayeke pensé gï na aye ti mitele ayeke mbeni tapande ti gbotongo mê (1 aCor. 3:1-4). Na yâ ti Bible e yeke wara atapande ti azo ti yingo na ti azo ti mitele. Me ndali ti so ye so e yeke gi ayeke ti maï na lege ti yingo, zia e bâ anzoni tapande ti azo so e lingbi ti mû peko ni. E yeke bâ tapande ti Jacob, ti Marie nga na ti Jésus.

10. Tongana nyen la Jacob afa so lo yeke zo ti yingo?

¹⁰ Kozoni, bâ tapande ti Jacob. Gigi ayeke lani ngangu na Jacob tongana ti mingi ti e laso. A lingbi lo kanga lani bê na ita ti lo, Ésaü, so ayeke pensé lani gï na aye ti mitele, so aye lani ti fâ lo. Na mbeni ye so ayeke lani ngangu mingi so a lingbi lo kanga bê dä ayeke ti babâ ti wali ti lo so ayeke zo ti handango zo, so agi ti wara go na ndö ti lo fani mingi. Me atâa so Jacob ayeke na popo ti azo ti “mitele”, lo yeke lani zo ti yingo. Lo yeke na mabe na azendo so Jéhovah amû na Abraham nga na bê ti lo kue lo bâ lege ti sewa ti lo so ayeke sara ande kota ye mingi na yâ ti ye so Jéhovah aleke na bê ti lo ti sara (Gen. 28:10-15). Atënë ti Jacob nga na asarango ye ti lo afa so andia ti Nzapa nga na aye so bê ti Nzapa aye ayeke lakue na li  ti lo. Na tapande, na ngoi so Ésaü aye ti sara sioni na lo, lo tene na Nzapa, lo tene: “Mbi voro yanga na mo, zi mbi . . . Mo tene: ‘Ti tâ tënë ni, mbi yeke sara nzoni na mo, na mbi yeke sara si ahale ti mo aga tongana mbutu ti ngu-ingo.’” (Gen. 32:6-12). Jacob ayeke na kpengba mabe na azendo so Jéhovah amû na lo nga na akotara ti lo na lo ye ti sara ye alingbi na aye so Nzapa aye nga na aye so lo leke na bê ti lo ti sara.

11. Nyen la afa so Marie ayeke lani zo ti yingo?

¹¹ Bâ fadeso tapande ti Marie. Ndali ti nyen la Jéhovah asoro lani Marie ti duti mama ti Jésus? Kite ayeke dä ape so a yeke ndali ti so lo yeke zo ti yingo. E hinga ni tongana nyen? Lo fa polele so lo yeke zo ti yingo na lege ti apendere tënë so lo tene ti gonda na Nzapa na ngoi so lo gue ti bâ afami ti lo Zacharie na Élisabeth. (Diko Luc 1:46-55.) Atënë ti Marie afa so lo ye Mbeti ti Nzapa mingi nga lo hinga Mbeti ti Nzapa so a sû ândö na Hébreu nzoni (Gen. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12). Bâ nga so atâa so lo na Joseph asara mariage fini fini, ala ku juska Marie adü Jésus awe si ala ga ti bungbi koli na wali. Ye so afa nyen? A fa so aye so Jéhovah aye agbu bê ti ala use kue mingi ahon kaïngo anzara ti bê ti ala (Mat. 1:25). Tongana ngoi ayeke hon, Marie abâ aye kue so asi lani na Jésus na ngoi so lo yeke kono nga lo mä atënë ti ndara so lo tene. Na ndö ni, lo ‘bata atënë so kue nzoni na yâ ti bê ti lo.’ (Luc 2:51). A yeke polele so azendo ti Nzapa na ndö ti Messie agbu bê ti lo mingi. Eskê e lingbi ti sara ye tongana Marie nga e gi lakue ti sara ye so Nzapa aye ti tene e sara?

12. (a) Jésus amû tapande ti Babâ ti lo tongana nyen? (b) E lingbi ti mû tapande ti Jésus tongana nyen? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article so.)

¹² Jésus ayeke nzoni tapande so ahon atanga ni kue ti zo ti yingo. Na yâ ti fini ti Jésus nga na yâ ti kusala ti lo ti fango tënë, lo fa so lo ye ti mû tapande ti Babâ ti lo, Jéhovah. Lo yeke pensé nga lo yeke sara ye tongana Jéhovah nga lo sara ye alingbi na aye so Nzapa aye nga na andia ti lo (Jean 8:29; 14:9; 15:10). Bâ na tapande tongana nyen la prophète Ésaïe afa fason so Jéhovah ayeke bâ na mawa ti zo, nga haka ni na atënë so Marc atene na yâ ti Évangile ti lo na ndö ti atënë ti bê ti Jésus. (Diko Ésaïe 63:9; Marc 6:34.) Eskê e yeke sara ye tongana ti Jésus na lege so e yeke nduru ti bâ mawa ti azo so abezoin ti tene a mû maboko na ala? Na ndö ni, Jésus abi terê ti lo kue na yâ ti kua ti fango nzoni tënë nga lo zi ndani (Luc 4:43). Azo ti yingo ayeke bâ mawa ti azo nga ayeke gi ti mû maboko na azo.

13, 14. (a) Nyen la e lingbi ti manda na ndö ti azo ti yingo ti laso? (b) Fa mbeni tapande ni.

¹³ Nde na atapande ti Bible so, laso aita mingi so ayeke azo ti yingo ayeke sara kue ti sara ye tongana Jésus. Peut-être mo bâ so ala yapu na fango tënë, na yambango azo, na bango mawa ti azo wala na ambeni nzoni sarango ye nde. Atâa so ala yeke mbilimbili-kue ape, ala sara kue ti duti na asarango ye so, so Nzapa ayeke na ni. Rachel, mbeni ita-wali na Brésil, atene: “Mbi ye lani mingi ti mû peko ti yungo bongo ti azo ti dunia so. A sara si, mbi yü bongo na lege ni ape. Me mandango tâ tënë apusu mbi ti sara ngangu ti duti zo ti yingo. Ti sara achangement ni ayeke lani kete ye ape, me mbi yeke na ngia mingi nga mbi sara nzoni ye na gigi ti mbi.”

¹⁴ Reylene, mbeni ita-wali na Philippines, awara ti lo mbeni kpale nde. Lo ye mingi ti manda mbeti ayo nga ti wara mbeni nzoni kua ti ga zo na yâ ti gigi ti lo. A si na mbeni ngoi, lo komanse ti bâ aye so lo leke ti sara  na lege ti yingo tongana asenge ye. Lo tene: “Mbi komanse ti bâ so mbeni ye amanke na yâ ti fini ti mbi, mbeni ye so ayeke kota ahon kua ti mbi.” Reylene achangé bango ndo ti lo na lo zia kua ti Jéhovah na kozo ndo na yâ ti fini ti lo. Fadeso, Reylene ayeke mbeni nzoni tapande ti zo so ayeke na mabe na zendo ti Jéhovah so ayeke na Matthieu 6:33, 34. Lo tene: “Mbi hinga biani so Jéhovah ayeke bâ lege ti mbi.” Peut-être mara ti atapande so ayeke na yâ ti congrégation ti mo. Tongana e gi ti bâ tongana nyen la aita so ayeke sara ye tongana ti Christ, a yeke pusu e ti mû peko ti tapande ti dutingo be-ta-zo ti ala.—1 aCor. 11:1; 2 aThes. 3:7.

15, 16. (a) Ti sara ye tongana Christ, nyen la a lingbi e sara? (b) Tongana nyen la e lingbi ti zia si “bibe ti Christ” asara kua na ndö ti bibe ti e?

¹⁵ Tongana nyen la e lingbi ti mû tapande ti Christ? Mbeti oko na aCorinthien 2:16 afa so e bezoin ti duti na “bibe ti Christ.” A-Romain 15:5 adabe ti e ti duti na “oko bango ndo so Christ Jésus ayeke na ni lani”. Tongaso, ti sara ye tongana Christ, e bezoin ti hinga tongana nyen la lo yeke pensé nga lo yeke sara ye. Na pekoni, a lingbi e tambela na peko ti gere ti lo. Ye so agbu bê ti Jésus mingi ayeke songo ti lo na Nzapa. Tongaso, ti sara ye tongana Jésus ayeke sara si e sara ye mingi tongana Jéhovah. Ndani la a yeke kota ye mingi ti manda ti pensé tongana ti Jésus.

¹⁶ E yeke sara ni tongana nyen? Adisciple ti Jésus abâ amiracle ti lo, ala mä adiskur ti lo, ala bâ tongana nyen la lo sara ye na azo nde nde nga ala bâ fason so lo sara ye alingbi na amama-ndia ti Nzapa. Ala tene: “E yeke atémoin ti aye kue so lo sara.” (Kus. 10:39). Ye oko, laso e lingbi pëpe ti bâ lo na lê ti e. Me na ndoye, Jéhovah asara si a sû a-Évangile so na yâ ni e yeke wara mbaï ti fini ti Jésus so amû lege na e ti bâ asarango ye ti lo na li ti e tongana tâ ye. Tongana e diko mbeti ti Matthieu, ti Marc, ti Luc nga na ti Jean na e gbu li ti e na ndö ni, e yeke zia si bibe ti Christ asara kua na ndö ti bibe ti e. A yeke mû maboko na e ti “mû peko ti gere ti lo mbilimbili” tongaso si e lingbi ti duti na “oko bibe ti lo”.—1 Pi. 2:21; 4:1.

17. Tongana nyen la ti pensé tongana Christ ayeke mû maboko na e?

¹⁷ Tongana e pensé tongana Christ ayeke mû maboko na e tongana nyen? Legeoko tongana ti so nzoni kobe ayeke mû ngangu na terê ti zo, tongana apensé ti Christ la asi yâ ti li ti e ayeke mû na e ngangu na lege ti yingo. Yeke yeke e yeke hinga desizion so Christ alingbi ti mû na yâ ti aye kue. Ye so ayeke mû maboko na e ti mû adesizion so ayeke sara si e duti na nzoni conscience nga e yeke nzere na lê ti Nzapa. So ayeke biani anzoni raison ti “yü Seigneur Jésus Christ”.—aRom. 13:14.

18. Nyen la mo manda na ndö ti dutingo zo ti yingo?

¹⁸ Article so amû maboko na e ti hinga zo ti yingo ayeke zo wa. E bâ nga so e lingbi ti manda ye na lege ti anzoni tapande ti azo ti yingo. Na nda ni, e bâ tongana nyen la ti duti na “bibe ti Christ” ayeke mû maboko na e ti maï ti ga zo ti yingo. Ye oko, ambeni ye mingi ayeke dä so ayeke hinga na zo ti yingo so e lingbi ti gbu li ti e na ndö ni. Na tapande, tongana nyen la e lingbi ti hinga wala e kpengba na lege ti yingo? Nyen la e lingbi ti sara encore ti kpengba na lege ti yingo? Nyen la dutingo ti e na lege ti yingo ayeke sara na ndö ti fini ti e ti lâ na lâ? Article ti peko ayeke kiri tënë na ahundango ndo so.